Page 419 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI
P. 419
√Ó≈‹Ù≈√ Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ
È؇ Á»√≈ ÍÃÂ∆Ó≈È- Í«ÚÂÈ Á≈ Á»√≈ ÍÃÂ∆Ó≈È ¿π‘ ˛ «‹√ «Úæ⁄ ’πfi √Ó∂∫ Âæ’ Âª Í«ÚÂÈ ¿πµÍ ÚæÒ ¡Â∂
ÍÃ◊Â∆ ÚæÒ ‘πøÁ≈ ˛ Í ÊØÛ∑∂ √Ó∂∫ Ï≈¡Á ¿π‘ Í»È ÂΩ ”Â∂ ‘≈√ ÚæÒ ¡Â∂ ‘∂·ª ÚæÒ ‘Ø √’Á≈ ˛Õ ‘Ø ÙÏÁª «Úæ⁄
Í«ÚÂÈ Á≈ Á»√≈ ÍÃÂ∆Ó≈È ¿π‘ ˛, «‹√ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Í«‘Òª ¿πµÍ ÚæÒ ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ «Î ‘∂·ª ÚæÒÕ «¬√
˘ ¡√ƒ ¿πÂ≈-⁄Û∑≈¡ Ú≈Ò≈ ¡Â∂ Âø◊∆ (Wave-Like) Í«ÚÂÈ ’«‘ √’Á∂ ‘ªÕ «¬√ Â∑ª Á∂ Í«ÚÂÈ Á∂
’¬∆ ¿πÁ≈‘‰ «ÁæÂ∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È, «‹Ú∂∫ ‹È√ø«÷¡≈ √ÏøË∆ Í«ÚÂÈ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ «’«¡≈Úª «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂
Í«ÚÂÈÕ ¡√ƒ Á∂÷Á∂ ‘ª «’ ≈Ù‡∆ ¡Â∂ ¡øÂ≈Ù‡∆ Ú≈Í ¿πµÈ ¡Â∂ ÿ‡Á∂ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ «Ú¡≈Í’ «’«¡≈Úª
¡ø «Ú’«√ ¡Â∂ ÿ‡Á∆¡ª «‘øÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª Í«‘Ò∂ Â∑ª Á∂ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ «‹æÊ∂ «¬√ ◊æÒ Á∆ «ÈÙ«⁄ÂÂ≈
‘πøÁ∆ ˛ «’ Í«ÚÂÈ Á∆ «ÁÙ≈ «¬’ ‘ØÚ∂◊∆, ¿πµÊ∂ Á»√∂ Â∑ª Á∂ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ «¬√ Â∑ª «ÈÙ«⁄ÂÂ≈ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ
√ØØ«’È Á≈ Óøȉ≈ ˛ «’ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ √ø√«¥Â∆ «Úæ⁄ ¿πÂ≈-⁄Û∑≈¡ ¡≈¿π‰ ’≈È ‘πøÁ≈ ˛Õ
Â∆√≈ ÍÃÂ∆Ó≈È- Á»√∂ Â∑ª Á∂ Í«ÚÂÈ Á∂ ’πfi √Ó≈È ‘∆ Â∆√∂ Â∑ª Í«ÚÂÈ ˛Õ «¬√ Â∑ª Á∂ Í«ÚÂÈ ˘
¡√ƒ ⁄æ’∆ Í«ÚÂÈ (Cycle Change) ’«‘ √’Á∂ ‘ªÕ ’¬∆ «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ «¬‘ Óøȉ≈ ˛ «’ Í«ÚÂÈ Á≈
«¬’ ⁄æ’ ⁄æÒÁ≈ ˛, «¬√ ˘ √ÍæÙ‡ ’È Ò¬∆ ¿π‘ Íë’Â∆ ÂØ∫ ¿πÁ≈‘‰ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ πæ ⁄æ’ «Úæ⁄ ¡√ƒ Á∂÷Á∂
