Page 143 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈

È؇ Í «ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ ÓøÂ∆ Óø‚Ò Á≈ «ÈÓ≈‰ ’Á∂ √Ó∂∫ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ˘ ÈÚ∆¡ª ◊æÒª «Ë¡≈È «Úæ⁄ æ÷‰∆¡ª ÍÀ∫Á∆¡ª
‘È, ¿π√ ˘ ¡≈͉∂ ÁÒ Á∂ √≈∂ ÍÃÓπæ÷ ¡Â∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ÓÀ∫Ïª ˘ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛, ¿π√ ˘
«¬‘ Ú∆ Á∂÷‰≈ ÍÀ∫Á≈ ˛ «’ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «Úæ⁄ √≈∂ ≈‹ª, ËÓª, √øÍÃÁ≈Úª ¡≈«Á ˘ √‘∆ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ ÍÃ≈Í ‘ØÚ∂Õ
’¬∆ Ú≈ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «Úæ⁄ ÔØ◊ ¡Â∂ ˜Ï∂’≈ ÍÃÙ≈√’ Ú∆ Ù≈«ÓÒ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘È, ¿π‘ ÈΩ‹Ú≈È Ú◊ Á∂ ÓÀ∫Ïª
˘ Ú∆ ’πfi ‹◊∑≈ «ÁøÁ≈ ˛ ª «’ ¿πÈ∑ª ˘ ÍÃ∆÷‰ Á∂ ’∂ Ì«Úæ÷ «Úæ⁄ Ù≈√È ˘ √øÌ≈Ò‰ Á∂ ÔØ◊ ω≈«¬¡≈ ‹≈ √’∂Õ
B. «ÚÌ≈◊ª Á∆ Úø‚ (Distribution of Portfolios)- ÓøÂ∆¡ª Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄
ÍÃÙ≈√«È’ «ÚÌ≈◊ª ˘ Úø‚Á≈ ˛, ¿π‘ ‘∆ «¬‘ ÎÀ√Ò≈ ’Á≈ ˛ «’ «’‘Û∂ ÓøÂ∆ «’‘Û∂ «ÚÌ≈◊ Á≈ ÍÃË≈È Ï‰≈«¬¡≈
‹≈Ú∂, «’‘Û≈ ÓøÂ∆ ’Àϫȇ ÓøÂ∆ ‘ØÚ∂, «’‘Û≈ ≈‹ ÓøÂ∆ ¡Â∂ «’‘Û≈ ¿πµÍ ÓøÂ∆Õ ¿π‘ «¬‘ Á∂÷Á≈ ˛ «’ «’‘Û≈
ÓøÂ∆ «’√ «ÚÌ≈◊ ˘ ’πÙÒÂ≈Í»Ú’ ⁄Ò≈ √’Á≈ ˛Õ «ÚÌ≈◊ª Á∆ Úø‚ ’Á∂ √Ó∂∫ ¿π‘ ¡≈͉∂ ÁÒ Á∂ ¿πµ⁄ ÓÀ∫Ïª
˘ √øÂπÙ‡ ’È Á≈ ÔÂÈ ’Á≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª Á∂ ≈‹È∆«Â’ Ó‘æÂÚ ˘ «Ë¡≈È «Úæ⁄ æ÷Á≈ ˛ ¡Â∂ Úæ÷-Úæ÷ ≈‹ª,
ÍÃÁ∂Ùª ¡Â∂ √øÍÃÁ≈Úª ÚæÒ «ÚÙ∂Ù «Ë¡≈È «ÁøÁ≈ ˛ Í «¬’ «ÚÙ∂Ù ÒØ’«ÍÃÔ ¡Â∂ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ «¬æ¤≈
¡Èπ√≈ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ Á∆ ÏÈ≈Ú‡ «ÈÙ«⁄ ’Á≈ ˛Õ
C. ÓøÂ∆¡ª ˘ ‘‡≈¿π‰ Á∆ Ù’Â∆ (Power to Remove Minister)- «√˪’ »Í «Úæ⁄ ÓøÂ∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ’∂.
ÍÃÙ≈Á-ÍÔø ¡‘πÁ∂ ”Â∂ ω∂ «‘øÁ∂ ‘È Í ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ¡Òæ◊ ’È Á≈ ÎÀ√Ò≈ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∂ ’«‘‰ ”Â∂
‘∆ ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ ““«ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ ÓøÂ∆ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ’∂. ÍÃÙ≈Á-ÍÃÔø ¡≈͉∂ ¡‘πÁ∂ ”Â∂ «‘øÁ∂ ‘ÈÕ”” (“Theoratially
the Ministers hold office during the pleasure of the President but in Practice, it is the Pleasure
of the Prime Minister During which they remain in office.’’)

’∆ Âπ√ƒ ‹≈‰Á∂ ‘Ø ‹∂’ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∆ Ș «Úæ⁄ ’ج∆ ÓøÂ∆ ’πÙÒÂ≈ È≈Ò ’øÓ È‘ƒ ’ «‘≈
¡Â∂ ¿π‘ ÓøÂ∆ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ Á∂ «’√∂ ÎÀ√Ò∂ ÂØ∫ √«‘Ó ȑƒ ˛ ª ÍÃË≈È ÓøÂ∆
¿π√ «Ú¡’Â∆ ˘ «Â¡≈◊ ÍæÂ Á∂‰ Ò¬∆ ’«‘ √’Á≈ ˛ ‹Ø «’ ¿π√ ÓøÂ∆ È∂
Á∂‰≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ
È‘ƒ ª ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ≈Ù‡ÍÂ∆ ˘ ’«‘ ’∂ ¿π√ ˘ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ‘‡≈ √’Á≈ ˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «¬√ ◊æÒ Á∆ ÈΩÏ ȑƒ
¡≈™Á∆Õ ‹ÁØ∫ Ú∆ «’√∂ ÓøÂ∆ ˘ «¬‘ ÍÂ≈ Òæ◊Á≈ ˛ «’ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ¿π√ ˘ ÓøÂ∆ ÍÃ∆ÙÁ «Úæ⁄ È‘ƒ æ÷‰≈ ⁄≈‘πøÁ≈
ª ¿π‘ ÷πÁ «Â¡≈◊ ÍæÂ Á∂ «ÁøÁ≈ ˛Õ
¡ÍÃÀÒ AIIB «Úæ⁄ ’∂∫Á∆ «ÚÁ∂Ù ÓøÂ∆ ÙÃ∆ Ó≈ËÚ «√øÿ √ØÒø’∆ ˘ «Â¡≈◊ ÍæÂ Á∂‰≈ «Í¡≈, «’™«’ ¿πÈ∑ª È∂ «¬’
◊πÍ ÍæÂ «√Ú√ «ÚÁ∂Ù ÓøÂ∆ ˘ «ÁæÂ≈Õ ‹Ø ÏØÎØ√ √ΩÁ∂ Á∆ ⁄æÒ ‘∆ ‹ª⁄-ÍÛÂ≈Ò È≈Ò √Ïø«Ë √∆ ¡Â∂ «‹√
Á≈ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ‘ø◊≈Ó≈ ‘Ø«¬¡≈Õ ¡√ƒ ’«‘ √’Á∂ ‘ª «’ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ‘∆ ÓøÂ∆¡ª Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ’Á≈ ˛, ¿πÈ…ª
«Úæ⁄ «ÚÌ≈◊ª Á∆ Úø‚ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ ¡‘πÁ∂ ÂØ∫ ¡Òæ◊ ’ √’Á≈ ˛Õ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ˘ ¡«‹‘∆¡ª Ù’Â∆¡ª Á≈
Ó≈Ò’ ÓøÂ∆¡ª È∂ √Ó»«‘’ «˜øÓ∂Ú≈∆ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ æ÷‰ Ò¬∆ ω≈«¬¡≈ «◊¡≈ ˛Õ «‹Ú∂∫ «’ ‚≈. ¡øÏ∂Á’ È∂ √ø«ÚË≈È
√Ì≈ «Úæ⁄ √ÍæÙ‡ ’∆Â≈ ““ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ’Àϫȇ »Í∆ Ó«‘≈Ú Á∆ ¡Ë≈Ù∆Ò≈ ˛ ¡Â∂ ¡√ƒ ‹Á Âæ’ «¬√ ¡‘πÁ∂ Á≈
ÓøÂ∆¡ª ˘ «ÈÔπ’Â∆ ¡Â∂ ÍÁ¿πµÈ ’È Á≈ ¡«Ë’≈ È‘ƒ «ÁøÁ∂, ¿πÁØ∫ Âæ’ √Ó»«‘’ «˜øÓ∂Ú≈∆ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ È‘ƒ
¡≈ √’Á∆Õ”” (“The Prime Minister is the key stone of the arch of the Cabinet and unless and until
we create that office and endow that office with statutory authority to nominate and dismiss a
minister there can be no collective responsibility.’’)
D. ÒØ’ √Ì≈ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ’Á≈ ˛ (Leader of the Lok Sabha)- «¬ø◊ÒÀ∫‚ Úª◊ Ì≈ Á≈ ÍÃË≈È ÓøÂ∆ ÒØ’
√Ì≈ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ’Á≈ ˛Õ ¿π‘ √ÁÈ «Úæ⁄ √’≈ Á∆ È∆Â∆ È≈Ò √Ïø«Ë ӑæÂÚÍ»È ÿØÙ‰≈Úª ’Á≈ ˛ ¡Â∂
ÍÃÙȪ Á≈ ¿πµÂ «ÁøÁ≈ ˛Õ ¿π‘ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ Ú≈Á-«ÚÚ≈Á ˘ Ùπ» ’Á≈ ˛ ¡Â∂ ÓøÂ∆¡ª Á∆ √ÁÈ «Úæ⁄ ¡≈ÒØ⁄È≈
ÂØ∫ √πæ«÷¡≈ ’Á≈ ˛Õ ¿π‘ ¡≈͉∂ ÁÒ Á∂ ÓÀ∫Ïª ˘ √π⁄∂ (Whips) È≈Ò ¡≈Á∂Ù ¡Â∂ «ÈÁ∂Ù Ì∂‹Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª
”Â∂ «È◊≈È∆ ¡Â∂ ’ø‡ØÒ æ÷Á≈ ˛Õ √ÁÈ Á∂ «ÚË≈«È’ ’øÓª ”Â∂ ¿π√ Á≈ «ÚÙ∂Ù ÍÃÌ≈Ú ‘πøÁ≈ ˛Õ √Í∆’ È≈Ò «ÓÒ
’∂ √ÁÈ Á≈ ’øÓ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ √ÁÈ «Úæ⁄ ¡ÈπÙ≈√È Ï‰≈¬∆ æ÷‰ Ò¬∆ √Í∆’ ‘∆ √‘≈«¬Â≈ ’Á≈ ˛Õ

136 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY