Page 291 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ «ÚπæË Íë’«¡≈ «ÚπæË ÍÃë’«¡≈ È∂ Ú∆ Ì≈ «Úæ⁄ ’¬∆ ÷∂Â∆ ÁÒª ˘ È≈ ’∂ÚÒ ‘Ø∫Á «Úæ⁄ «Ò¡≈™Á≈
˛, ÏÒ«’ «¬È∑ª ˘ ÒØ’«ÍÃÔÂ≈ Ú∆ ÍÃÁ≈È ’∆Â∆ ˛Õ ‚∆. ¡ÀµÓ. ’∂., Â∂Ò◊» Á∂√Ó, ¡’≈Ò∆ ÁÒ ¡≈«Á ÷∂Â∆ ÁÒ
√ÓÊÈ ÍÃ≈Í ’È Ò¬∆ ’∂∫Á Á∆ «ÚØËÂ≈ Á∂ «√˪ ˘ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘∂ ‘È Í ‹»È AIIF ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿πÈ∑ª
Á∂ «Ú⁄≈ª «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ¡≈¿π‰ Òæ◊ «◊¡≈ ˛Õ ‘π‰ ¿π‘ ≈‹ª Ò¬∆ ÚË∂∂ √Ú≈ÔÂÂ≈ ª ⁄≈‘πøÁ∂ ‘∆ ‘È Í
«¬√ Á∂ È≈Ò-È≈Ò ‘π‰ ’∂∫Á «ÚØË∆ ÍëÚÂ∆ ˘ ¤æ‚ ‘∂ ‘ÈÕ ¡æ‹ ‚∆. ¡ÀµÓ. ’∂., ÙÃØÓ‰∆ ¡’≈Ò∆ ÁÒ, ‹ÈÂ≈ ÁÒ
(Ô»), ÈÀÙÈÒ ’≈ÈÎø√, «Âz‰Ó»Ò ’ª◊√ ¡≈«Á ÁÒ Ï∆. ‹∂. Í∆. Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈Ò∂ ◊·ÏøËÈ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ‘È
¡Â∂ ’∂∫Á «Úæ⁄ √æÂ≈ Á≈ ¿πÍÌØ◊ ’ ‘∂ ‘È ‹ª «Î «ÚØË∆ «Ë Á∆ Â∑ª ’øÓ ’ ‘∂ ‘ÈÕ «¬√ ÈÚ∂∫ Í«ÚÂÈ
È∂ ÷∂Â∆ ÁÒª Á∆ √Ø⁄ «Úæ⁄ ’πfi Í«ÚÂÈ ’∆Â≈ ˛ ‹Ø «’ Ì≈Â∆ √øÿÚ≈Á Ò¬∆ ⁄ø◊≈ Ó«‘√»√ ‘πøÁ≈ ˛Õ
E. ≈‹È∆«Â’ Úø‚ (Political Splits)- ’¬∆ ≈Ù‡∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ÓÂÌ∂Á∆ √Ê≈È’ ◊π懪
«Úæ⁄ Îπæ‡ ÍÀ‰ ’≈È Ú∆ ’πfi ÷∂Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÍÉ≈Ò∆ «Úæ⁄ ’∂Ò
’ª◊√, Ïø◊≈Ò ’ª◊√, ¿πÛ∆√≈ ’ª◊√, Î≈Ú‚ ÏÒ≈’, Â≈«ÓÒ ÓÈ∆Ò≈ ’ª◊√, ¬∂. ¡≈¬∆. ¬∂., ‚∆. ¡ÀµÓ.
