Page 352 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñI: √ø√«¥Â∆ Á≈ «◊¡≈È — √ø√«¥Â∆ ¡Â∂ √æ«Ì¡Â≈

Ú≈Â≈ÚÈ Á∂ ¡Èπ√≈ Ïæ⁄∂ «Úæ⁄ «‹È∑ª ¡≈Áª, «Ú⁄≈ª, ¡≈ÁÙª, «ÚÚ‘≈ Á∂ Â∆«’¡ª, «ÚÙÚ≈√ª È؇
¡≈«Á ˘ «Ú’«√ ’ «ÁßÁ≈ ˛ ¿π‘ ¿π√ Á∂ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ ◊«‘∆ ‹Û∑ ÎÛ ÒÀ∫Á∂ ‘È ¡Â∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ
Á≈ «¬’-«¬’ ¡ß◊ ωÁ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Í«Ú≈ «¬’ Ïæ⁄∂ ˘ ÷≈‰ Í∆‰ Á≈ „ß◊, Ì≈Ù≈ ÏØÒ‰ Á∂ «ÚÚ‘≈
’È Á∂ Â∆’∂, ∆Â∆-«Ú≈˜ ¡≈«Á «√÷≈™Á≈ ˛Õ Í«Ú≈ «Úæ⁄ ‘∆ Ïæ⁄≈ √Ó≈«‹’ «˜ßÓ∂Ú≈∆¡ª Á≈
¡Ê, Ó≈Î∆ Á≈ Ó‘æÂÚ ¡Â∂ √«‘ÔØ◊ Á∆ ˜± Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ Í«‘Ò≈ Í≈· ÍÛ∑Á≈ ˛, ¡≈͉∆¡ª ÓΩ«Ò’
Ë≈È≈Úª, ÈÓ±È∂, ¡≈ÁÙ ¡Â∂ ÙÀÒ∆ Á∆ ⁄È≈ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ¡≈͉∆¡ª √Ó≈«‹’ Ì≈ÚÈ≈Úª Á∆ √Ì ÂØ∫
Í«‘Òª √π‹È≈ÂÓ’ «Ú⁄≈ Íz◊‡ ’Á≈ ˛Õ ⁄∆È «Úæ⁄ ’‘≈Úª Íz«√æË ‘È «’ “√ßÂ≈È Á∆¡ª ¡Í≈Ë
Íz«ÚÂ∆¡ª Á≈ Í«‘Ò≈ ¡Ë≈ Í«Ú≈ ˛, Ó≈Â≈ ¡Â∂ «ÍÂ≈ «¬‘ ÁØÈØ∫ ‘∆ Ïæ⁄∂ Á∂ Ò¬∆ Í«‘Ò∆¡ª ÁØ
Íπ√Â’ª ‘ÈÕ” ‹∂’ «¬’ ¡ÈÀ«Â’ Í«Ú≈ «Úæ⁄ Ïæ⁄≈ ¡Í≈Ë √ÏßË∆ «ÚÚ‘≈ª ˘ √ÒÂ≈ͱÚ’ «√æ÷
√’Á≈ ˛ ª «¬’ «√‘ ͫÚ≈ Ú≈Â≈ÚÈ «Úæ⁄ Ïæ⁄∂ Á∂Ù Íz∂Ó, ¡≈ÂÓ «Â¡≈◊, ’ÂÚ Í≈Ò‰, Á«¬¡≈
Ì≈Ú, ÍØ¿πÍ’≈ ¡≈«Á √Á◊π‰ª Á∂ «ÁzÛ ¡Ë≈ª ˘ Íz≈Í ’ √’Á≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª «¬‘ √ÍæÙ‡ ˛ «’
«Ú¡’Â∆ÂÚ Á∂ «Ú’≈√ «Úæ⁄ Í«Ú≈ Á∆ Á∂‰ ¡√Ò «Úæ⁄ ¡È±·∆ ˛Õ

¡≈«Ê’ √ß√Ê≈Úª (Economic Institutions)- «Ú¡’Â∆ÂÚ Á∂ «Ú’≈√ «Úæ⁄ ¡≈«Ê’ √ß√Ê≈Úª Á≈ Ú∆
Ï‘π «˜¡≈Á≈ Ó‘æÂÚ ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬√ Á≈ ’≈È Ú∆ √ÍæÙ‡ ˛Õ ¡≈«Ê’ √ß√Ê≈Úª ÓÈπæ÷ Á∂ «‹¿»∫Á∂ «‘‰
Ò¬∆ ˜±∆ √≈ËȪ ¡Â∂ «ÁÙ≈Úª ˘ ÍzÌ≈«Ú ’Á∆¡ª ‘È ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á≈ ÍzÌ≈Ú «Ú¡’Â∆ÂÚ «Ú’≈√
”Â∂ Ú∆ ÍÀ∫Á≈ ‘ÀÕ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ ͱߋ∆Ú≈Á ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ Á∂ ¡Ë∆È «¬’ Í≈√∂ ËÈ Á≈ È≈ Ï≈Ï Úß‚
¡Â∂ Á±√∂ Í≈√∂ «Ú¡’Â∆ Á∂ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ ¡≈«Ê’ ÓπÙ«’Ò, Ï∂ؘ◊≈∆ Á∆¡ª √ßÌ≈ÚÈ≈Úª ¡≈«Á √Á≈ ‘∆
«‘ßÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ È≈Ò √πæ«÷¡≈ Á∆ Ì≈ÚÈ≈, ͱߋ∆ÍÂ∆¡ª ÍzÂ∆ ◊πæ√≈ ¡Â∂ «‘ß√≈ ¡≈«Á ÍÀÁ≈ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ
Á±√∂ Í≈√∂ √Ó≈‹Ú≈Á∆ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ ¡≈«Ê’ √πæ«÷¡≈ ¡Â∂ «ÈÙ«⁄ÂÂ≈ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ÍÀÁ≈ ‘πßÁ∆ ˛Õ
«¬√ ÂØ∫ Ú∆ Ó‘æÂÚͱÈ ◊æÒ «¬‘ ˛ «’ ¡≈«Ê’ √ß√Ê≈Úª Á∆ Íz«’Â∆ Á∂ ¡Èπ√≈ «˜¡≈Á≈Â Í«Ú≈ª
Á∆ ¡≈«Ê’ √«ÊÂ∆ «ÈË≈« ‘πßÁ∆ ˛ ¡Â∂ ¿π√ ˘ ¡≈«Ê’ √«ÊÂ∆ Á∂ ¡Èπ√≈ «¬’ Ïæ⁄∂ Á∆¡ª Í≈Ò‰
ÍØÙ‰ √ÏßË∆ √π«ÚË≈Úª ”Â∂ Ï‘π «˜¡≈Á≈ ÍzÌ≈Ú «Ú¡’Â∆ Á∂ «Ú⁄≈ª, Ì≈ÚÈ≈Úª, «ÁzÙ‡∆’؉ª, ¡≈ÁÙª
¡≈«Á ”Â∂ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ «˜¡≈Á≈Â ◊∆Ï∆ ‹ª ¶Ï∂ √Ó∂∫ ÂØ∫ Ï∂ؘ◊≈∆ Á∆ √«ÊÂ∆ Í≈Ò‰
ÍØÙ‰ √ÏßË∆ √π«ÚË≈Úª ˘ È≈ ’∂ÚÒ ÿæ‡ ’Á∆¡ª ‘È Í ‹∆ÚÈ Á∆¡ª ’¬∆ √πæ÷ √π«ÚË≈Ú≈ ÂØ∫ ¿πÈ∑ª
˘ Úªfi≈ Ú∆ ’Á∆¡≈ ‘ÈÕ «¬‘ √«ÊÂ∆ «Ú¡’Â∆ ˘ ‚≈’±, ⁄Ø, Ù≈Ï∆, Ú∂√Ú≈ ‹ª ‘Ø ’πfi ω≈ √’Á∆
˛Õ

(◊) √Ó≈«‹’ √ß√Ê≈Úª (Social Institutions)- ¡≈«Ê’ √ß√Ê≈Úª Á∆ Â∑ª √Ó≈«‹’ √ß√Ê≈Úª Á≈ Ú∆ ÍzÌ≈Ú
«Ú¡’Â∆ÂÚ Á∂ «Ú’≈√ ”Â∂ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ √Ó≈«‹’ √ß√Ê≈Úª √Ó≈«‹’ ˜±ª Á∆ ͱÂ∆ Á∂ √≈ËÈ ‘È ¡Â∂
È≈Ò ‘∆ ’πfi «ÈÔÓª, ÍzßÍ≈Úª ¡Â∂ √Ë≈‰ ÓȘ±∆¡ª ”Â∂ ¡Ë≈« ‘πßÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «¬È∑ª Á≈
