Page 143 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI
P. 143
√Ó≈‹Ù≈√ Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ
È؇ È≈Ò «Ú¡’Â∆ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ ÓÈπæ÷Â≈ ¡Â∂ √Ó≈«‹’Â≈ Á∂ ÚæÒ ¡◊z√ ‘πßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÓÈπæ÷ ωÁ≈ ˛ ¡Â∂ √Ó≈«‹’
¡÷Ú≈™Á≈ ˛Õ”” ⁄≈‘∂ «¬È∑ª √Ó±‘ª Á≈ √ß◊·È √Ò ¡Â∂ «√æË≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ⁄≈‘∂ ÓπÙ«’Ò ¡Â∂ ¤Ø‡≈, ¡«‹‘∂ ‘∆ √Ó±‘ª
Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ ¡Â∂ √≈‘⁄Ô È≈Ò «Ú¡’Â∆ Á∆ Óπæ÷ ˜±Âª ¡Â∂ ¿πÁ∂٠ͱ∂ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ
◊ØÒ‚È (Gouldner) È∂ √Ó≈«‹’ √Ó±‘ Á∂ Ó‘æÂÚ ˘ «ÂßÈ ¡Ë≈ª ”Â∂ √ÍæÙ‡ ’∆Â≈ ˛-
(i) √Ó≈«‹’ √Ó±‘ «Ú¡’Â∆ Á∆ Ó±Ò Íz«ÚÂ∆¡ª ˘ √ßÂπÙ‡ ’Á∂ ‘ÈÕ
(ii) √Ó≈«‹’ √Ó±‘ «Ú¡’Â∆ Á≈ √Ó≈‹∆’È ’ √Ó≈‹∆’È Íz≈‰∆ Ïȉ «Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’Á∂ ‘ÈÕ
(iii) √Ó≈«‹’ √Ó±‘ «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ ‘Ó Á∆ Ì≈ÚÈ≈ Á≈ «Ú’≈√ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ √Ó≈‹ ˘ √«ÊÂ≈ ÍzÁ≈È ’Á∂
‘ÈÕ
√Ó≈«‹’ √Ó±‘ Á∂ Ó‘æÂÚ ˘ ¡√∆∫ ‘∂· «Ò÷∆¡ª «ÏßÁ±¡ª «Úæ⁄ √ÍæÙ‡ ’ √’Á∂ ‘ª-
A. Óπæ÷ ˜±Âª Á∆ ͱÂ∆- ‘∂’ «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ ‹ÈÓ ÈªÒ ‘∆ ’πfi Ó±Ò Íz«ÚÂ∆¡ª Ù≈«ÓÒ ‘πßÁ∆¡ª ‘È, «‹È∑ª
Á≈ ͱ≈ ‘؉≈ «Ú¡’Â∆ Á∂ ‹∆ÚÈ Á∂ Ò¬∆ ˜±∆ ˛Õ Ìπæ÷, √∆«’ √ÏøË Á∆ «¬æ¤≈ ¡Â∂ √πæ«÷¡≈ ¡«‹‘∆¡ª
‘∆ Óπæ÷ ˜±Âª ‘È «‹È∑ª Á∆ √ßÂπÙ‡∆ ’∂ÚÒ √Ó±‘ª «Úæ⁄ ‘∆ √ßÌÚ ‘πßÁ∆¡ª ‘ÈÕ «Ú¡’Â∆ «¬È∑ª ˜±Âª
˘ «¬’æÒ≈ ’Á∂ Ú∆ È‘∆∫ ͱ≈ ’ √’Á≈Õ
B. «Ú¡’Â∆ Á≈ √Ó≈‹∆’È-«Ú¡’Â∆ «‹√ √Ó∂∫ ÍÀÁ≈ ‘πßÁ≈ ‘À, ’∂ÚÒ «¬’ ‹À«Ú’ Íz≈‰∆ ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬√ ‹À«Ú’
Íz≈‰∆ ˘ √Ó≈«‹’ Íz≈‰∆ ω≈¿π‰ Á∆ Íz«’«¡≈ ˘ ‘∆ √Ó≈‹∆’È ’«‘ßÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘ ’ßÓ √Ó≈‹ √Ó≈«‹’
√Ó±‘ª Á∆ √‘≈«¬Â≈ È≈Ò ’Á≈ ˛Õ √Ó≈«‹’ √Ó±‘ «Ú¡’Â∆¡ª ˘ Íz√«ÊÂ∆¡ª Á∂ ¡Èπ±Í «ÚÚ‘≈ ’È
Á∆ Íz∂È≈ Á∂ ’∂ ¿π√ ˘ √Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ ¡Èπ’±ÒÈ ’È ÔØ◊ ω≈™Á∂ ‘ÈÕ Í«Ú≈ ‘∆ √Ó≈«‹’
‹∆ÚÈ Á∆ Ùπ±¡≈Â∆ Í≈·Ù≈Ò≈ ˛, «‹√ «Úæ⁄ «‘ ’∂ «Ú¡’Â∆ √Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ Á∂ «ÈÔÓª ˘ «√æ÷Á≈ ˛Õ
C. √Ó≈«‹’ ’߇ØÒ-‹∆ÚÈ Á∂ ¡ßÌ È≈Ò ¡ß Âæ’ Úæ÷-Úæ÷ √Ó±‘ ÍzÂæ÷ ‹ª ¡ÍzÂæ÷ ±Í È≈Ò «Ú¡’Â∆ Á∂
«ÚÚ‘≈ª ”Â∂ ’߇ØÒ æ÷Á∂ ‘È ¡Â∂ «¬’ √Ó±‘ Á∂ √≈∂ ÓÀ∫Ϫ Á∂ «ÚÚ‘≈ª «Úæ⁄ Ï≈ÏÂ≈ ω≈¬∂ æ÷‰ Á≈
ÔÂÈ ’Á∂ ‘ÈÕ
D. √ß√«¥Â∆ Á≈ «Ú’≈√- √Ó≈«‹’ √Ó±‘ √ß√«¥Â∆ Á∂ √Ê≈¬∆ÂÚ ¡Â∂ «Ú’≈√ «Úæ⁄ ÔØ◊Á≈È «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ √Ó±‘ª
«Úæ⁄ «Ú¡’Â∆¡ª Á∂ √≈‘Ó‰∂ ÈÚ∆∫¡ª √Óæ«√¡≈Úª Á≈ «Ú’≈√ ‘πßÁ≈ ˛, «‹È∑ª Á∂ ‘æÒ Á∂ Ò¬∆ ÈÚ∂∫ ⁄ÓÂ’≈ª
Á∆ Íz∂‰≈ «ÓÒÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ È≈Ò √ß√«¥Â∆ Á≈ «Ú’≈√ ‘πßÁ≈ ‘∂Õ √Ó≈«‹’ √Ó±‘ √ß√«¥Â∆ ˘ «¬’ Í∆Û∑∆
ÂØ∫ Á±√∆ Í∆Û∑∆ Âæ’ Í‘πß⁄≈¿π‰ Á≈ ’ßÓ ’Á∂ ‘È, «‹√ È≈Ò √Ó≈‹ «Úæ⁄ √ß√«¥Â∆ Á∆ «ÈßÂÂ≈ ω∆
«‘ßÁ∆ ˛Õ
E. √Ó≈«‹’ √ß◊·È Á≈ ¡Ë≈-«’√∂ Ú∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √ß◊·È ’∂ÚÒ ¿π√∂ √Ó∂∫ √ßÌÚ ˛, ‹ÁØ∫ «’ √ßÍ±È √Ó≈«‹’
⁄È≈ ¤Ø‡∆¡ª-¤Ø‡∆¡ª «¬’≈¬∆¡ª «Úæ⁄ Úß‚∆¡ª ‘Ø‰Õ √Ó≈«‹’ √Ó±‘ √Ó≈‹ Á∆ ¿π‘ ¤Ø‡∆¡ª-¤Ø‡∆¡ª
«¬’≈¬∆¡ª ‘È, ‹Ø Í≈√«ÍÃ’ ±Í È≈Ò «¬’ Á±√∂ È≈Ò √ÏßË «‘ ’∂ «¬’ «Ú¡’Â∆ √Ó≈‹ Á≈ «ÈÓ≈‰
’Á∆¡ª ‘ÈÕ
Í«ÚÂÈ √Ïß«Ë √Ó±‘ (Shifting Reference Individual)- √Ïß«Ë √Ó±‘ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ◊æÒ «¬‘ Ú∆ «Ë¡≈È
Á∂‰ ÔØ◊ ˛ «’ «¬’ √Ó±‘ «ÚÙ∂Ù «’ ¶Ï∂ √Ó∂∫ Âæ’ ’πfi «Ú¡’Â∆¡ª Á∂ Ò¬∆ √Ïß«Ë √Ó±‘ «‘ßÁ≈ ˛ Í ’≈ÒªÂ
«Úæ⁄ «’√∂ ÈÚ∂∫ √Ó±‘ Á∂ «ÈÓ≈‰ ÈªÒ ‹ª «’√∂ Ù≈«ÓÒ √Ó±‘ «Úæ⁄ ˜±∆ Í«ÚÂÈ Á∂ ’≈È ¿π‘ √Ê≈¬∆ ±Í
È≈Ò ⁄æÒ∂ ¡≈ ‘∂ √Ïß«Ë √Ó±‘ Á≈ √Ê≈È ÒÀ ÒÀ∫Á≈ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ «¬’ √’±Ò ‹Ø «’ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª Á∂
Ò¬∆ √Ïß«Ë √Ó±‘ Á∂ ±Í «Úæ⁄ Ó‘æÂÚÍ±È «‘ßÁ≈ ¡≈«¬¡≈ ˛, «¬’ È∂Ú∫ ¡Â∂ ⁄ß◊∂ Ó≈ÈÁß‚ √Ê≈«Í ’È Ú≈Ò∂
√’±Ò Á∂ ÷πæÒ ‹≈‰ Á∂ √Ïß«Ë √Ó±‘ Á∆ √«ÊÂ∆ ˘ ◊π¡≈ «ÁßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÈÚ∂∫ √’±Ò ‘π‰ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª Á≈ √Ïß«ËÂ
√Ó±‘ ω ‹ªÁ≈ ˛Õ
√Ïß«Ë «Ú¡’Â∆ Á∆ Ë≈È≈ (Concept of Reference Individual)- √Ïß«Ë √Ó±‘ Á∂ Ï≈Ï ‘∆ Ó‡È È∂ √Ïß«ËÂ
«Ú¡’Â∆ Á∆ Ë≈È≈ ˘ √ÍæÙ‡ ’∆Â≈ ˛Õ √ÏßË «Ú¡’Â∆ ¿π‘ «Ú¡’Â∆ ‘πßÁ≈ ˛ «‹√ Á≈ ±Í Ï‰È Á∆ √≈‚∆ «¬æ¤≈
«‘ßÁ∆ ˛Õ ÓßÈ Ò˙·, «¬’ ÒÛ’≈ ¡≈͉∂ ÍzØÎÀ√ “¡” Á∆ Â∑ª ωÈ≈ ⁄≈‘πßÁ≈ ˛ ª «¬√ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ÍzØÎÀ√ “¡”
¿π√ È≈Ò √Ïß«Ë «Ú¡’Â∆ ‘ج∂Õ ¡’√ √Ïß«Ë «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∆ Íz√«ÊÂ∆ «Úæ⁄ √√Ã∂Ù· ‹ª ¡≈ÁÙ ’ßÓ ’È
Ú≈Ò∂ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ «’√∂ «Ú¡’Â∆ ˘ √Ïß«Ë «Ú¡’Â∆ Á∆ Íz√«ÊÂ∆, ¿π√ Á≈ «ÚÚ‘≈ ¡Â∂ ¿π√ Á∆ ’≈‹’πÙÒÂ≈
136 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY