Page 423 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

√Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ

È؇ AB.B √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂ «√˪ (Theories of Social Change)

√Ó≈‹ «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «’‘Û∂ ’≈Ȫ ¡Â∂ «’‘Û∂ «ÈÔÓª ¡Ë∆È ‘πøÁ≈ ˛, «¬È∑ª Á∆ ◊Â∆ ¡Â∂ «ÁÙ≈ ’∆
‘πøÁ∆ ˛, «¬È∑ª ÍÃÙȪ ˘ ÒÀ ’∂ Íπ≈‰∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ ‘∆ «ÚÁÚ≈È ¡≈͉∂-¡≈͉∂ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’Á∂ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ ¡≈øÌ
«Úæ⁄ Á≈Ù«È’ª È∂ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂ «√˪ Í∂Ù ’∆Â∂, Ï≈¡Á «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆¡ª È∂ Ú∆ ¡≈͉≈
ÔØ◊Á≈È «ÁæÂ≈Õ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’πfi «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ «√˪ª Á∂ ÍÃÂ∆Í≈ÁÈ È≈Ò ’∆Â∆ ˛Õ ¿πÈ∑ª
Á≈ «ÚÙÚ≈√ ˛ «’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ «¬È∑ª «ÈÔÓª ¡Â∂ «√˪ª Á∂ ¡Èπ√≈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ AFÚƒ √Á∆ «Úæ⁄ ‹∆È
ÏØ«‚È È∂ «ÚÙÚ Á∆¡ª Úæ÷-Úæ÷ √æ«Ì¡≈Â≈Úª Á∂ «¬«Â‘≈«√’ ¡«Ë¡ÀÈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «¬‘ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’∆Â≈ «’
√Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ⁄æ’ »Í «Úæ⁄ Ú≈ÍÁ∂ ‘È, ‹∂’ ¿πÈ∑ª Á∆ «¬‘ ◊æÒ ¿π√ √Ó∂∫ Í»È ÂΩ ”Â∂ √Ú∆’≈
È‘ƒ ’∆Â∆ ◊¬∆ Í Ï≈¡Á «Úæ⁄ ’πfi «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ Í«ÚÂÈ Á∂ ⁄æ’∆ «√˪ª ˘ ‹ÈÓ «ÁæÂ≈Õ AHÚƒ √Á∆ «Úæ⁄
Îê√ «Úæ⁄ «¬‘ «Ú⁄≈ ÍÃ⁄æ«Ò ‘Ø«¬¡≈ «’ «Ú⁄≈ ¡Â∂ «⁄øÂÈ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ÍÀÁ≈ ’Á∂ ‘ÈÕ AIÚƒ
√Á∆ «Úæ⁄ ’≈Ó‡, «‘◊Ò ¡Â∂ ’≈Ò Ó≈È«‘Ó Ú◊∂ «Ú⁄≈’ª È∂ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ «Ú⁄≈ª Á∆ Ì»«Ó’≈
˘ Ï‘π ӑæÂÚ «ÁæÂ≈Õ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ Ú∆ «√˪ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹Ø √Ó≈‹ Á∂