’∂., «Âz‰Ó»Ò ’ª◊√, Ï∆‹» ‹ÈÂ≈ ÁÒ, ‹ÈÂ≈ ÁÒ (Ô»), ≈Ù‡∆ ’ª◊√ Í≈‡∆ (NCP) ¡≈«Á Á≈ ÷∂Â∆ ÁÒª
Á∂ »Í «Úæ⁄ ‹ÈÓ «¬√∂ ’≈È ‘∆ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ
F. «Ú¡’Â∆ÂÚ Í»‹È∆’ ≈‹È∆Â∆ (Personality Cult Politics)- Ì≈ «Úæ⁄ ÷∂Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∆ ‘Ø∫Á
«Íæ¤∂ «¬’ ‘Ø ’≈È «¬‘ ˛ «’ «¬æÊ∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ ÍÃË≈È ‹ª È∂Â≈ Í»‹È∆’ ≈‹È∂Â≈ Á≈ ÏØÒÏ≈Ò≈ «‘≈ ˛Õ «¬’
È∂Â≈ ÚæÒØ∫ ¡≈͉∂ «Ú¡’Â∆ √Ïø˪ ’≈È ’≈‹’Â≈Úª Á∂ «¬’ ◊πæ‡ ’ØÒØ∫ √ÓÊÈ ÒÀ‰ Ò¬∆ ’∆Â≈ «◊¡≈ ¡≈’ÒÈ
¿π√ ˘ «Ú¡’Â∆ Ù’Â∆ Á√≈¿π‰ Á∂ √≈ËÈ Á∂ »Í «Úæ⁄ ÷∂Â∆ √Ê≈È’ ÁÒ Á∆ ⁄È≈ Ò¬∆ ¿πÂÙ≈«‘ ’Á≈ ˛Õ
Ïø√∆ Ò≈Ò, Á∂Ú∆ Ò≈Ò ÁÒ, ’ª◊√ (‹∂), ’ª◊√ (¡Àµ√.), Ï∆. ’∂. Ô». ‡∆. ‚∆. Í∆. (¡ÀµÈ. ‡∆. ¡≈.) ¡≈«Á «¬√
Á∂ ’≈È ‘∆ ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈¬∂Õ
G. ‹≈Â∆ ”Â∂ ¡Ë≈« ÷∂Â∆ ÁÒ (Caste Based Regional Parties)- ‹≈Â∆ Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ Á≈ Óπæ÷ Âæ ‘∆
˛ ¡Â∂ «¬‘ ’¬∆ ÷∂Â∆/√Ê≈È’/÷ø‚ ÁÒª Á∆ ‘Ø∫Á Ò¬∆ «˜øÓ∂Ú≈ ‘∆ ˛Õ ‚∆. ¡ÀµÓ. ’∂., ÏÃ≈‘Ó‰ «ÚØË∆ ÁÒ Á∂
»Í «Úæ⁄ ‘Ø∫Á ”⁄ ¡≈«¬¡≈Õ «ÍÏ«Ò’È ÁÒ ¡≈Î «¬ø‚∆¡≈, Ï‘π‹È √Ó≈‹ ÁÒ ¡≈«Á ‹≈Â∆ Á∂ Âæ È≈Ò ÍÃÌ≈«ÚÂ
÷∂Â∆ ÁÒ ‘ÈÕ
H. ·Ø√ «√˪’ Ú⁄ÈÏæËÂ≈ Á∆ ’Ó∆ (Lack of strong ideological commitment)- Ì≈ Á∂ ≈Ù‡∆ ÍæË Á∂
≈‹È∆«Â’ ÁÒ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∂ »Í «Úæ⁄ ’øÓ ’Á∂ ‘È Í ¿πÈ∑ª Á∆ «√˪’ Ú⁄ÈÏæËÂ≈
«¬æ’Ø «‹‘∆ ˛Õ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ≈Ù‡∆ ÁÒª «Úæ⁄ Áæ÷‰ Í≥Ê∆¡ª ¡Â∂ Ú≈ÓÍ≥Ê∆¡ª Á∆ ÓΩ‹»Á◊∆ Ú∆ ’¬∆ Ú≈ ÷∂Â∆
ÁÒª Á∂ ‘Ø∫Á «Úæ⁄ ¡≈¿π‰ Á≈ ’≈È Ï‰Á∆ ˛Õ «¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ’¬∆ ≈Ù‡∆ ÍæË Á∂ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ Ú∆ ÷∂Â∆
ÁÒª Á∂ Ï≈Ï ‘∆ ’øÓ ’Á∂ ‘È, «’™«’ ¿πÈ∑ª ˘ ’∂ÚÒ ’πfi ≈‹ª, Ù≈«¬Á «¬’ ‹ª ÁØ «Úæ⁄ ‘∆ ¡√Ò∆ √ÓÊÈ
