Page 416 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI
P. 416
«¬’≈¬∆ñAB: √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ
È∂ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆ ¡≈͉∆ Í«Ì≈Ù≈ √ø√«¥«Â’ ¡Ë≈ ”Â∂ ’∆Â∆ ˛Õ ¿πÈ∑ª Á∂ ÙÏÁª «Úæ⁄, ““√Ó≈«‹’ È؇
Í«ÚÂÈ ‹∆ÚÈ Á∆ ÓȘ» «ÚË∆¡ª «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂ Í«ÚÂÈ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È, ⁄≈‘∂ «¬‘ Í«ÚÂÈ Ìπ◊Ø«Ò’
«ÁÙ≈Úª Á∂ Í«ÚÂÈ È≈Ò ‘ج∆ ‘ØÚ∂ ‹ª √ø√«¥«Â’ √≈ËȪ, ‹È√ø«÷¡≈ Á∆ ⁄È≈ ‹ª «Ú⁄≈Ë≈≈ Á∂ Í«ÚÂÈ
È≈Ò ‹ª ÍÃ√≈ È≈Ò ¡Â∂ √Ó»‘ Á∂ ¡øÁ ‘∆ ⁄ÓÂ’≈ª Á∂ ÎÒ√»Í ‘ج∂ ‘؉Ք”
‹ØÈ√ È∂ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ˘ ‘Ø ÚË∂∂ √ÍæÙ‡ ’Á∂ ‘ج∂ «Ò«÷¡≈ ˛, ““√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ¿π‘ ÙÏÁ ˛ ‹Ø
√Ó≈«‹’ Íë’«¡≈Úª, √Ó≈«‹’ ÍÃÂ∆Ó≈Ȫ, √Ó≈«‹’ ¡ø «’«¡≈Úª ¡Â∂ √Ó≈«‹’ √ø◊·È Á∂ «’√∂ Ì≈◊ «Úæ⁄
Ú≈ÍÈ Ú≈Ò∂ ‘∂-Î∂ ‹ª √ØË Ò¬∆ ÍÃÔπ’ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ””
ÓÀ«Ò ¡Â∂ ¡ÀÒ∆‡˜ Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ ÓÈπæ÷∆ «’«¡≈Úª (Human Actions) «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂ Í«ÚÂÈ √Ó≈«‹’
Í«ÚÂÈ ‘ÈÕ ÓÈπæ÷∆ «’«¡≈Úª ‘Ó∂Ùª «¬æ’Ø «‹‘∆¡ª È‘ƒ «‘øÁ∆¡ªÕ √≈‚∆¡ª «’«¡≈Úª, √≈‚∂ Ϙπ◊ª Á∆¡ª
«’«¡≈Úª ÂØ∫ Úæ÷ ‘È, «¬‘∆ È‘ƒ, ÏÒ«’ Ï⁄ÍÈ ÈΩ‹Ú≈È √«ÊÂ∆ ¡Â∂ «ÏË ¡Ú√Ê≈ Á∆¡ª «’«¡≈Úª «Úæ⁄ Ú∆
«ÌøÈÂ≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ ¿π‘ «Ò÷Á∂ ‘È, ““‹Á ÓÈπæ÷ «ÚÚ‘≈ ÏÁÒ≈¡ Á∆ Íë’«¡≈ «Úæ⁄ ‘πøÁ≈ ˛, ÂÁ ¡√ƒ ¿πÈ∑ª
˘ Á»√∂ »Í «Úæ⁄ «¬√ Â∑ª ’«‘øÁ∂ ‘ª «’ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ‘Ø «‘≈ ˛Õ””
¿πÍØ’Â ÍÃ∆Ì≈Ù≈Úª ÂØ∫ √ÍæÙ‡ ˛ «’ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ¿πÈ∑ª Í«ÚÂȪ ˘ ’«‘øÁ∂ ‘È ‹Ø ÓÈπæ÷∆ √Ïø˪,
«ÚÚ‘≈ª, √ø√Ê≈Úª, ÍÃÊ≈Úª, ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª, ’≈‹ «ÚË∆¡ª, ÓπæÒª, √Ó≈«‹’ ⁄È≈Úª ¡Â∂ Íë’«¡≈Úª «Úæ⁄ ‘πøÁ∂
‘ÈÕ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂ ¡Ë∆È ‘∂· «Ò÷∂ Âæʪ ˘ Ù≈«ÓÒ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛:
(i) √Ó≈«‹’ „ª⁄∂ ¡Â∂ ’øÓª «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂ Í«ÚÂÈ ˘ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ’«‘øÁ∂ ‘ÈÕ
(ii) √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á≈ √ÏøË «¬’ «Ú¡’Â∆ ¡Â∂ ’πfi «Ú¡’Â∆¡ª Á∂ «ÚÚ‘≈ª, «ÚÙÚ≈√ª ¡Â∂ ÓπæÒª
«Úæ⁄ Í«ÚÂÈ È≈Ò È≈ ‘Ø ’∂ √≈∂ ¡Â∂ «˜¡≈Á≈ ÒØ’ª Á∆ ‹∆ÚÈ «ÚË∆ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ È≈Ò ˛Õ
(iii) √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á≈ √ÏøË ÓÈπæ÷ Á∂ √Ó≈«‹’ √Ïø˪ Á∂ Í«ÚÂÈ È≈Ò ˛Õ
√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª (Characteristics of Social Change)
A. √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆ Íë’Â∆ √Ó≈«‹’ ‘πøÁ∆ ˛- «¬√ Á≈ ¡Ê «¬‘ ˛ «’ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á≈ √ÏøË «’√∂
«Ú¡’Â∆ Á∂ «ÚÙ∂Ù √Ó»‘, «ÚÙ∂Ù √ø√Ê≈, ‹≈Â∆ ¡Â∂ ÍË≈Â∆ ¡Â∂ √∆«Ó «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂ Í«ÚÂÈ È≈Ò È‘ƒ
˛Õ «¬√ Â∑ª Á≈ Í«ÚÂÈ Âª «Ú¡’Â∆Ú≈Á∆ Íë’Â∆ Á≈ ‘πøÁ≈ ˛, ‹Á «’ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á≈ √ÏøË √≈∂
√ÓπÁ≈«¬ ¡Â∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂ Í«ÚÂȪ È≈Ò ˛Õ «¬√ Â∑ª √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ‘∆ Íë’«Â’ √Ó≈«‹’
˛ È≈ «’ «Ú¡’Â∆◊ √Ó≈‹ Á∆ «’√∂ «¬’ «¬’≈¬∆ «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂ Í«ÚÂȪ ˘ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ È‘ƒ
«’‘≈ ‹≈ √’Á≈Õ
B. √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «¬’ √ÚÌΩ«Ó’ ÿ‡È≈ ˛- «¬√ Á≈ Ì≈Ú «¬‘ ˛ «’ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «¬’ √Ú«Ú¡≈Í∆
ÿ‡È≈ ˛, «¬‘ √≈∂ √Ó≈‹ª ¡Â∂ √≈∂ √«Ó¡ª «Úæ⁄ ‘πøÁ≈ «‘øÁ≈ ˛Õ ÓÈπæ÷∆ √Ó≈‹ Á∂ ¿πÂÍÂ∆ √Ó∂∫ ÂØ∫ ÒÀ ’∂ ¡æ‹ Âæ’
¿πÈ∑ª «Úæ⁄ ¡È∂’ª Í«ÚÂÈ ‘ج∂ ‘È ¡Â∂ ¡æ◊∂ Ú∆ ‘πøÁ∂ «‘‰◊∂Õ ÓÈπæ÷∆ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ ’ج∆ Ú∆ ¡«‹‘≈ √Ó≈‹
È‘ƒ «‘≈ ‹Ø Í«ÚÂÈ Á∂ ÁΩ «Úæ⁄Ø∫ ◊π˜«¡≈ È≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂ Í»È ÂΩ ”Â∂ √«Ê ¡Â∂ √Ê≈¬∆ ‘ØÚ∂Õ ’ج∆ Ú∆ √Ó≈‹
Í«ÚÂÈ Á≈ ¡ÍÚ≈Á È‘ƒ ˛Õ «¬‘ ˜» √øÌÚ ˛ «’ Úæ÷-Úæ÷ √«Ó¡ª ¡Â∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Á∆ Íë’Â∆,
◊Â∆ ¡Â∂ √Ú»Í «Úæ⁄ ¡ø ‘ØÚ∂Õ Í«ÚÂÈ Á∆ √ÚÌΩ«Ó’Â≈ ˘ ÍÃ◊‡ ’Á∂ ‘ج∂ Ï∆√‡∆‚ ’«‘øÁ∂ ‘È, ““’ج∆
Ú∆ ÁØ √Ó≈‹ Í»È ÂΩ ”Â∂ Ï≈Ï È‘ƒ ‘È, «¬È∑ª Á∂ «¬«Â‘≈√ ¡Â∂ √ø√«¥Â∆ «Úæ⁄ «¬øÈ∆ «ÌøÈÂ≈ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛ «’
«’√∂ ˘ Ú∆ Á»√∂ Á≈ ÍÃÂ∆»Í (Replica) È‘ƒ ’«‘ √’Á∂Õ”” ’πfi ¡≈«ÁÓ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Á∆ ◊Â∆ «¬øÈ∆
‘ΩÒ∆ ‘∆ ˛ «’ ’¬∆ «ÚÁÚ≈È Âª «¬‘ Âæ’ ’«‘‰ Á∆ ÌπæÒ ’ ÏÀ·∂ «’ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ Íæ¤Ó∆
Á∂Ùª Á∂ ÒØ’ Í»Ï Á∂ Á∂Ùª ˘ Í«ÚÂÈÙ∆Ò √Ó≈‹ Á∆ √ø«÷¡≈ «ÁøÁ∂ ‘È Í «¬‘ ¿πÈ∑ª Á≈ Ú«‘Ó ˛Õ Í«ÚÂÈ
ª «¬’ Ù≈√Ú «ÈÔÓ ˛, «‹√ È≈Ò ’ج∆ √Ó≈‹ ¡¤»Â≈ È‘ƒ «‘øÁ≈Õ
C. √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ˜» Ì≈Ú∆ ¡Â∂ √πÌ≈«Ú’ ˛- ‘∂’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √≈˘ ˜»∆ »Í ”⁄ Í«ÚÂÈ «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ≈
˛ ¡Â∂ «¬‘ «¬’ √πÌ≈«Ú’ ÿ‡È≈ ˛Õ Í«ÚÂÈ Íë’Â∆ Á≈ «ÈÔÓ ˛ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∆ Íë’Â∆ Á≈ «¬’ ¡ø◊
‘؉ ’≈È Í«ÚÂÈ È≈Ò «’Ú∂∫ Ï⁄ √’Á≈ ˛Õ ’¬∆ Ú≈ ¡√ƒ Í«ÚÂÈ Á≈ «ÚØË ’Á∂ ‘ªÕ Í«ÚÂÈ ÍÃÂ∆
¡‰-«¬æ¤≈ ÍÃ◊‡ ’Á∂ ‘ª, «Î Ú∆ Í«ÚÂÈ ˘ Ø’ È‘ƒ √’Á∂, ’Á∂ «¬‘ Í«ÚÂÈ ‹≈‰Ïπæfi ’∂ «ÈÔØ«‹Â »Í
«Úæ⁄ «Ò¡≈¬∂ ‹ªÁ∂ ‘È, ’Á∂ ÷πÁ ‘∆ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ÓÈπæ÷ Á∆¡ª ˜»Âª, «¬æ¤≈Úª ¡Â∂ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ
LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 409