‘ª «’ √Á∆, ◊Ó∆, Óƒ‘ Á≈ «¬’ ⁄æ’ ¥Ó Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÓÈπæ÷ «Úæ⁄ Ú∆ ‹ÈÓ, Ï⁄ÍÈ, ‹Ú≈È∆ ¡Â∂ ÓΩÂ
Á≈ ⁄æ’ Á∂÷‰ ˘ «ÓÒÁ≈ ˛Õ ’¬∆ «ÚÁÚ≈Ȫ Á∆ Óøȉ≈ «¬‘ ˛ «’ √Ó≈‹ ¡Â∂ √æ«Ì¡Â≈Úª Ú∆ «¬√∂ ÍÃÂ∆Ó≈È
Á≈ ¡Èπ◊ÓÈ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ ÓÈæπ÷∆ «’«¡≈Úª, «ÚÚ‘≈ª, ≈‹È∆«Â’ ¡øÁØÒȪ ¡Â∂ ‹È√ø«÷¡≈ Á∂ «ÚÚ√«ÊÂ
Í«ÚÂȪ «Úæ⁄ Ú∆ «¬‘∆ ÍÃÂ∆Ó≈È Á∂÷‰ ˘ «ÓÒÁ≈ ˛Õ ÎÀÙÈ, √ø√«¥Â∆ ¡øÁØÒÈ, ¡Ò’È, √˜≈, √Ó≈«‹’ ÓπæÒ,
ÒØ’≈⁄≈, ’ø‡ØÒ ¡Â∂ √πÂøÂÂ≈ ¡≈«Á Á∂ ÷∂ «Úæ⁄ Ú∆ Í«ÚÂÈ Á≈ «¬‘∆ ÍÃÂ∆Ó≈È Í≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¡√ƒ
ÎÀÙÈ, ÍÃÊ≈ ¡Â∂ ÒØ’≈⁄≈ ˘ ¡Í‰≈™Á∂ ‘ªÕ ’Á∂ ¿π√ ˘ ¤æ‚ «ÁøÁ∂ ‘ª ª ’Á∂ «Î ¡Í‰≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ª, ’Á∂ ’·Ø
’ø‡ØÒ ”Â∂ ˜Ø «ÁøÁ∂ ‘ª, «Î √πÂøÂÂ≈ ”Â∂ Â∂ «Î ’ø‡ØÒ ”Â∂Õ «¬√∂ Â∑ª √Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ «¬’ ⁄æ’ Úª◊
Ú≈ÍÁ∂ «‘øÁ∂ ‘È Í ¡æ‹ ’¬∆ «ÚÁÚ≈È ⁄æ’∆ Í«ÚÂÈ Á∆ ◊æÒ ˘ √Ú∆’≈ È‘ƒ ’Á∂, «’™«’ ⁄æ’ Á≈
Ì≈Ú «¬‘ ˛ «’ ¡√ƒ «‹æÊØ∫ Ùπ» ‘πøÁ∂ ‘ª, ÿπøÓ-«Î ’∂ Í»È ÂΩ ”Â∂ ¿πµÊ∂ ¡≈ ‹ªÁ∂ ‘ª Í ¡√Ò∆¡Â «¬‘ ˛ «’ Í»È
ÂΩ ”Â∂ ¡√ƒ ¿π√∂ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ’Á∂ È‘ƒ Ú≈Í√ ¡≈™Á∂Õ ¿π√ «Úæ⁄ √ØË ˜» ‘Ø √’Á∆ ˛Õ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂
«¬È∑ª ÍÃÂ∆Ó≈Ȫ ˘ ¡√ƒ «Í¤Ò∂ Í∂˜ ”Â∂ «ÁæÂ∂ ◊¬∂ «⁄æ È≈Ò ÍÃ◊‡ ’ √’Á∂ ‘ªÕ
√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆ Íë’«¡≈ ¡Â∂ „ø◊ (Processes or Modes of Social Change)
√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «¬’ Âæ‡√Ê ÙÏÁ ˛ ‹Ø √Ó≈‹ «Úæ⁄ ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ ÏÁÒ≈¡ ˘ Úæ÷-Úæ÷ √«Ó¡ª Á∂ √ÏøË «Úæ⁄
√»«⁄ ’Á≈ ˛, ‹Á ¡√ƒ «¬‘ ’«‘øÁ∂ ‘ª «’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ‘Ø «‘≈ ˛ ª «¬√ È≈Ò Í«ÚÂÈ Á∆ «ÁÙ≈,
«ÈÔÓ, «√˪ ‹ª ’ø‡ØÒ ÍÃ◊‡ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ ÓÀ’≈¬∆Ú ¡Â∂ Í∂‹, ‘χ √Í∂È√, ‘≈Ï ‘≈¿»√ ¡Â∂ √ØØ«’È ¡≈«Á
È∂ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆¡ª Úæ÷-Úæ÷ Íë’«¡≈Úª ¡Â∂ „ø◊ª Á≈ Úȉ ’∆Â≈ ˛ ¡Â∂ Úæ÷-Úæ÷ √Ó≈‹Ù≈√Â∆
Ë≈È≈Úª ˘ ‹ÈÓ «ÁæÂ≈ ˛Õ «¬È∑ª Ë≈È≈Úª «Úæ⁄ Íë’«¡≈ (Process), ¡øÁØÒÈ (Movement) Ú≈Ë≈ (Growth)
¿πÁ«Ú’≈√ (Evolution) «Ú’≈√ (Development) ¿πµÈÂ∆ (Regress) ÍÃ◊Â∆ (Progress) ¥ªÂ∆ (Revolution)
¡Èπ’»ÒÈ (Adaptation) ¡≈«Á ÍÃÓπæ÷ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á≈ Úȉ “√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ” Á∆¡ª Íë’«¡≈Úª, „ø◊ ¡Â∂
’≈’” «Úæ⁄ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ Í«ÚÂÈ (Social Change and Cultural Change)
√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆ Ë≈È≈ ˘ √ÍæÙ‡ √Ófi‰ Ò¬∆ «¬√ Á≈ √ø√«¥«Â’ Í«ÚÂÈ È≈Ò Î’ √Ófi‰≈ ˜»∆
˛Õ ¡È∂’ª «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ √Ó≈«‹’ ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ ’ج∆ Î’ È‘ƒ ’∆Â≈, ¿π‘ «¬È∑ª ˘ √Ë≈‰
¡Êª «Úæ⁄ ‘∆ Í∂Ù ’Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «¬È∑ª ÁØÚª Ë≈È≈Úª «Úæ⁄ Ú«‘Ó ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, ‹Á «’ ¡√Ò «Úæ⁄
«¬‘ ÁØÚ∂∫ ÁØ Í«‘Ò∆¡ª-Í«‘Ò∆¡ª Ë≈È≈Úª ‘È, «’™«’ “√Ó≈‹” ¡Â∂ “√ø√«¥Â∆” ÁØ Úæ÷-Úæ÷ Ë≈È≈Úª ‘È ¡Â∂
√Ó≈«‹’ ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ Ú∆ Î’ ˛Õ
ÌzªÂ∆ Á∂ ’≈È (Causes of Confusion)
√Ó≈«‹’ ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ √ÍæÙ‡ Î’ ‘πøÁ∂ ‘ج∂ Ú∆ «¬È∑ª ˘ «¬’ ‘∆ √Ófi‰ Á≈ Ú«‘Ó «¬√ Ò¬∆
ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, «’™«’ ’¬∆ «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ ¡≈͉∆ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆ Í«Ì≈Ù≈ «¬øÈ∆ «Ú√«Âz »Í «Úæ⁄
’∆Â∆ ˛ «’ ¿πÈ∑ª È∂ ¿π√ «Úæ⁄ √ø√«¥«Â’ Í«ÚÂÈ Á∆ Ë≈È≈ ˘ Ú∆ Ù≈«ÓÒ ’ «Ò¡≈ ˛Õ «¬È∑ª «ÚÁÚ≈Ȫ
412 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY