Page 142 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñH: ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ¡Â∂ ÍÃË≈È ÓøÂ∆

‹ÁØ∫ ’πfi «¬√ Â∑ª Á∆¡ª √«ÊÂ∆¡ª ‘È, «‹√ «Úæ⁄ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ «ÈÔπ’Â∆ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆ √ÚÀ-«¬æ¤≈ È؇
¡«Ë’≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’ √’Á≈ ˛, «‹Ú∂∫ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ «’√∂ Ú∆ ÁÒ ˘ √ÍæÙ‡ Ï‘πÓ ÍÃ≈Í È≈ ‘ØÚ∂ ¡Â∂
√øÔπ’ ÓøÂ∆ Óø‚Ò Á≈ ◊·È ˜»∆ ‘ØÚ∂, ¿πÁØ∫ ≈Ù‡ÍÂ∆ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ ⁄؉ «Úæ⁄ √Ú-«ÚÚ∂’ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò
’ √’Á≈ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ √ÍæÙ‡ Ï‘πÓ È≈ æ÷Á∂ ‘ج∂ Ú∆ ⁄ΩË∆ ⁄È «√øÿ ˘ ÍÃË≈È ÓøÂ∆
Á∂ ¡‘πÁ∂ ”Â∂ «ÈÔπ’ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ¡≈Í≈Â’≈Ò «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ «Úÿ‡È ’’∂ ’πfi √Ó∂∫ Ò¬∆ «’√∂
Ú∆ «Ú¡’Â∆ ˘ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ «ÈÔπ’ ’ √’Á≈ ˛Õ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÔØ‹È≈ ¡≈ÔØ◊ Á≈ ÍÃË≈È Ú∆ ‘πøÁ≈ ˛Õ

«¬‘ ˜»∆ È‘ƒ ˛ «’ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÒØ’ √Ì≈ Á≈ ‘∆ ÓÀ∫Ï ‘πøÁ≈ ‘ØÚ∂Õ √Ú◊∆ ÙÃ∆ÓÂ∆ «¬øÁ≈ ◊ªË∆ Á∂ ÍÃË≈È ÓøÂ∆
¸‰È ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬‘ √ÍæÙ‡ ‘Ø «◊¡≈ √∆ «’ ≈‹ √Ì≈ Á≈ ÓÀ∫Ï Ú∆ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ‘Ø √’Á≈ ˛Õ

È؇√ √ø«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ√≈ ≈Ù‡ÍÂ∆ ÚæÒØ∫ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ’∆Â∆ ‹≈Ú∂◊∆ Í
«ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ «ÈÔπ’Â∆ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ Ù’Â∆ È≈Ó≈Â
Á∆ ‘∆ ˛Õ

ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á≈ «ÈÓ≈‰, ‹∆ÚÈ ¡Â∂ ÓΩ Á≈ ’∂∫Á «ÏøÁ» (Prime Minister as the Central Point of the
Council of Minister) - Ò≈√’∆ È∂ «Ïë‡Ù ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Ò¬∆ «’‘≈ ˛ «’, ““ÓøÂ∆ Óø‚Ò Á∂ «ÈÓ≈‰, ‹∆ÚÈ
¡Â∂ ÓΩ Á≈ ’∂∫Á «ÏøÁ» ˛Õ”” (“He is the centre of its formation, centre to its life and centre to its
death.”) ¡«‹‘∆ ‘∆ ◊æÒ Ì≈ Á∂ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Ò¬∆ Ú∆ √‘∆ ˛Õ ‚≈. ¡øÏ∂Á’ È∂ √ø«ÚË≈È √Ì≈ «Úæ⁄ «’‘≈ √∆
«’, ““√Ó»«‘’ «˜øÓ∂Ú≈∆ ’∂ÚÒ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∂ ¡‘πÁ∂ È≈Ò ‘∆ ÏÁ«Ò¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ”” ¿πÈ∑ª È∂ «¬‘ Ú∆ «’‘≈ √∆
«’, ““‹Á Âæ’ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ⁄≈‘∂◊≈, ¿πÁØ∫ Âæ’ ’ج∆ «Ú¡’Â∆ ÓøÂ∆ Óø‚Ò «Úæ⁄ «‘ √’Á≈ ˛Õ”” «¬√ Â∑ª √ÍæÙ‡
˛ «’ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ «¬æ¤≈ ¡Â∂ ¿π√ Á∆ ÔØ◊Â≈ Â∂ ¡≈͉∂ √≈Ê∆¡ª ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂ ⁄æÒ‰ Á∆ √ÓæÊ≈ ”Â∂ ‘∆ ÓøÂ∆
ÍÃ∆ÙÁ Á∆ ‘Ø∫Á «ÈÌ ’Á∆ ˛Õ ‹∂’ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ «Â¡≈◊ ÍæÂ «ÁøÁ≈ ˛ ª √≈∂ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ˘ «Â¡≈◊ ÍæÂ
Á∂‰≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ

∂Ó˜∂ ÓÔ» Á∂ ¡Èπ√≈, “The Cabinet is, in short, the steering wheel of the state, but the Prime
Minister Controls it’’.

ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∂ ’øÓ ¡Â∂ Ù’Â∆¡ª (Power and Functions of the Prime Minister)

Ì≈ Á≈ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÓøÂ∆ Óø‚Ò »Í∆ Ó«‘≈Ï Á∆ ¡Ë≈Ù∆Ò≈ (Key-stone of the Cabinet Arch) ˛Õ «¬ø◊ÒÀ∫‚
Á∂ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Úª◊ ¿π√ ˘ «¬øÈ∆¡ª «Ú¡≈Í’ Ù’Â∆¡ª ÍÃ≈Í ‘È «’ ¿π√ ˘ Á∂Ù «Úæ⁄ Ù≈√È ÍÃÏøË Á≈ ’∂∫Á
«’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ
Á∂Ù Á∂ Ù≈√È «Úæ⁄ ’ج∆ Ú∆ ¡«‹‘≈ «Ú¡’Â∆ È‘ƒ, «‹√ ˘ «¬øÈ∆¡ª Ù’Â∆¡ª ÍÃ≈Í ‘Ø‰Õ «¬√ Á∂ ’øÓ ¡Â∂
Ù’Â∆¡ª ‘∂· «Ò÷∆¡ª ‘È-
A. ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á≈ «ÈÓ≈‰ (Formation of Council of Minister)- ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∂ «ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ ÍÃË≈È ÓøÂ∆
˘ ’∂∫Á∆ √«ÊÂ∆ ÍÃ≈Í ˛Õ √ø«ÚË≈«È’ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò Ú∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ‘Ø ÓøÂ∆¡ª Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆
«√Î≈«Ù ”Â∂ ’Á≈ ˛Õ ¡≈͉∆ «ÈÔπ’Â∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á≈ Í«‘Ò≈ ’øÓ «¬‘ ‘πøÁ≈ ˛ «’ ¿π‘ ¡≈͉∂ √≈Ê∆
ÓøÂ∆¡ª ˘ ¸‰∂Õ ¿π‘ ÓøÂ∆¡ª Á∂ È≈Úª Á∆ √»⁄∆ «Â¡≈ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ «ÈÔπ’Â∆ ’È Ò¬∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ’ØÒ Ì∂‹Á≈
˛Õ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∂ «ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ˘ √πÂøÂÂ≈ ÍÃ≈Í ‘πøÁ≈ ˛, ¿π‘∆ «¬√ ◊æÒ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ’Á≈ ˛ «’
ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «Úæ⁄ «’øÈ∂ ÓÀ∫Ï ‘؉◊∂, ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ Úæ÷-Úæ÷ Â∑ª Á∂ ÓøÂ∆¡ª Á∆ √ø«÷¡≈ ’∆ ‘ØÚ∂◊∆ ¡Â∂ «’‘Û∂-«’‘Û∂
«Ú¡’Â∆ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «Úæ⁄ Ò¬∂ ‹≈‰◊∂Õ «¬√ √ÏøË∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ¡≈͉∆ π⁄∆ ¡Â∂ ¡π⁄∆ ¡Èπ√≈ ÍÃË≈È ÓøÂ∆
˘ «’√∂ «Ú¡’Â∆ ˘ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’È ‹ª È≈ ’È Ò¬∆ Ó‹Ï» È‘ƒ ’ √’Á≈Õ ¿π√ Á≈ ¡≈͉≈
ÁÒ Ú∆ «¬√ √ÏøË∆ ¿π√ ˘ «ÈÁ∂Ù Á∂‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ È‘ƒ ’Á≈Õ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ¡≈÷∆ ÎÀ√Ò≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 135