ÚË∂∂ «Ú’≈√ ¡Â∂ ÍÃ◊Â∆ ˘ √Ófi‰ «Úæ⁄ π⁄∆ æ÷Á∂ √ÈÕ ’≈Ó‡, √Í∂∂∫√, ‘≈Ï ‘≈¿»√ ¡≈«Á «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ «’‘≈ «’
√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «¬’ «√æË∆ ∂÷≈ «Úæ⁄ ’πfi «ÈÙ«⁄ ÍæËª ÂØ∫ ‘Ø ’∂ ◊π˜Â≈ ˛ ¡Â∂ ‘∂’ √Ó≈‹ ˘ «¬È∑ª ÍæËª
«Úæ⁄Ø∫ ◊π˜È≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬‘ ÍæË «’‘Û∂ ‘؉◊∂, «¬√ √ÏøË∆ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ «Ú⁄≈-«ÌøÈÂ≈ ˛Õ «¬‘ «Ú⁄≈ Ï≈¡Á «Úæ⁄
¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ √Ó≈‹, «Ú«◊¡≈«È’ª «‹Ú∂∫ Ó≈◊È, ‡≈«¬Ò, ˛È∆ÓÀÈ, Ú∂√‡ Ó≈’, ‘∂‚È ¡Â∂ Ò∂Ú∆ Ï»‘Ò ¡≈«Á
È∂ Ú∆ √Ú∆’≈ ’∆Â≈ ¡Â∂ «¬√ ¡Ë≈ ”Â∂ Í«Ú≈, «Ú¡≈‘, ËÓ, ’Ò≈, «Ú⁄≈ ¡Â∂ √ø√«¥Â∆ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ
Á∆ ¿πË«Ú’≈√∆ ÍÃ◊Â∆ Á≈ Úȉ ’∆Â≈Õ ¿π√ √Ó∂∫ «¬‘ Ë≈È≈ ω∆ «’ Í«ÚÂÈ ‘Ó∂Ùª ¡√≈È∆ ÂØ∫ ÓπÙ«’Ò,
Ï≈ÏÂ≈ ÂØ∫ ◊À-Ï≈ÏÂ≈ ¡Â∂ Ïπ≈¬∆ ÂØ∫ ⁄ø«◊¡≈¬∆ ÚæÒ ‘πøÁ≈ ˛Õ
Í«ÚÂÈ Á∆ ¿πÁ-«Ú’≈√∆ «Ú¡≈«÷¡≈ Á∂ ¿πÒ‡ ’πfi «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ Í«ÚÂÈ Á∆ ⁄æ’∆ Íë’Â∆ Á≈ Úȉ
’∆Â≈Õ √Í∂∫◊Ò, ‚≈«¬ÈÚ∆, Í∂‡Ø ¡Â∂ √ØØ«’È È∂ «’‘≈ ˛ «’ ‘∂’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Á≈ «¬’ ⁄æ’ ⁄æÒÁ≈
«‘øÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¡√ƒ «¬æÊØ∫ ¡≈øÌ ‘πøÁ∂ ‘ª, ÿπøÓ-«Î ’∂ ÁπÏ≈ª ¿πµÊ∂ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∂ ‘ª, «¬√ Â∑ª ‘∂’ √Ó≈‹ ÍÃ◊Â∆
¡Â∂ ÷≈ÂÓ∂ Á∂ ÁΩ «Úæ⁄Ø∫ ◊π˜Á≈ ˛Õ Í«ÚÂÈ Á∆ ¿πË-«Ú’≈√∆ ¡Â∂ ⁄æ’∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ’πfi «ÚÁÚ≈Ȫ
È∂ «’√∂ «¬’ ‘∆ ’≈’ ˘ Í«ÚÂÈ Ò¬∆ «˜øÓ∂Ú≈ ·«‘≈ ’∂ Í«ÚÂÈ Á∆ «ÈË≈‰Ú≈Á∆ (Deterministic)
«Ú¡≈«÷¡≈ Í∂Ù ’∆Â∆Õ Ó≈’√ ¡Â∂ Ú∂ÏÒ∆È È∂ ¿πÁÔØ«◊’ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ ’≈’ª ˘, ¡≈◊ÏÈ È∂ √ø√«¥Â∆ ˘,
ÓÀ’√ Ú∂Ï È∂ ËÓ ˘ ¡Â∂ Ó≈ÒÊ√ Â∂ √À‚Ò È∂ ‹È√ø«÷¡≈ÂÓ’ ’≈’ª ˘ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Ò¬∆ «˜øÓ∂Ú≈
·«‘≈«¬¡≈Õ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ˘ √ÍæÙ‡ ’È Ò¬∆ «‹øÈ∂ Ú∆ «√˪ ‘π‰ Âæ’ Í∂Ù ’∆Â∂ ◊¬∂ ‘È, ¡√ƒ ¿πÈ∑ª
˘ ÍÃÓπæ÷ »Í «Úæ⁄ ÁØ Ì≈◊ª «Úæ⁄ Úø‚ √’Á∂ ‘ª-⁄æ’∆ ¡Â∂ ∂÷∆ «√˪ÂÕ ¡√ƒ «¬æÊ∂ «¬È∑ª ÁØÚª ‘∆ Â∑ª Á∂ «√˪ª
Á≈ «ÚÚ∂⁄È ’ª◊∂ :

AB.B.A √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂ ⁄æ’∆ «√˪ (Cyclical Theory of Social Change)
⁄æ’∆ «√˪’≈ª Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Á≈ «¬’ ⁄æ’ ⁄æÒÁ≈ ˛Õ ¡√ƒ «‹æÊØ∫ ¡≈øÌ ‘πøÁ∂ ‘ª,
ÿπøÓ-«Î ’∂ ¿πµÊ∂ ‘∆ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∂ ‘È, «¬√ Â∑ª ¿π‘ «Ú⁄≈ª Á∆ ÍÃ∂È≈ «ÚÁÚ≈Ȫ ˘ √øÌÚ ÂΩ ”Â∂ Íë’Â∆ ÂØ∫
«ÓÒ∆ ‘ØÚ∂◊∆Õ Íë’Â∆ «Úæ⁄ ¡√ƒ Á∂÷Á∂ ‘ª «’ πæ Á≈ «¬’ ⁄æ’ ⁄æÒÁ≈ ˛ ¡Â∂ √Á∆, ◊Ó∆ ¡Â∂ Óƒ‘ Á∆¡ª
πæª «¬’ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬’ ¡≈™Á∆¡ª ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á «ÁÈ ¡Â∂ «ÁÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á ≈ Á≈ ⁄æ’ Ú∆
⁄æÒÁ≈ «‘øÁ≈ ˛Õ ÍÃ≈‰∆ Ú∆ ‹ÈÓ ¡Â∂ ÓΩ Á∂ ÁΩ «Úæ⁄Ø∫ ◊π˜Á∂ ‘ÈÕ ¡√ƒ ‹ÈÓ ÒÀ∫Á∂ ‘ª, ‹Ú≈È ‘πøÁ∂ ‘ª, «ÏË
‘πøÁ∂ ‘ª ¡Â∂ Ó ‹ªÁ∂ ‘ª, Ó ’∂ «Î ‹ÈÓ ÒÀ∫Á∂ ‘ª ¡Â∂ Í»È ÂΩ ”Â∂ ¿π‘∆ ⁄æ’ Áπ‘≈™Á∂ ‘ªÕ Í«ÚÂÈ Á∂ «¬√
⁄æ’ ˘ ’¬∆ «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ √Ó≈‹ ”Â∂ Ú∆ Ò≈◊» ’∆Â≈ Â∂ «’‘≈ «’ Í«Ú≈ √Ó≈‹ ¡Â∂ √æ«Ì¡≈Â≈Úª ÍÃ◊Â∆ ¡Â∂
÷≈ÂÓ∂ Á∂ ⁄æ’ ”⁄Ø∫ ◊π˜Á∂ ‘È, «¬√ Á∆ ÍπÙ‡∆ Ò¬∆ ¿πÈ∑ª È∂ «ÚÙÚ Á∆¡ª ¡È∂’ª √æ«Ì¡≈Â≈Úª Á≈ Úȉ ’∆Â≈
¡Â∂ «’‘≈ «’ «¬«Â‘≈√ «¬√ ◊æÒ Á≈ ◊Ú≈‘ ˛ «’ ‹Ø √æ«Ì¡≈Â≈Úª ¡æ‹ ÚË-ÎπÒ ‘∆¡ª ‘È ¡Â∂ ÍÃ◊Â∆ Á∂ ¿πµ⁄
ÍæË ”Â∂ ‘È, ¿π‘ ’Á∂ ¡≈«ÁÓ ¡Â∂ Íæ¤Û∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ‘∆ √∆ ¡Â∂ ¡æ‹ ‹Ø √æ«Ì¡≈Â≈Úª ÷ÂÓ ‘πøÁ∆¡ª «Á÷≈¬∆ Á∂
‘∆¡ª ‘È, Íπ≈‰∂ √Ó∂∫ «Úæ⁄ ¿π‘ «ÚÙÚ Á∆¡ª √Ã∂Ù· √æ«Ì¡≈Â≈Úª «‘ ¸æ’∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª ⁄æ’∆ «√˪’≈
√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ˘ ‹∆ÚÈ ⁄æ’ Á∂ »Í «Úæ⁄ Á∂÷Á∂ ‘ÈÕ ⁄æ’∆ «√˪’≈ª «Úæ⁄ √øÍ∂◊Ò, ‚≈«¬ÈÏ∆, ÍÀ∂‡Ø
¡Â∂ √ØØ«’È ÍÃÓπæ÷ ‘ÈÕ ¡√ƒ «¬æÊ∂ ¡È∂’ª «√˪ª Á≈ Úȉ ’ª◊∂:

416 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY