Page 195 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ ““≈‹ Á∂ ≈‹Í≈Ò Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á∂Ù Á∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á∂ Ï≈Ï ‘∆ ‘ÈÕ Î’ ’∂ÚÒ «¬‘ ˛ «’
≈‹Í≈Ò ’ØÒ ’ج∆ ’»‡È∆«Â’ («‚ÍÒØÓÀ«‡’) √À«È’ ‹ª √ø’‡’≈Ò∆È Ù’Â∆¡ª È‘ƒ ‘πøÁ∆¡ªÕ”” Í ‹Á «’ Ì≈Â
Á∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ ’ØÒ ’ج∆ √ÚÀ-«¬¤πæ’ Ù’Â∆¡ª È‘ƒ ‘πøÁ∆¡ªÕ ≈‹Í≈Ò ’ØÒ ’πfi √ÚÀ-«¬¤πæ’ Ù’Â∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘È
‹Ø ≈‹ «Úæ⁄ ¿π√ Á∆ √«ÊÂ∆ «ÁzÛ Ï‰≈™Á∆ ˛Õ
≈‹Í≈Ò Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á≈ ‘∂· «Ò÷∂ «√Ò∂÷ª ¡Ë∆È Úȉ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛:

A. ’≈‹’≈∆ Ù’Â∆¡ª (Executive Powers)-≈‹Í≈Ò ≈‹ Á≈ Óπ÷∆¡≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ √ø«ÚË≈È ≈‹ Á∆ ’≈‹ Í≈«Ò’
Ù’Â∆¡ª ≈‹Í≈Ò ˘ √Ω∫ÍÁ≈ ˛, «‹√ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ¿π√ È∂ ÍÃÂæ÷ »Í «Úæ⁄ ‹ª ¡≈͉∂ ¡Ë∆È ’Ó⁄≈∆¡ª ÚæÒØ∫
’È≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ¿π‘ Óπæ÷ ÓøÂ∆ Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ Óπæ÷ ÓøÂ∆ Á∆ «√Î≈«Ù ”Â∂ ‘Ø ÓøÂ∆¡ª ˘ «ÈÔπ’Â
’Á≈ ˛Õ ÓøÂ∆ ¿πÁØ∫ Âæ’ ¡‘πÁ∂ Âæ’ «‘ √’Á∂ ‘È, ‹Á Âæ’ ≈‹Í≈Ò ⁄≈‘∂Õ ‹∂’ ≈‹Í≈Ò Ó«‘√»√ ’∂ «’
√’≈ ˘ Ï‘πÓ Á≈ «ÚÙÚ≈√ ÍÃ≈Í ȑƒ ‹ª ¿π‘ √‘∆ „ø◊ È≈Ò ’øÓ È‘ƒ ’ ‘∆ ª ¿π‘ ≈‹ Á∂ Óπæ÷ ÓøÂ∆ ˘
¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ‘‡≈ √’Á≈ ˛, «‹Ú∂∫ «’ ‹πÒ≈¬∆ AIHD «Úæ⁄ ‹øÓ» ¡Â∂ ’ÙÓ∆ Á∂ ≈‹Í≈Ò ÙÃ∆ ‹◊ÓØ‘È È∂ ’∆Â≈ √∆, ‹Á
¿πÈ∑ª È∂ ‚≈. Î≈»’ ¡ÏÁπæÒ≈ ˘ Óπæ÷ ÓøÂ∆ Á∂ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ‘‡≈ «ÁæÂ≈ √∆Õ ≈‹ «Úæ⁄ √≈∆¡ª Ó‘æÂÚÍ»È «ÈÔπ’Â∆¡ª
(¡À‚ÚØ’∂‡ ‹ÈÒ, ≈‹ ÒØ’ √∂Ú≈ ¡≈ÔØ◊ Á≈ ⁄∂¡ÓÀÈ ¡Â∂ ÓÀ∫Ï, «ÚÙÚ «Ú«Á¡≈Ò≈ Á∂ ¿πµÍ ’πÒÍÂ∆) ≈‹Í≈Ò
ÚæÒØ∫ ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘È Í ¡«‹‘≈ ’Á∂ √Ó∂∫ ≈‹ «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆ ≈‹ Ò≈◊» ‘؉ Á∆ √«ÊÂ∆ ˘ ¤æ‚ ’∂
≈‹Í≈Ò ≈‹ Á∂ Óπæ÷ ÓøÂ∆ ¡Â∂ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∆¡ª «√Î≈«Ùª ”Â∂ «ÈÌ ’Á≈ ˛Õ Óπæ÷ ÓøÂ∆ ˘ ≈‹ Á∂ ÍÃÙ≈√È
¡Â∂ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ÚæÒØ∫ Ò¬∂ ◊¬∂ ÎÀ√«Ò¡ª ÂØ∫ ≈‹Í≈Ò ˘ √»«⁄ ’Á∂ «‘‰≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ≈‹Í≈Ò ≈‹ Á∂ ÍÃÙ≈√È
È≈Ò √Ïø«Ë Óπæ÷ ÓøÂ∆ ’ØÒØ∫ ‹≈‰’≈∆ Óø◊ √’Á≈ ˛Õ ¿π‘ ÓøÂ∆ ’ØÒØ∫ «¬‘ Óø◊ ’ √’Á≈ ˛ «’ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ
«Úæ⁄ ÎÀ√Ò≈ ÒÀ‰ ÂØ∫ Í«‘Òª «’√∂ ÓøÂ∆ È∂ ’ج∆ ÎÀ√Ò≈ «Ò¡≈ ‘ØÚ∂ ª ¿π√ ”Â∂ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ÚæÒØ∫ «Ú⁄≈ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ
≈Ù‡ÍÂ∆ ¿πµ⁄ ¡Á≈Ò Á∂ ‹æ‹ª Á∆ «ÈÔπ’Â∆ √Ó∂∫ ≈‹Í≈Ò ÂØ∫ √Ò≈‘ Ú∆ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ ≈‹Í≈Ò ≈‹ Á∂ √≈∂ «ÚÙÚ
«Ú«Á¡≈Ò≈ Á∂ ⁄ª√Ò Á∂ »Í «Úæ⁄ ’øÓ ’Á≈ ˛Õ
≈‹ Á≈ ÍÃÙ≈√È ≈‹Í≈Ò Á∂ È≈Ó ”Â∂ ⁄Ò≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¿π‘ ¿πÈ∑ª √≈∂ «Ú«Ù¡ª ‹Ø «’ ≈‹ Á∆ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈
Á∂ ¡«Ë’≈ ÷∂Â «Úæ⁄ ¡≈™Á∂ ‘È, Á≈ ÍÃÙ≈√È ⁄æÒÁ≈ ˛Õ ¿π‘ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∂ ’≈‹ «ÚÚ‘≈ ˘ √‘∆ „ø◊
È≈Ò ⁄Ò≈¿π‰ Ò¬∆ «ÈÔÓ Ï‰≈™Á≈ ˛Õ ¿π‘ ≈‹ √’≈ ˘ «¬‘ ’«‘ √’Á≈ ˛ «’ ¿π‘ ¡≈͉∂ «’√∂ ÎÀ√Ò∂ ”Â∂
ÍπÈ «Ú⁄≈ ’∂Õ ¡√Ó ¡Â∂ «√æ’Ó Á∂ ≈‹Í≈Òª ˘ ¡Èπ√»«⁄ ’Ï∆«Ò¡ª Á∂ «‘æª Á∆ æ«÷¡≈ ’È Ò¬∆ «ÚÙ∂Ù
Ù’Â∆¡ª ÍÃ≈Í ‘ÈÕ
√Ë≈‰ »Í «Úæ⁄ ≈‹Í≈Ò ¡≈͉∆¡ª √≈∆¡ª ’≈‹ Í≈«Ò’≈ Ù’Â∆¡ª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ≈‹ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∆
«√Î≈«Ù ¡Èπ√≈ ’Á≈ ˛Õ ≈‹Í≈Ò Á∂ √≈∂ ’øÓª Ò¬∆ ÓøÂ∆ «˜øÓ∂Ú≈ ‘πøÁ∂ ‘È Í ÿث٠√ø’‡’≈Ò √«ÊÂ∆ «Úæ⁄
≈‹Í≈Ò ’≈‹’≈È∆ Á≈ ¡√∆ ’≈‹ Í≈Ò’ Óπ÷∆¡≈ ω ‹ªÁ≈ ˛Õ
B. «ÚË≈È’ Ù’Â∆¡ª (Legislative Powers)- ≈‹Í≈Ò ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á≈ ÓÀ∫Ï È‘ƒ ‘πøÁ≈ Í «¬√ Á∂
Ï≈Ú‹»Á ¿π‘ «¬√ Á≈ «¬’ ¡ø◊ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’∆Â∂ ◊¬∂ «ÏæÒ ¿πÁØ∫ ‘∆ ’≈˘È
ωÁ∂ ‘È, ‹Á «¬È∑ª ”Â∂ ≈‹Í≈Ò ‘√Â≈÷ ’ «ÁøÁ≈ ˛Õ ¿π‘ ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈ Á∂ ¡«ËÚ∂ÙÈ ÏπÒ≈ √’Á≈ ˛
¡Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ æÁ ’ √’Á≈ ˛Õ ¿π‘ ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ˘ Ìø◊ ’ √’Á≈ ˛Õ √Ë≈‰ »Í «Úæ⁄ ¿π√ ÚæÒØ∫ «¬È∑ª
Ù’Â∆¡ª Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ≈‹ Á∂ Óπæ÷ ÓøÂ∆ Á∆ √Ò≈‘ È≈Ò ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈ Á≈ ¡«ËÚ∂ÙÈ ≈‹Í≈Ò
Á∂ Ì≈Ù‰ ÂØ∫ Ùπ» ‘πøÁ≈ ˛Õ ¿π‘ ¡≈Ó ⁄؉ª ÂØ∫ Ï≈¡Á «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á∂ Í«‘Ò∂ ¡Ë∆Ú∂ÙÈ «Úæ⁄ Ì≈Ù‰ «ÁøÁ≈ ˛
¡Â∂ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á≈ ‘∂’ √≈Ò Á≈ Í«‘Ò≈ ¡«ËÚ∂ÙÈ ≈‹Í≈Ò Á∂ Í«‘Ò∂ ¡«ËÚ∂ÙÈ «Úæ⁄ Ì≈Ù‰ «ÁøÁ≈ ˛ ¡Â∂
«ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á≈ ‘∂’ √≈Ò Á≈ Í«‘Ò≈ ¡«ËÚ∂ÙÈ ≈‹Í≈Ò Á∂ Ì≈Ù‰ ÂØ∫ Ùπ» ‘πøÁ≈ ˛, ‹∂’ ¿π‘ Ó«‘√»√ ’∂
«’ ¡ª◊Ò-Ì≈Â∆ Ì≈¬∆⁄≈∂ ˘ ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈ «Úæ⁄ √‘∆ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ È‘ƒ «ÓÒ∆ ª ¿π‘ «¬√ Ì≈¬∆⁄≈∂ Á≈
ÓÀ∫Ï ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈ «Úæ⁄ ¸‰ √’Á≈ ˛Õ ¿π‘ «’√∂ Ú∆ «ÏæÒ ”Â∂ ¡≈͉∆ √«‘ÓÂ∆ Ø’ √’Á≈ ˛ ‹ª «’√∂ Ú∆ «¬’
«ÏæÒ («ÚæÂ∆ «ÏæÒ ˘ ¤æ‚ ’∂) ˘ ≈‹ «ÚË≈È √Ì≈ ˘ ÍπÈ «Ú⁄≈ Ò¬∆ Ú≈«Í√ ’ √’Á≈ ˛ Í ‹∂’ ¿π‘ «ÏæÒ
Á»√∆ Ú≈ Í≈√ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ª ≈‹Í≈Ò «¬√ ”Â∂ ¡≈͉∆ √«‘ÓÂ∆ ÍÃ◊‡ ’’∂ ¡≈͉∂ ¡Ê≈ ‘√Â≈÷ ’È
ÂØ∫ «¬È’≈ È‘ƒ ’ √’Á≈Õ ¿π‘ ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ ÚæÒØ∫ Í≈√ ’πfi «ÏæÒª ˘ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ ÓȘ»∆ ÍÃ≈ÍÂ
’È Ò¬∆ √πæ«÷¡Â æ÷ √’Á≈ ˛Õ «¬È∑ª «Úæ⁄Ø∫ ˜»∆ √øÍÂ∆ ◊둉 ’È È≈Ò ‹ª ¿πµ⁄ ¡Á≈Ò Á∂ ¡«Ë’≈ª
˘ ·∂√ Í‘πø⁄≈¿π‰ È≈Ò √Ïø«Ë «ÏæÒ Ù≈«ÓÒ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ‹Á ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á≈ ¡«ËÚ∂ÙÈ È≈ ⁄æÒ «‘≈ ‘ØÚ∂

188 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY