Page 430 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñAB: √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ

Ó≈’√ Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∂ √Ïß˪ Á∂ √≈∂ ÔØ◊Á≈È È≈Ò ‘∆ √Ó≈‹ Á∆ ¡≈«Ê’ ⁄È≈ (Economic È؇
Structure) Á≈ «ÈÓ≈‰ ‘πßÁ≈ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ ÷∂Â∆ Ôπæ◊ «Úæ⁄ «˜Ó∆∫Á≈ª, «’√≈Ȫ ¡Â∂ ÷∂Â∆-Ó˜Á±ª
Á∂ «Úæ⁄ Í≈¬∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ √Ïß˪ È≈Ò «¬’ «ÚÙ∂Ù Â∑ª Á∆ ¡≈«Ê’ ⁄È≈ Á≈ «ÈÓ≈‰ ‘Ø«¬¡≈ «‹√ ˘ ¡√∆∫ ÷∂Â∆
¡Ê«ÚÚ√Ê≈ ’«‘ßÁ∂ ‘ªÕ ÚÂÓ≈È √Ó∂∫ «Úæ⁄ ͱߋ∆ÍÂ∆¡ª, ’≈÷≈È∂ Á∂ Ó≈Ò’ª ¡Â∂ Ó˜Á±ª Á∂ √Ïß˪ È≈Ò «ÓÒ
’∂ Ï‰È Ú≈Ò∆ ¡≈«Ê’ ⁄È≈ ÷∂Â∆ Ôπæ◊ Á∆ ¡≈«Ê’ ⁄È≈ ÂØ∫ Úæ÷ ˛, «¬√ ˘ ¡√∆∫ ¿πÁÔØ«◊’ ¡≈«Ê’ ⁄È≈
‹ª ¿πÁÔØ«◊’ ¡Ê «ÚÚ√Ê≈ ’«‘ßÁ∂ ‘ªÕ √ß÷∂Í «Úæ⁄, Ó≈’√ Á∂ ¡Èπ√≈ ¿πÂÍ≈ÁÈ Íz‰≈Ò∆ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ‘∆
√Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂ Ò¬∆ «˜ßÓ∂Ú≈ ˛Õ ‹ÁØ∫ ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∂ ¿πÍ’‰ª (ÍØz¿πÁÔØ«◊’∆), ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∂ ’ΩÙÒ Á∂ √ÏßË
¡≈«Á ‹Ø «’ ¡≈«Ê’ ⁄È≈ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’«‘ßÁ∂ ‘È, «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ¡≈™Á≈ ˛ ª √≈∆ √Ó≈«‹’ √ß√«¥«Â’ ¡«Ë
⁄È≈ (Super- Structure) «Úæ⁄ Ú∆ Í«ÚÂÈ ¡≈™Á≈ ˛ «‹√ È≈Ò √≈˘ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ’«‘ßÁ∂ ‘ªÕ
Ó≈’√ Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ «¬«Â‘≈√ Á∂ ‘∂’ Ôπæ◊ «Úæ⁄ ÁØ Ú◊ ‘∂ ‘ÈÕ ÓÈπæ÷ √Ó≈‹ Á≈ «¬«Â‘≈√ «¬È∑ª ÁØ Ú◊ª
Á∂ √ßÿÙ Á≈ ‘∆ «¬«Â‘≈√ ‘ÀÕ Âπ√∆∫ √Ó≈‹ Á∂ «Ú’≈√ ˘ Íø‹ Ôπæ◊ª «Úæ⁄ Úß«‚¡≈ ¡Â∂ ‘∂’ Ôπæ◊ «Úæ⁄ Í≈¬∂ ‹≈‰
Ú≈Ò∂ ÁØ Ú◊ª Á≈ Úȉ ’∆Â≈Õ «¬’ ¿π‘ Ú◊ «‹√ Á≈ ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∂ √≈ËȪ ”Â∂ Ó≈Ò’≈È≈ ‘æ’ ‘πßÁ≈ ˛Õ ‘’∂
Ú◊ √ßÿÙ Á≈ ¡ß ÈÚ∂∫ √Ó≈‹ ¡Â∂ ÈÚ∂∫ Ú◊ Á∂ ¡ßÌ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ÚÂÓ≈È «Úæ⁄ ͱߋ∆ÍÂ∆ ¡Â∂
Ó˜Á± ÁØ Ú◊ ‘È ‹Ø ¡≈͉∂-¡≈͉∂ «‘æª ˘ ÒÀ ’∂ √ßÿÙ ’Á∂ ‘ÈÕ Ó≈’√ ’«‘ßÁ∂ ‘È «’ Ú◊ª Á∆ ⁄È≈
¡Â∂ Íz«’Â∆ ‘∆ √Ó≈‹ «ÚÚ√Ê≈ Á≈ «ÈË≈‰ ’Á∆ ˛Õ «¬’ Ôπæ◊ Á∂ Ú◊ √ßÿÙ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ ÈÚ∂∫ Ú◊
Á≈ ‹ÈÓ ‘πßÁ≈ ˛ ‹Ø ÈÚ∆∫ √Ó≈‹ «ÚÚ√Ê≈ ˘ ‹ÈÓ «ÁßÁ≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª Ú◊ √ßÿÙ ¡Â∂ ¿π√ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ ÈÚ∂∫
Ú◊ Á∂ ‹ÈÓ Á∂ ’≈È ‘∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Â∑ª Ó≈’√ È∂ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ Ú◊
√ßÿÙ Á∆ ̱«Ó’≈ ˘ Ú∆ Ó‘æÂÚͱÈ Óß«È¡≈ ˛Õ
√Ó≈ÒØ⁄È≈-
A. Ó≈’√ È∂ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Ò¬∆ ’∂ÚÒ «¬’ ‘∆ ’≈’ ¡≈«Ê’ ’≈’ (¿πÂÍ≈ÁÈ Íz‰≈Ò∆)
˘ «˜ßÓ∂Ú≈ ÓßÈ ’∂ Í«ÚÂÈ Á∂ ‘Ø ’≈’ª Á∆ ¿π¶ÿ‰≈ ’∆Â∆ ˛Õ √Ó≈«‹’, ¡≈«Ê’, Ìπ◊Ø«Ò’ ¡Â∂
‹È√ß«÷¡≈ÂÓ’ ’≈’ª Á≈ Ú∆ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ Ó‘æÂÚͱÈ ‘æÊ ‘πßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÷πÁ ¡≈«Ê’
’≈’ Ú∆ ‘Ø ’≈’ª ÂØ∫ ÍzÌ≈«Ú ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ
B. Ó≈’ ’«‘ßÁ∂ ‘È «’ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ ÍzØ¿πÁÔØ«◊’, ¡≈«Ê’ √ÏßË ¡Â∂ ¡≈«Ê’ ⁄È≈ «Úæ⁄
Í«ÚÂÈ Á∂ ’≈È ¡≈™Á∂ ‘È Í ¿π‘ «¬‘ √ÍæÙ‡ ’È «Úæ⁄ ¡√ÓæÊ ‘∂ ‘È «’ ÍzØ¿πÁÔØ«◊’ ¡≈«Á
«Úæ⁄ Í«ÚÂÈ «’™ ‘πßÁ≈ ˛ ‹ª ¿π√ ˘ ÏÁÒ‰ Ú≈Ò∂ «’‘Û∂ ’≈’ ‘È?
C. Ó≈’√ ÚæÒØ∫ ¿πÍØ’Â ÙÏÁª, «‹Ú∂∫ ¡≈«Ê’ ’≈’, ¿πÂÍ≈ÁÈ Á∆¡ª Ù’Â∆¡ª ¡Â∂ √ÏßË, ¡≈«Ê’
√πË≈, ÍzØ¿πÁÔØ«◊’, ¡≈«Á Á∆ √ÍæÙ‡ ÂΩ ”Â∂ «Ú¡≈«÷¡≈ È‘∆∫ ’∆Â∆ ◊¬∆ ‘ÀÕ ’πfi «ÚÁÚ≈È «¬√ «Úæ⁄
’∂ÚÒ ¡≈«Ê’ Íz«ÚË∆¡ª ˘ ‘∆ Ù≈«ÓÒ ’Á∂ ‘È ‹ÁØ∫ «’ ¬∂∫‹Ò ¡Â∂ √∂«Ò◊ÓÀÈ ¡≈«Á È∂ ¿πÂÍ≈ÁÈ
È≈Ò √Ïß«Ë √≈∆¡ª «ÁÙ≈Úª ˘ ¡≈«Ê’ ’≈’ª Á∂ ¡Ë∆È Ù≈«ÓÒ ’∆Â≈ ˛Õ
D. Ó≈’√ È∂ Ú◊ √ßÿÙ ”Â∂ «˜¡≈Á≈ ˜Ø «ÁæÂ≈ ‘À Í √Ó≈‹ Á∆ È∆∫‘ √ßÿ√ ”Â∂ È‘∆∫ √◊Ø∫ √«‘ÔØ◊ ”Â∂
¡Ë≈« ˛Õ
«¬√ Â∑ª ¡√∆∫ Á∂÷Á∂ ‘ª «’ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂ «√˪ ˘ «Ú«◊¡≈«È’ ¡Ë≈ ÍzÁ≈È ’È Á≈ ͱ≈ ÔÂÈ
’∆Â≈ ˛ «Î Ú∆ Âπ√∆∫ ¡≈«Ê’ ’≈’ª ”Â∂ ˜±Â ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ˜Ø «ÁæÂ≈Õ ÓÈπæ÷ ’∂ÚÒ ¡≈͉∆ ¡≈«Ê’ ˜±ª ˘
ͱ≈ ’È «√Î ÍπÂÒ≈ ‘∆ È‘∆∫ ˛Õ ÓÀ’√ Ú∂Ï È∂ Ó≈’√ Á∂ «√˪ Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ ’∆Â∆ ˛Õ ¿π‘ ¡≈«Ê’ ’≈’ª
Á∂ √Ê≈È ”Â∂ ËÓ ˘ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á≈ ¡Ë≈ ÓßÈÁ∂ ‘ÈÕ
D. Ê≈√‡∆È Ú∂Ï«ÒÈ Á≈ «√ËªÈ (Theory of Thorstein Veblen)
∂
π
ß
ß
∂
z
Ø
π
∑
Ø
Ø
∂
∂
ÚÏ«ÒÈ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á Ò¬∆ Í¿ÁÔ«◊’ «ÁÙ≈Úª ˘ «˜ÓÚ≈ ÓÈÁ ‘ÈÕ ¿Èª Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ Í¿ÁÔ«◊’
Ø
π
z
«ÁÙ≈Úª ÍzÂæ÷ ±Í È≈Ò √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∂ Ò¬∆ «˜ßÓ∂Ú≈ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ¿πÈ∑ª Á∂ «√˪ ˘ “ÍzØ¿πÁÔØ«◊’
ÎÀ√Ò≈Ú≈Á” «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Ú∂Ï«ÒÈ È∂ ÓÈπæ÷∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ˘ ÁØ Ì≈◊ª «Úæ⁄ Úß‚ ’∆Â∆ ˛ : (i) √«Ê «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª-
«‹È∑ª Á≈ √ÏßË ÓÈπæ÷ Á∆¡ª Ó±ÒÍz«ÚÂ∆¡ª ¡Â∂ Íz∂‰≈Úª È≈Ò ˛ «‹È∑ª «Úæ⁄ Ï‘π ÿæ‡ Í«ÚÂÈ ‘πßÁ≈ ˛Õ (ii)
Í«ÚÂÈ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª «‹Ú∂∫-¡≈Áª, «Ú⁄≈, ÓÈØ«ÚÂ∆¡ª ¡≈«ÁÕ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á≈ √ÏßË ÓÈπæ÷ Á∆¡ª
LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 423