¡Â∂ ÒØ’«ÍÃÔÂ≈ ÍÃ≈Í ‘πøÁ∆ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ √∆. Í∆. ¡ÀµÓ. «¬’ ≈Ù‡∆ ÁÒ ˛ Í «¬√ Á∆ ÒØ’«ÍÃÔÂ≈
¡Â∂ «¬√ Á∆ ÍÃ∆⁄≈Ò’Â≈ ’∂ÚÒ Íæ¤Ó∆ Ïø◊≈Ò, «ÂzÍπ≈ ¡Â∂ ’∂Ò ≈‹ª Âæ’ ‘∆ √∆«Ó ˛Õ ‹ÈÂ≈ ÁÒ Ï‘π‹È
√Ó≈‹ Í≈‡∆ ˘ Ú∆ ¡æ‹ ’∂ÚÒ ’πfi ‘∆ ≈‹ª «Úæ⁄ √ÓÊÈ ÍÃ≈Í ˛Õ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ≈‹ª ‹ª ÷∂Âª «Úæ⁄ Úæ÷-Úæ÷
÷∂Â∆ ‹ª ≈‹ ÁÒª Á∆ Ó≈ÈÂ≈ Á≈ ¡Ë≈ «√˪’ ÓÂÌ∂Áª Á∆ ‹◊∑≈ ”Â∂ ¡Â∂ √Ê≈È’ «‘æª «Úæ⁄ ÓÂÌ∂Á ‘∆ ‘ÈÕ
√‘∆ ¡ʪ «Úæ⁄ ‘π‰ Ï∆. ‹∂. Í∆. ¡Â∂ ’ª◊√ ˘ ¤æ‚ ’∂ Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÍÉ≈Ò∆ «Úæ⁄ ÓΩ‹»Á √≈∂ ÁÒ ÷∂Â∆
≈‹ ÍæË Á∂ ÁÒ ‘∆ ω∂ ‘ج∂ ‘ÈÕ
I. Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÍÉ≈Ò∆ Á∆ «Ú’≈√Ù∆Ò Íë’Â∆ (Developing nature of indian political system)-
Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ ÍÉ≈Ò∆ «Ú’≈√Ù∆Ò ¡Â∂ ◊Â∆Ù∆Ò ÍÉ≈Ò∆ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄ Ò◊≈Â≈ Ó‘æÂÚÍ»È ≈‹È∆«Â’
¡Â∂ √ø«ÚË≈È Í«ÚÂÈ ¡≈ ‘∂ ‘ÈÕ «¬√ Á∆ ÁÒ ÍÉ≈Ò∆ Ú∆ √Ó≈«‹’, ¡≈«Ê’ Ú≈Â≈ÚÈ ¡Èπ√≈ ‘∆ ÏÁÒ
‘∆ ˛Õ ’¬∆ ≈Ù‡∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ ¡≈͉∆ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ √«ÊÂ∆ ÂØ∫ «◊≈Ú‡ ÚæÒ ¡≈ ‘∂ ‘È ¡Â∂ ·∆’ «¬√ Á∂
¿πÒ‡ Ú∆ ‘Ø «‘≈ ˛Õ ’ª◊√ ‹Ø Íπ≈‰∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ ”Â∂ ‘≈Ú∆ ‘∆ √∆, «Úæ⁄ AIFG-IF ÁΩ≈È Ì≈∆
«◊≈Ú‡ ¡≈¬∆ ¡Â∂ «¬√ «Úæ⁄ ’¬∆ Ú≈ Úø‚ ‘ج∆Õ «¬‘ Úø‚ Ì≈ «Úæ⁄ ’¬∆ ¤Ø‡∂ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á∂ ‘Ø∫Á «Úæ⁄
¡≈¿π‰ Á≈ ’≈È Ï‰∂Õ ’ª◊√ ÂØ∫ ¡Òæ◊ ‘ج∂ ≈‹È∆«Â’ ◊πæ‡ Ï‘π Ú≈ ÷∂Â∆ ÁÒ Á∂ »Í «Úæ⁄ ‘∆ ’øÓ ’È Á∂
ÔØ◊ ‘ج∂Õ ¡æ‹ ¡ÀµÈ. √∆. Í∆. «¬’ ÷∂Â∆ ÁÒ Á∂ √Ú»Í Á≈ ≈Ù‡∆ ÁÒ ˛Õ «¬È∑ª «Úæ⁄Ø∫ ’πfi Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ Á∂
÷∂Â∆ ÁÒ Ï‰ ◊¬∂ ‘ÈÕ

284 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY