Page 265 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ B. Ï‘π-ÁÒ∆ Íz‰≈Ò∆ (Multi-Party System)-Ì≈ «Úæ⁄ ⁄∆È Á∆ Â∑ª «¬’ ÁÒ∆ Íz‰≈Ò∆ È‘∆∫ ˛ ¡Â∂ È≈ ‘∆
¡Ó∆’≈ ¡Â∂ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∆ Â∑ª ÁØ-ÁÒ∆ Íz‰≈Ò∆ ˛, Í √≈‚∂ «¬æÊ∂ √«Ú‡˜ÒÀ∫‚ Á∆ Â∑ª Ï‘π ÁÒ∆ Íz‰≈Ò∆ ˛Õ
AIGA Á∆¡ª ⁄؉ª «Úæ⁄ Òæ◊Ì◊ BD ÁÒª È∂ √ß√Á «Úæ⁄ ÍzÚ∂Ù ’∆Â≈Õ √øÈ AIH@ «Úæ⁄ ‹ÁØ∫ I ÍzªÂª Á∆¡ª «ÚË≈È
√Ì≈Úª Á∆¡ª ⁄؉ª ‘ج∆¡ª ª ¿π√ √Ó∂∫ H ≈‹È∆«Â’ ÁÒª È∂ ⁄؉≈ «Úæ⁄ Ì≈◊ «Ò¡≈Õ √øÈ AIH@ ÒØ’ √Ì≈ Á∂
√Ó∂∫ ÁΩ≈È ⁄؉ª √Ó∂∫ Ó≈ÈÂ≈ ÍÃ≈Í ÁÒª Á∆ ’πæÒ √ø«÷¡≈ CB √∆Õ √øÈ AIHD Á∆¡ª ⁄؉ª √Ó∂∫ BE ¡Â∂ √øÈ AIHI
Á∆¡ª ⁄؉ª √Ó∂∫ BI √∆Õ Ó¬∆, ‹»È AIIA Á∂ √Ó∂∫ ÁΩ≈È ÒØ’ √Ì≈ Á∆¡ª ⁄؉ª √Ó∂∫ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∆ √ø«÷¡≈
«Úæ⁄ ‘Ø Ú∆ Ú≈Ë≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ Ì≈ «Úæ⁄ ÷∂Â∆ ÁÒª «Úæ⁄ Ú∆ «ÁÈ ÍÃÂ∆ «ÁÈ Ú≈Ë≈ ‘Ø «‘≈ ˛Õ Ì≈ Á∆ Ï‘π-
ÁÒ∆ ÍÉ≈Ò∆ Á∂Ù Ò¬∆ Ï‘π ÷ÂÈ≈’ ˛, «¬√ È≈Ò ≈Ù‡∆ ¬∂’Â≈ ¡Â∂ ¡÷ø‚Â≈ ˘ Ëæ’≈ Òæ◊Á≈ ˛ ¡Â∂ √«Ê
Â∂ «ÁzÛ √’≈ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ Ú∆ È‘ƒ ‘Ø √’Á∆Õ ¡≈. ¬∂. ◊ØÍ≈ÒÈ Á∂ ¡Èπ√≈, ““«Úæ⁄ «‹√ ÁÒ∆ «ÚÚ√Ê≈ Á≈
«Ú’≈√ ‘Ø«¬¡≈, ¿π‘ È≈ ’∂ÚÒ ÒØ’ÂøÂ∆ √ø√Ê≈Úª Á∂ ÍÃÂ∆’»Ò ˛, ÏÒ«’ √≈‚∂ Á∂Ù «Úæ⁄ √Ê≈«Í ÒØ’ÂøÂ Ò¬∆
Ú∆ ÷Â≈ ˛Õ”” (““The party system which has emerged in out country is not only incompatible with
the particular democratic institutions we have adopted, but also constitutes a clear danger to the
survival of democracy in the country.’’)
C. «¬’ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ (Domination of the One Political Party)- Ì≈Â∆ ÁÒ∆ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ «¬’
«ÚÙ∂ÙÂ≈ «¬‘ ˛ «’ «¬æÊ∂ «√Î «¬’ ÁÒ Á∆ ÍÃË≈ÈÂ≈ ‘∆ ˛Õ √øÈ AIFG Á∆¡ª ⁄؉ª ÂØ∫ Í«‘Òª ’ª◊√ ÁÒ Á∆
’∂∫Á ¡Â∂ ≈‹ª «Úæ⁄ Í»È »Í È≈Ò ÍÃË≈ÈÂ≈ ‘∆ ˛Õ AIFG Á∆¡ª ⁄؉ª «Úæ⁄ Òæ◊Ì◊ ¡æË∂ Á‹È ≈‹ª «Úæ⁄
’ª◊√ ˘ Ï‘πÓ ÍÃ≈Í È≈ ‘Ø √’‰ ’≈È ¿πµÂ ÍÃÁ∂Ù, Í≥‹≈Ï, ‘«¡≈‰≈, Íæ¤Ó∆ Ïø◊≈Ò, ¿πÛ∆√≈, «Ï‘≈ ¡Â∂
≈‹√Ê≈È ¡≈«Á «Úæ⁄ ◊À-’ª◊√ ¡Â∂ √øÔπ’ ÓØ⁄∂ Á∆¡ª √’≈ª ω∆¡ª Í ¿π‘ ÚË∂∂ √Ó∂∫ Âæ’ È≈ ⁄æÒ
√’∆¡ªÕ √øÈ AIGA Á∆¡ª ¡≈Ó ⁄؉ª «Úæ⁄ ’ª◊√ (¡≈¬∆) ˘ Ï‘π Ì≈∆ √ÎÒÂ≈ «ÓÒ∆ ¡Â∂ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ¿π√
˘ CEB √Ê≈È ÍÃ≈Í ‘ج∂ Í ¡≈Í≈ √«ÊÂ∆ ÁΩ≈È ’∆Â∂ ◊¬∂ ¡æ«Â¡≈⁄≈ª ’≈È AIGG «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∆¡ª ⁄؉ª
ÁΩ≈È ’ª◊√ ˘ ’πæÒ AEC √Ê≈È ÍÃ≈Í ‘ج∂Õ «¬È∑ª ⁄؉ª «Úæ⁄ ‹ÈÂ≈ Í≈‡∆ ˘ BGB ¡Â∂ ’ª◊√ Î≈ ‚ÀÓØ¥∂√∆
˘ BH √Ê≈È ÍÃ≈Í ‘ج∂Õ «¬√ Â∑ª Í«‘Ò∆ Ú≈ ’∂∫Á «Úæ⁄ ◊À-’ª◊√∆ √’≈ ω∆ ¡Â∂ «¬‘ Òæ◊‰ Òæ◊≈ «’
«¬’ ÁÒ Á∆ ÍÃÌ»Â≈ ‘Ó∂Ù≈ Ò¬∆ ÷ÂÓ ‘Ø ◊¬∆ ˛Õ ‹»È AIGG ”⁄ A@ ≈‹ª «Úæ⁄ Ú∆ ⁄؉ª ‘ج∆¡ª, «‹È∑ª «Úæ⁄ G
‹ÈÂ≈ Í≈‡∆ Á∆¡ª √’≈ª ω∆¡ª Í ‹ÈÂ≈ Í≈‡∆ Á∆ ¡≈Í√∆ Îπæ‡ ’≈È ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÓØ≈ ‹∆ Á∂√≈¬∆ È∂
¡≈͉≈ «Â¡≈◊ ÍæÂ Á∂ «ÁæÂ≈ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∆ ‹◊∑≈ ”Â∂ ⁄ΩË∆ ⁄È «√øÿ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ω∂ Í ⁄ΩË∆ ⁄È «√øÿ
È≈Ò ÒØ’ √Ì≈ Á≈ Ï‘πÓ ȑƒ √∆, «¬√ Ò¬∆ B@ ¡ÍÃÀÒ AIGI ˘ ¿πÈ∑ª È∂ ¡≈͉≈ «Â¡≈◊ ÍæÂ Á∂ «ÁæÂ≈ ¡Â∂
≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ ÒØ’ √Ì≈ Ìø◊ ’È Á∆ √Ò≈‘ «ÁæÂ∆Õ √øÈ AIH@ «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈ Á∆¡ª ⁄؉ª ‘ج∆¡ª, «‹√ «Úæ⁄
’ª◊√ (¡≈¬∆) ˘ Ì≈∆ √ÎÒÂ≈ «ÓÒ∆Õ «¬√ «Úæ⁄ ’ª◊√ (¡≈¬∆) ˘ CEB, ‹ÈÂ≈ Í≈‡∆ ˘ CA ¡Â∂ ÒØ’ √Ì≈ ˘
DA √Ê≈È ÍÃ≈Í ‘ج∂Õ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ‘«¡≈‰≈ ¡Â∂ «‘Ó≈⁄Ò ÍÃÁ∂Ù «Úæ⁄ ÁÒ-ÏÁÒ ’≈È ’ª◊√ (¡≈¬∆)
Á∆¡ª √’≈ª √Ê≈«Í ‘Ø ◊¬∆¡ªÕ Ó¬∆ AIH@ «Úæ⁄ I ≈‹ª «Úæ⁄ ⁄؉ª ‘ج∆¡ª, «‹√ «Úæ⁄ Â≈«ÓÒÈ≈‚» ˘ ¤æ‚
’∂ Ï≈’∆ √≈∂ ≈‹ª «Úæ⁄ ‘∆ ’ª◊√ ˘ √ÎÒÂ≈ «ÓÒ∆ ¡Â∂ «¬√ ÁÒ Á∆¡ª √’≈ª ω∆¡ªÕ Á√øÏ AIHD «Úæ⁄
‘ج∆¡ª ÒØ’ √Ì≈ ⁄؉ª «Úæ⁄ «¬√ ÁÒ ˘ Ì≈∆ √ÎÒÂ≈ «ÓÒ∆Õ «¬√ ˘ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ Òæ◊Ì◊ D@@ √Ê≈È ÍÃ≈ÍÂ
‘ج∂Õ «¬√ Â∑ª «¬’ Ú≈ «Î ’ª◊√ (¡≈¬∆) Á≈ ÍÃÌ»ÂÚ √Ê≈«Í ‘Ø «◊¡≈ Í AIHI ¡Â∂ AIIA «Úæ⁄ ÒØ’ √Ì≈
⁄؉ª ”⁄ «’√∂ Ú∆ Í≈‡∆ ˘ √ÍæÙ‡ Ï‘πÓ ÍÃ≈Í ȑƒ ‘Ø«¬¡≈Õ
D. ÁÒª Á≈ «„æÒ≈ √ø◊·È (Loose Organization of Political Parties)- Ì≈ Á∂ «˜¡≈Á≈Â ÁÒª Á≈ √ø◊·È
Ï‘π «„æÒ≈ ˛ ¡Â∂ ÓÀ∫Ïª «Úæ⁄ ¡ÈπÙ≈√È Á≈ ¡«‘√≈√ ˛Õ «˜¡≈Á≈Â ÁÒ∆ È∂Â≈ ¡≈͉∂ √Ú≈Ê Á∆ Í»Â∆ Ò¬∆
ÁÒ∆ ¡ÈπÙ≈√È Á∆ ÍÃÚ≈‘ È‘ƒ ’Á∂, ‹∂’ «’√∂ ÓÀ∫Ï ˘ ¡≈Ó ⁄؉ª Á∆ «‡’‡ È‘ƒ «ÓÒÁ∆ ª ¿π‘ ÁÒ ÂØ∫ «Â¡≈◊
ÍæÂ Á∂ ’∂ ÁÒ Á∂ ¿πÓ∆ÁÚ≈ «ÚπæË ‘∆ ⁄؉ª «Úæ⁄ ÷Û∑≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ’¬∆ Ú≈ ª ¡«‹‘≈ ÓÀ∫Ï ¡≈͉≈ ¡Òæ◊
ÁÒ Ï‰≈ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ √øÈ AIHB «Úæ⁄ ‘«¡≈‰≈ ¡Â∂ «‘Ó≈⁄Ò ÍÃÁ∂Ù Á∆¡ª «ÚË≈È √Ì≈ ⁄؉ª «Úæ⁄ ¡«‹‘∂ ¡È∂’ª
¿πÁ≈‘‰ «ÓÒÁ∂ ‘È, ‹Á ’ª◊√ (¡≈¬∆) Á∂ ¡È∂’ª ÓÀ∫Ïª È∂ ÁÒ ”⁄Ø∫ «Â¡≈◊ ÍæÂ Á∂ ’∂ ÁÒ Á∂ ¿πÓ∆ÁÚ≈ª
«ÚπæË ⁄؉ª ÒÛ∆¡ªÕ «¬‘ ◊æÒ ‘Ø Ú∆ ÚË∂∂ Ó≈Û∆ ˛ «’ ¡«‹‘∂ ÓÀ∫Ïª ˘ ’¬∆ Ú≈ «¬√∂ ÁÒ «Úæ⁄ ÒÀ «Ò¡≈ ‹ªÁ≈
˛, «‹√ «Úæ⁄Ø∫ ¿πÈ∑ª ˘ ’æ„ «ÁæÂ≈ «◊¡≈ √∆Õ ¡«‹‘∆¡ª ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª «Úæ⁄ ÓÀ∫Ïª ’ØÒØ∫ ¡ÈπÙ≈√È Á∆ ¿πÓ∆Á ’È≈
Ï∂’≈ ˛Õ «¬‘ Ú∆ √≈‚∆ ÁÒ∆Ò «ÚÚ√Ê≈ Á∆ «¬’ Úæ‚∆ Ïπ≈¬∆ ˛Õ

258 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY