Page 138 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñH: ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ¡Â∂ ÍÃË≈È ÓøÂ∆

(÷) ≈‹ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ï ˘ Ú∆ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ «ÈÔπ’ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ˛, ÏÙÂ∂ «’ ¿π√ ˘ ÒØ’ √Ì≈ Á∂ Ï‘πÓ È؇
Á≈ «ÚÙÚ≈√ ÍÃ≈Í ‘ØÚ∂ ¡Â∂ ¿π‘ Ï‘πÓ ¿π√ ˘ ¡≈͉≈ È∂Â≈ ¸‰∂Õ
(◊) √Ë≈‰ √«ÊÂ∆¡ª «Úæ⁄ ª ≈Ù‡ÍÂ∆ Ò¬∆ «¬‘ Ùæ’ ’È Á∆ ◊πø‹≈«¬Ù È‘ƒ ‘πøÁ∆ «’ «Ú¡’Â∆ ˘ ÍÃË≈È
ÓøÂ∆ «ÈÔπ’ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ Í «ÚÙ∂Ù √«ÊÂ∆¡ª «Úæ⁄ ¡«‹‘∂ ÓΩ’∂ ‘≈˜ ‘Ø √’Á∂ ‘È, ‹Á ≈Ù‡ÍÂ∆
˘ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ «ÈÔπ’Â∆ «Úæ⁄ ¡≈͉∂ «ÚÚ∂’≈ ¡«Ë’≈ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’È Á∆ √πÂøÂÂ≈ «ÓÒ
‹≈Ú∂, ‹∂’ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ «’√∂ ˘ Ú∆ Ï‘πÓ ÍÃ≈Í È≈ ‘ØÚ∂ ª ≈Ù‡ÍÂ∆ «’√∂ Ú∆ ÁÒ Á∂ È∂Â≈ ˘
ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Ï‰È Ò¬∆ √æÁ≈ Á∂ √’Á≈ ˛, ÏÙÂ∂ «’ ¿π√ ˘ «¬‘ √øÂØÙ ‘ØÚ∂ «’ ¿π‘ «Ú¡’Â∆ ÓøÂ∆
ÍÃ∆ÙÁ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’ √’∂◊≈ Í ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ Ú∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ «ÈÓ≈‰ ’ √’∂◊≈ Í ¡«‹‘∆
√«ÊÂ∆ «Úæ⁄ Ú∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ √Ú-«ÚÚ∂’ Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò Á≈ ÓΩ’≈ √øÌÚ ÂΩ ”Â∂ ÿæ‡ ‘∆ ‘ØÚ∂◊≈, «’™«’
’¬∆ ÁÒ «ÓÒ ’∂ ¡≈͉≈ È∂Â≈ Í«‘Òª ‘∆ ¸‰ ÒÀ∫Á∂ ‘È ¡Â∂ «¬√ Â∑ª È≈Ò ÒØ’ √Ì≈ Á∂ Ï‘πÓ Á≈
«ÚÙÚ≈√ ÍÃ≈Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ √Ú-«ÚÚ∂’ Á∂ «¬√Â∂Ó≈Ò Á≈ Á»√≈ ÓΩ’≈ ¿πÁØ∫ «ÓÒÁ≈ ˛,
‹ÁØ∫ Ï‘πÓ Á≈ ¿πÍÌØ◊Â≈ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÷πÁ «Â¡≈◊ ÍæÂ È≈ Á∂÷ √’Á≈Õ «¬√ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆
«’√∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ «Ú¡’Â∆ ˘ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «ÈÓ≈‰ Ò¬∆ √æÁ≈ Á∂ √’Á≈ ˛Õ
(ÿ) ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∂ ‘Ø ÓÀ∫Ï ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ √Ò≈‘ ”Â∂ ≈Ù‡ÍÂ∆ ÚæÒØ∫ «ÈÔπ’ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÍÃË≈È
ÓøÂ∆ Á∆ «¬æ¤≈ «ÚπæË ≈Ù‡ÍÂ∆ «’√∂ ÓøÂ∆ ˘ ÍÁ¿πµÈ ȑƒ ’ √’Á≈Õ
(Ÿ) ÓøÂ∆ √ø√Á Á∂ ÓÀ∫Ï ‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ ÒØ’ √Ì≈ ÍÃÂ∆ √Ó»«‘’ »Í «Úæ⁄ «˜øÓ∂Ú≈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Á≈ √πÌ≈«Ú’
«√æ‡≈ «¬‘ ˛ «’ ÓøÂ∆ ÒØ’ ‹Ø ’πfi Ú∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂ È≈Ó «Úæ⁄ ’Á∂ ‘È, ¿π√ Ò¬∆ ¿π‘ √ø√Á Á∂ √≈‘Ó‰∂
«˜øÓ∂Ú≈ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ¿π‘ ¡≈͉∂ «’√∂ È‹≈«¬˜ ¡Â∂ ◊À-√ø«ÚË≈«È’ ’øÓ Ò¬∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂ ¡≈Á∂Ù Á∆
¡≈Û∑ È‘ƒ ÒÀ √’Á∂Õ
ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ ¡’≈ ¡Â∂ ⁄È≈ : «¬√ Á∂ ¡’≈ ¡Â∂ ⁄È≈ È≈Ò √Ïø«Ë ’ج∆ ¿πÍ⁄≈«’ «ÈÔÓ È‘ƒ ‘ÈÕ «¬√
«Úæ⁄ «’√ ˘ «’√ ’ØÒØ∫ ÒÀ‰≈ ˛, «¬‘ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ”Â∂ «ÈÌ ‘πøÁ≈ ˛Õ √Ë≈‰ »Í «Úæ⁄ «¬√ ”⁄ E@ ÂØ∫ H@ ÓøÂ∆
‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ¿πÈ∑ª ˘ ‘∂· «Ò÷∆¡ª ÙÃ∂‰∆¡ª «Úæ⁄ Úø«‚¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ‘π‰ «¬‘ «¬’ ’≈˘È ˛ «’ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «Úæ⁄ ÒØ’
√Ì≈ Á∆ ÓÀ∫Ï √ø«÷¡≈ Á∂ AE ÍÃÂ∆Ù ÂØ∫ ÿæ‡ ÓøÂ∆ «ÈÔπ’ ȑƒ ’∆Â∂ ‹≈ √’Á∂Õ

(¡) ’Àϫȇ ÓøÂ∆ : «¬È∑ª Á∆ √ø«÷¡≈ AE ÂØ∫ B@ Á∂ Á«Ó¡≈È ‘πøÁ∆ ˛, «¬È∑ª Á∂ √Ó»‘ ˘ ’Àϫȇ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛
‹Ø ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∆ È∆Â∆-«ÈÓ≈‰ ¡Â∂ ÎÀ√Ò≈-«ÈÓ≈‰ ’È Ú≈Ò≈ «¬’ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ Ì≈◊ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄
√æÂ≈Ë≈∆ ÁÒ, ÁÒª Á∂ ÍÃÓπæ÷ È∂Â≈ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿π‘ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∂ ȘÁ∆’ ‘πøÁ∂ ‘È, «¬È∑ª ’ØÒ Ó‘æÂÚÍ»È «ÚÌ≈◊
‘πøÁ∂ ‘ÈÕ

(Ï) ≈‹ ÓøÂ∆ : ¿π‘ Á»√∆ ÙÃ∂‰∆ Á∂ ÓøÂ∆ ‘πøÁ∂ ‘È ‹Ø ’Àϫȇ Á∂ ÓÀ∫Ï È‘ƒ ‘πøÁ∂Õ «¬’ ÓøÂ∆ ‹ª ª «’√∂ ¤Ø‡∂
«ÚÌ≈◊ Á≈ √πÂøÂ »Í «Úæ⁄ ⁄≈‹ √øÌ≈ÒÁ≈ ˛ ‹ª ¿π√ ˘ «¬’ ’Àϫȇ ÓøÂ∆ È≈Ò ‹ØÛ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ◊ë‘
«ÚÌ≈◊, «ÚÁ∂Ù∆ Ó≈ÓÒ∂, æ«÷¡≈ «‘æÂ, ÷∂Â∆, ÓÈπæ÷∆ √≈ËÈ Ú◊∂ «ÚÌ≈◊ª «Úæ⁄ B ‹ª C ≈‹ ÓøÂ∆ ‘πøÁ∂ ‘È, ‹Á
«’ ‘Ú≈¬∆ Ô≈Â≈, √»⁄È≈ ¡Â∂ ÍÃ√≈‰, Ó˜Á», ∂ÒÚ∂, ÒØ’ ’«Ò¡≈‰, ˜Ó∆È∆ ¡≈Ú≈‹≈¬∆ ¡Â∂ ’æÍÛ∂ Ú◊∂
«ÚÌ≈◊ª Á∂ Óπ÷∆ ≈‹ ÓøÂ∆ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ¡«‹‘∂ ÓøÂ∆ ’∂ÚÒ ¿π√ √Ó∂∫ ‘∆ ’Àϫȇ Á∆¡ª ÏÀ·’ª «Úæ⁄ Ì≈◊ ÒÀ∫Á∂ ‘È,
‹Á ¿πÈ∑ª ˘ ¿π√ È≈Ò √Ïø«Ë ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÚæÒØ∫ «ÚÙ∂Ù »Í «Úæ⁄ ’Àϫȇ Á∆ «’√∂ ÏÀ·’ «Úæ⁄ Ì≈◊ ÒÀ‰ Á≈ √æÁ≈
«ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
(√) ¿πµÍ ÓøÂ∆ : ¿π‘ √‘≈«¬’ ÓøÂ∆ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹È∑ª ˘ ’Àϫȇ ÓøÂ∆¡ª ‹ª ≈‹ ÓøÂ∆¡ª È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈
˛, ’ج∆ Ú∆ ¿πµÍ ÓøÂ∆ «’√∂ Ú∆ «ÚÌ≈◊ Á≈ √πÂøÂ »Í «Úæ⁄ ⁄≈‹ È‘ƒ √øÌ≈ÒÁ≈Õ ¿π√ Á≈ ’øÓ ¿π√ ÓøÂ∆ Á∆
√‘≈«¬Â≈ ’È≈ ‘πøÁ≈ ˛, «‹√ ¡Ë∆È ¿π‘ ’øÓ ’Á≈ ˛Õ ¿π√ ˘ Óπæ÷ »Í «Úæ⁄ ¡≈͉∂ «ÚÌ≈◊ È≈Ò √Ïø«Ë ÍÃÙȪ
Á∂ √ø√Á «Úæ⁄ «ÁæÂ∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ¿πµÂ «Â¡≈ ’È ¡Â∂ √ø√Á «Úæ⁄ √’≈∆ «ÏæÒ Í≈√ ’Ú≈¿π‰ Á∆ Íë’«¡≈
«Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’È Á≈ «˜øÓ∂Ú≈∆ √Ω∫Í «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ
(i) √ø√Á∆ √’æÂ : «¬‘ È≈ ª ÓøÂ∆ ‘πøÁ∂ ‘È ¡Â∂ È≈ ‘∆ ¿πÈ∑ª ˘ ’ج∆ ÍÃÙ≈√«È’ ’øÓ √Ω∫«Í¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª Á≈
«¬’Ó≈Â ’øÓ ÓøÂ∆¡ª Á∆ √ø√Á «Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’È≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª Á∆ ’ج∆ ÂÈ÷≈‘ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ √ø√Á∆ √’æÂ
Á≈ ¡‘πÁ≈ «¬’ ¡«‹‘≈ ¡‘πÁ≈ ˛ ‹Ø Ì«Úæ÷ Á∂ ÓøÂ∆¡ª ˘ ÍÃ∆÷‰ Á∂‰ Ò¬∆ «¬√Â∂Ó≈Ò ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 131