Page 404 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñAA: √Ó≈«‹’ ÍæË ¡Â∂ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈

Óπ’ (÷πæÒ∑∆) ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ (Open Mobility)- «¬√ Â∑ª Á∆ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Ú≈Ò∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ Úæ÷óÚæ÷ ÍæËª Á∂ √Ó»‘ª È؇
Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ ¡Ë≈ ‹ÈÓ ‹ª ¡ÈπÚø«Ù’Â≈ È≈ ‘Ø ’∂ «Ú¡’Â∆ Á∂ ◊π‰, ÔØ◊Â≈ ¡Â∂ ¿πÍÒæÏË∆¡ª ‘πøÁ∆¡ª ‘ÈÕ
ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ «Ú¡’Â∆ Á∆ «’√∂ Ú∆ √Â √Ó»‘ Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ Á≈ «ÈË≈‰ ‹∆ÚÈ Ì Ò¬∆ È‘ƒ ‘πøÁ≈, ¿π‘ «¬’ ÍæË
¡Â∂ ¡‘πÁ∂, Á»√∂ ÍæË ¡Â∂ ¡‘πÁ∂ «Úæ⁄ ¡≈-‹≈ √’Á≈ ˛Õ ¡æ‹ «¬’ «Ú¡’Â∆ √«ÊÂ∆-√Ó»‘ (Status-Group) Á≈
ÓÀ∫Ï ˛Õ ¡æ◊∂ ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ √Ó»‘ «Úæ⁄ ¿π‘ ¡≈͉∆ ÔØ◊Â≈ ◊π‰ª ¡Â∂ «Ó‘È Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ¿πÍÒæÏË∆¡ª ÚË≈ ’∂
«’√∂ ¿πµ⁄ ÍæË, ¡‘πÁ∂ ‹ª √Ó»‘ Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ ÍÃ≈Í ’ √’Á≈ ˛Õ Óπ’ «ÚÚ√Ê≈ Ú≈Ò∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈
˘ √Ú∆’≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ ÏÛ∑≈Ú≈ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬’ «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∆ ÍÃ√«ÊÂ∆ ¡Â∂ ¡‘πÁ∂ «Úæ⁄ Ú≈Ë∂ ¡Â∂
ÍÃ◊Â∆ Ò¬∆ √πÂøÂ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «¬√ ˘ ÷πæÒ∑∆ ‹ª Óπ’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∂ È≈Ó È≈Ò √æ«Á¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ Óπ’Â
◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ √≈˘ Ú◊ «ÚÚ√Ê≈ ”Â∂ ¡Ë≈« √ø√Â‰ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ Ú≈Ò∂ √Ó≈‹ª ”⁄ Á∂÷‰ ˘ «ÓÒÁ∆ ˛Õ Ô»Í Á∂
«˜¡≈Á≈Â √Ó≈‹ª ¡Â∂ ¡Ó∆’≈ «Úæ⁄ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ ÚË∂∂ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛, «’™«’ ¿πµÊ∂ √Ó≈«‹’ √ø√Â‰ Ú◊
Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «È«Ó ˛Õ ¿πµÊ∂ Ú◊ Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ Á≈ «ÈË≈‰ ÍÃÓπæ÷ ÂΩ ”Â∂ «Ú¡’Â∆ Á∆ ¡≈«Ê’ √«ÊÂ∆ Á∂
¡Ë≈ ”Â∂ ‘πøÁ≈ ˛Õ ≈‹È∆«Â’ √æÂ≈ ‹ª Ù’Â∆ ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ ÷∂Â «Úæ⁄ ÍÃ≈Í «ÚÙ∂Ù ¿πÍÒæÏË∆¡ª Ú∆ «Ú¡’Â∆
«Úæ⁄ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ ÍÀÁ≈ ’È «Úæ⁄ ÔØ◊Á≈È «ÁøÁ∆¡ª ‘ÈÕ
ÏøÁ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ (Closed Mobility)- «¬√ Â∑ª Á∆ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ ÏøÁ ÍæË∆’È Ú≈Ò∂ √Ó≈‹ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈
˛Õ ¡«‹‘∂ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ Á∂ ¡‘πÁ∂ ¡Â∂ ÍæË √Ó»‘ Á≈ «ÈË≈‰ ‹ÈÓ ‹ª ¡ÈπÚø«Ù’Â≈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘πøÁ≈
˛, «‹√ ˘ ¿π‘ ¡≈͉∂ ‹∆ÚÈ ’≈Ò «Úæ⁄ È‘ƒ ÏÁÒ √’Á≈ ¡Â∂ «¬’ √Ó»‘ ˘ «Â¡≈◊ ’∂ Á»√∂ √Ó»‘ Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ
¡Í‰≈¿π‰ Á≈ √Ú≈Ò ‘∆ È‘ƒ ¿π·Á≈Õ ÏøÁ ÍæË∆’È Ú≈Ò∆ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ √Ã∂Ù· ¿πÁ≈‘‰ Ì≈ Á∆ ‹≈Â∆ÍÃÊ≈ ˛Õ
«¬√ Á∂ ¡Ë∆È «Ú¡’Â∆ Á∆ ‹≈Â∆ Á≈ «ÈË≈‰ ‹ÈÓ Á∂ √Ó∂∫ ‘∆ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ «Ú¡’Â∆ √≈≈ ‹∆ÚÈ ¿π√∂ ‹≈Â∆
Á≈ ÓÀ∫Ï «‘øÁ≈ ˛, «‹√ «Úæ⁄ ¿π√ Á≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ‹≈Â∆¡ª ÏÁÒ‰≈ √øÌÚ È‘ƒ ˛, ‘∂’ ‹≈Â∆ Á∆ √Ó≈‹
«Úæ⁄ √«ÊÂ∆, ¡«Ë’≈, «˜øÓ∂Ú≈∆ ¡Â∂ ’øÓ «ÈÙ«⁄ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ‹≈Â∆ÍÃÊ≈ «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ Á∆ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∂ ÓΩ’∂
ÚË∂∂ ‘πøÁ∂ Í ÚÂÓ≈È «Úæ⁄ È◊∆’È, ¿πÁÔØ◊∆’È, Ï≈¡Á Á∆ √æ«Ì¡Â≈, «√æ«÷¡≈ ¡Â∂ √ø√«¥Â∆, ÈÚ∂∫
√ø«ÚË≈È, ÍË≈ÂøÂ ¡Â∂ ’≈˘Èª Á∂ ÍÃÌ≈Úª ’≈È ‹≈Â∆ ’·ØÂ≈ ÿæ‡ ‘ج∆ ˛ ¡Â∂ «¬’ ‹≈Â∆ Á∂ «Ú¡’Â∆ Á»√∆
‹≈Â∆¡ª Á∂ ’≈ØÏ≈ª, ÓπæÒª, «ÚÚ‘≈ª, ÍÃÊ≈Úª ¡≈«Á ˘ ¡Í‰≈ ‘∂ ‘ÈÕ ‚≈. ¡ÀµÓ. ¡ÀµÈ. ÙÃ∆«ÈÚ≈√ Á≈ «Ú⁄≈ ˛
«’ Ì≈ «Úæ⁄ ‘∂·Ò∆¡ª ‹≈Â∆¡ª “√ø√«¥Â∆’È” Á∆ Íë’«¡≈ È≈Ò ¡≈͉∆ √Ó≈«‹’ √«ÊÂ∆ ¿πµ⁄∆ ¸æ’ ‘∆ ˛
¡Â∂ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ¿πµ⁄ ‹≈Â∆¡ª «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’È ÔÂÈÙ∆Ò ˛Õ

AA.AG ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ ˘ «ÈÙ«⁄ ’È Ú≈Ò∂ ¡≈Ë≈ (’≈’)
[Bases (Factors Affecting Mobility]

«’√∂ Ú∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∆ Á ’∆ ‘ØÚ∂◊∆, «¬‘ Ï‘π ’πfi ¿π√ Á∆¡ª √Ó≈«‹’ «ÁÙ≈Úª ”Â∂
«ÈÌ ˛Õ χª‚ È∂ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∆ Á ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’È Ú≈Ò∂ ¡Ë≈ª-¡Ú√ ⁄È≈, ‹‰≈«’’∆,
Íë’«¡≈Úª, √ø⁄≈«Ò ÔøÂª Á≈ ÍÃÌ≈Ú ¡Â∂ «¬æ¤≈Úª Á≈ ÍæË Á≈ Úȉ ’∆Â≈ ˛Õ
A. ¡Ú√ ⁄È≈ (The Opportunity Structure)- ‘Ø‹‹ (Hodges) Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ «’√∂ Ú∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄
√Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∆ Ó≈Â≈ ¡Â∂ Á √Ó≈‹ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ¡Ú√ ⁄È≈ ”Â∂ «ÈÌ ’Á∆ ˛Õ ’πfi
√Ó≈‹ª «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ Ú◊ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ Íë’Â∆ ‘∆ ¡«‹‘∆ ‘πøÁ∆ ˛ «’ ¿π‘ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ ˘
Ø’Á∆ ˛Õ ¡≈√≈È √Ó≈«‹’ ⁄È≈ Ú∆ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ «Úæ⁄ π’≈Ú‡ ˛Õ ‹≈Â∆ «ÚÚ√Ê≈ Ú≈Ò∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄
ª ¿πµ⁄∆ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ ˘ ¿πÂÙ≈«‘ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¡≈√≈È «¥Ù’ ¡Â∂ ÍÃøÍ≈ÂÓ’ √Ó≈‹ª
«Úæ⁄ Ú∆ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∂ ’πfi ÓΩ’∂ ‘πøÁ∂ ‘È, ÚË∂∂ È‘ƒ «’™«’ ¿πµÊ∂ ‹≈¬∆¬∂ ª Ú∆ ‹≈¬∆¬∂ «’æÊ∂Õ
Á»√∂ Í≈√∂ ◊πøfiÒÁ≈ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ ÚÍ≈, «√æ«÷¡≈, √ÀÈ≈ ¡Â∂ ‘Ø ÷∂Âª «Úæ⁄ ÈΩ’Ù≈‘∆ Á∆ «Ú¡≈Í’
«ÚÚ√Ê≈ ‘؉ ’≈È √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∂ ÓΩ’∂ ÚË∂∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
B. ‹‰≈«’’∆ Íë’«¡≈Úª (Demographic Processes)- √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Ò¬∆ «˜øÓ∂Ú≈ Á»√≈
¡«Ë¡≈ ‹È-√ø«÷¡≈ÂÓ’ ˛, «¬√ «Úæ⁄Ø∫ «¬’ ’≈’ ˛ ¡◊Ú≈√ (Immigration) √Ë≈‰ ÂΩ ”Â∂ ‹Á
«’√∂ Á∂Ù ‹ª √Ó≈‹ «Úæ⁄ Á»√∂ √Ó≈‹ ÂØ∫ ÒØ’ ¡≈ ’∂ Ú√Á∂ ‘È Âª ¿πµÊØ∫ Á∂ Ó»Ò «ÈÚ≈√∆¡ª ˘ √Ó≈«‹’
√ø√Â‰ «Úæ⁄ ¿πµÍ ÚæÒ Ëæ’Á∂ (Push) ‘È, «’™«’ ÈÚ∂∫ ¡◊‰Âπ’ √Ó≈‹ ¡Â∂ ’≈ØÏ≈ «Úæ⁄ ‘∂·Ò∆

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 397