ÍzÌ≈Ú «Ú¡’Â∆ Á∂ ‹∆ÚÈ ”Â∂ ˜± ‘∆ ÍÀ∫Á≈ ˛ «’™«’ «¬È∑ª Á∂ «ÏȪ «Ú¡’Â∆ Á≈ √Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ
√ßÌÚ È‘∆∫ ‘πßÁ≈Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ ‹≈Â∆ ÍzÊ≈ ˘ ‘∆ «Ò¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛, «Ú¡’Â∆ Á∂ ’¬∆ «ÚÚ‘≈,
Ì≈ÚÈ≈, «Ú⁄≈ ¡≈«Á Á≈ «Ú’≈√ «¬√∂ √ß√Ê≈ Á∂ ’≈È ‘∆ ‘πßÁ≈ ˛Õ ‹≈Á∆ ÍzÊ≈ ¡≈͉∂ ÓÀ∫Ïª ”Â∂ «Ú¡≈‘,
÷≈‰ Í∆‰, √Ó≈«‹’ √ßÍ’ ¡≈«Á Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ’¬∆ ÍzÂ∆ÏßË ÒæÁÁ∆ ˛Õ «¬È∑ª ÍzÂ∆ÏßÁª «Úæ⁄ Ï⁄ÍÈ
ÂØ∫ ‘∆ Í«‘Òª Á∂ ’≈È «Ú¡’Â∆ ’πfi «ÈÙ«⁄ «Ú⁄≈ª, ¡≈ÁÙ≈ ¡Â∂ ÓÈØ«ÚÂ∆¡ª ˘ ÍÀÁ≈ ’ ÒÀ∫Á≈
˛Õ ¤±Â-¤≈ Á∆ Ì≈ÚÈ≈, ¡≈͉∆ ‘∆ ‹≈Â∆ «Úæ⁄ «Ú¡≈‘ ’È Á≈ ÓÈØÌ≈Ú, ÷≈‰-Í∆‰ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄
Ì∂ÁÌ≈Ú ÍπÈ «ÚÚ‘≈ ¡≈«Á «Ú¡’Â∆ÂÚ Á∂ ◊π‰ª Á≈ «Ú’≈√ ‹≈Â∆ ÍzÊ≈ Á∂ ÍzÌ≈Úª Á≈ ‘∆ ÍzÂ∆ÎÒ
˛Õ
(ÿ) «√æ«÷¡≈ √ß√Ê≈Úª (Educational Institutions)-«Ú¡’Â∆ÂÚ Á∂ «Ú’≈√ «Úæ⁄ «√æ«÷¡≈ √ß√Ê≈Úª Á≈
Ó‘æÂÚ Ú∆ Ï‘π «˜¡≈Á≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ Í«Ú≈ ÂØ∫ «√æ«÷¡≈ √ß√Ê≈Úª Á≈ ÷∂Â «Ú√Ê≈ ¡Â∂ Úæ÷-Úæ÷ ‘πßÁ≈
˛ ¡Â∂ «¬√ ¡Ê «Úæ⁄ «’ «¬È∑ª √ß√Ê≈Úª «Úæ⁄ ’¬∆ Â∑ª Á∆ Íz«’Â∆ ¡Â∂ Í√ßÁ Á∂ «Ú«Á¡≈Ê∆¡ª ¡Â∂
«√æ«÷¡≈ «Úæ⁄ Ïæ⁄∂ Á≈ √ßÍ’ √Ê≈«Í ‘πßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò ¿π‘ «Ï‘Â ‹◊ Á∂ √ÏßË
«Úæ⁄ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ √ÍæÙ‡ Ë≈È≈ ˘ ÍÀÁ≈ ’ √’Á≈ ˛Õ «¬È∑ª «√æ«÷¡≈ √ß√Ê≈Úª «Úæ⁄ Ïæ⁄≈ ¡≈͉∂ «⁄æÂª
Á∆ ⁄؉ ’Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿π√ ⁄؉ Á∆ √ÎÒÂ≈ ‹ª ¡√ÎÒÂ≈ Á∂ ¡Èπ√≈ ‘∆ ¿π‘ ¡≈͉∂ √≈Ê∆¡ª È≈Ò
⁄ß◊∆¡ª ‹ª Ó≈Û∆¡ª ¡≈Áª, ◊æÒª, «ÚÚ‘≈ ’È Á∂ „ß◊, ¡≈ÁÙª, ÓπæÒª ¡≈«Á ˘ «√æ÷Á≈ ˛ ¡Â∂ ¿π√

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 345