Page 406 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI
P. 406
«¬’≈¬∆ñAA: √Ó≈«‹’ ÍæË ¡Â∂ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈
‘πøÁ≈ ˛Õ Áπ«÷Ó È∂ “¡≈ÂÓ-‘æ«Â¡≈” Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ÁΩ≈È √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á≈ Úȉ ’Á∂ ‘ج∂ «Ò«÷¡≈ ˛ «’ È؇
¿πÁ◊≈Ó∆ ¡Â∂ ¡ËØ◊≈Ó∆ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ √Ó≈‹ «Úæ⁄ «ÈÓÈ‘∆‰Â≈ ˘ ‹ÈÓ «ÁøÁ∆ ˛, «‹√ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ ¡≈ÂÓ
‘æ«Â¡≈ Á∆ Á ÚæË ‹ªÁ∆ ˛Õ ‘Ø«Òø◊√ ‘∂‚ (Holingshead), ¡À«Ò√, ¬∂Ï∆ ¡≈«Á È∂ ¡≈͉∂ ¡«Ë¡ÀÈ «Úæ⁄ Í≈«¬¡≈
«’ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ «ÏÓ≈∆¡ª ¡Â∂ È≈Û∆¡ª Á∂ ‡π應 Ò¬∆ «˜øÓ∂Ú≈ ˛Õ
√Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á≈ ÍÃÌ≈Ú √Ó≈«‹’ √ø◊·Èª ”Â∂ Ú∆ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ «Ú¡’Â∆◊ ¡Â∂ ÍÃÂ∆ÔØ◊Â≈ Á∆
Ì≈ÚÈ≈ ˘ «Ú’«√ ’Á∆ ˛Õ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∆ Á Úˉ ”Â∂ Í«‘Ò∂ √Ó»‘ª Á∆ «ÁzÛÂ≈ (Solidarity) ÷ÂÓ ‘؉ Òæ◊Á∆
˛ ‹Ø «’ ◊Â∆Ù∆Ò √Ó≈‹ «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ ’ø‡ØÒ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∆ ˛Õ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Í«‘Ò∂
√Ó»‘ª Á∆ ⁄È≈ «ÚÙ∂Ù ÂΩ ”Â∂ Í«Ú≈ ¡Â∂ «ÓæÂÂ≈ ˘ «Úÿ«·Â ’Á∆¡ª ‘È ‹Á «’ Á»√∂ √Ó»‘ ”Â∂ «¬√ Á≈
ÍÃÌ≈Ú ÿæ‡ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ ÍÃ√«ÊÂ∆ ÍÃÂ∆Ó≈È, ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈, ¡≈ÓÁÈ ¿πÍÔØ◊ ÍÃÂ∆Ó≈È
¡Â∂ ÓπæÒ «ÚÚ√Ê≈ ˘ Ú∆ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∆ ˛Õ ÚÂÓ≈È √Ó∂∫ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆¡ª È∂ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á∆
√Óæ«√¡≈ ˘ √∆Ӫ ÓÈπæ÷ (Marginal Man) ¡Â∂ √Ïø«Ë √Ó»‘ (Reference Group) Á∂ ÍÃ∆÷‰ «Úæ⁄ Á∂÷‰ Á≈
ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ ¡æ‹ Á∂ ◊Â∆Ù∆Ò √Ó≈‹ª «Úæ⁄ ‹Á «¬’ «Ú¡’Â∆ «¬’ ÍÃ√«ÊÂ∆ ‹ª ’≈ØÏ≈ È≈Ò Á»√∆ ÍÃ√«ÊÂ∆
‹ª ’≈ØÏ≈ ˘ ¡Í‰≈™Á≈ ˛ ª ¿π√ ˘ ÈÚ∂∫ «ÚÚ‘≈ª ¡Â∂ ÓπæÒª Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ¡«‹‘≈ «Ú¡’Â∆
¡≈͉∆ Í«‘Ò∂ ÍÃÌ≈Úª ¡Â∂ ¡≈Áª ÂØ∫ Í»∆ Â∑ª Óπ’Â∆ È‘ƒ Í≈ √’Á≈, Á»√∂ Í≈√∂ ¿π√ ˘ ÈÚ∆¡ª ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª
È≈Ò Ú∆ ¡Èπ’»ÒÈ ’È≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ¡«‹‘≈ «Ú¡’Â∆ Í»∆ Â∑ª È≈Ò È≈ ª Íπ≈‰∂ √Ó»‘ Á≈ ¡Â∂ È≈ ‘∆ ÈÚ∂∫ √Ó»‘
Á≈ ÓÀ∫Ï «‘ √’Á≈ ˛Õ ¿π‘ «¬È∑ª ÁØÚª «Ú⁄’≈Ò∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ‘πøÁ≈ ˛, «¬√ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ “√∆Ӫ” (Marginality)
¡Â∂ ¡«‹‘∂ «Ú¡’Â∆ ˘ “√∆Ӫ ÓÈπæ÷” (Marginal Man) «’‘≈ «◊¡≈ ˛Õ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ «Ú¡’Â∆ Á∆ √Ó»‘, ÓÀ∫Ï«ÙÍ
«Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Ò¬∆ Ú∆ «˜øÓ∂Ú≈ ˛Õ «¬√ √Óæ«√¡≈ Á∂ ÁØ Íæ÷ ‘È- (i) «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∂ Í«‘Ò∂ √Ó»‘ ˘ «Â¡≈◊
«ÁøÁ≈ ˛ ‹ª «Â¡≈◊‰ Á∆ «¬æ¤≈ æ÷Á≈ ˛, (ii) «Ú¡’Â∆ Á»√∂ √Ó»‘ Á∂ ÓÀ∫Ï Á∆ «¬æ¤≈ æ÷Á≈ ˛, «¬‘∆ “√Ïø«ËÂ
√Ó»‘” Á∆ Ë≈È≈ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ ‘∂Ó∂È, √‡≈Î, √⁄Ó∂È, Ó‹Î Ù∂«Î ¡Â∂ ’¬∆ «ÚÁÚ≈Ȫ È∂ «Ú¡’Â∆ ”Â∂ √Ïø«ËÂ
√Ó»‘ª Á∂ ÍÃÌ≈Úª Á≈ Úȉ ’∆Â≈ ˛Õ √∆Ӫ ÓÈπæ÷ ¡Â∂ √Ïø«Ë √Ó»‘ Á∆¡ª Ë≈È≈Úª ÍÃ√Í √Ïø«Ë ‘È ¡Â∂
¡≈Ëπ«È’ ¿πÁÔØ«◊’ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ Á≈ ÈÂ∆‹≈ ˛Õ
√≈ÚË≈È∆ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ «Ú¡’Â∆ ˘ ¿πµ⁄ ÍÃ√«ÊÂ∆ ÍÃ≈Í ’È ¡Â∂ ÍÃÂ∆√øÍÃÁ≈ Ò¬∆ ÍÃ∂«Â
’Á∆ ˛ Í «¬‘ √«ÊÂ∆¡ª «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ ‰≈¡ ¡Â∂ «È≈Ù≈ Ú∆ ÍÀÁ≈ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ
«¬‘ ˜»∆ È‘ƒ ˛ «’ ÍÃÂ∆√øÍÃÁ≈ «Úæ⁄ ‘Ó∂Ùª ‘∆ ÔØ◊ «Ú¡’Â∆¡ª ˘ √ÈÓ≈«È ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛, ‹Á ¡ÔØ◊
«Ú¡’Â∆ ¿πµ⁄≈ ¡‘πÁ≈ Í≈ ‹ªÁ∂ ‘È Âª ÔØ◊ «Ú¡’Â∆¡ª «Úæ⁄ ‰≈¡ ¡Â∂ «È≈Ù≈ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ∆ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª È≈Ò
‹Á √Ó≈‹-«ÚÚ√Ê≈ «Ú¡’Â∆ ’ØÒØ∫ ¿πµ⁄≈ ¿πµ·‰ Á∆ Óø◊ ’Á∆ ˛ Í ¿π√ «Úæ⁄ ÔØ◊Â≈ È≈ ‘؉ ”Â∂ ¿π‘ ¡«‹‘≈
È‘ƒ ’ √’Á≈, ÂÁ Ú∆ «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ «È≈Ù≈ ¡Â∂ ‰≈¡ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬√∂ Â∑ª È≈Ò √Ó≈‹ «Úæ⁄ ’πfi ¡‘πÁ∂
ÚË∂∂ Ó‘æÂÚÍ»È ‘πøÁ∂ ‘È, «¬È∑ª ˘ Í≈¿π‰ Ò¬∆ «Ú¡’Â∆ ¡≈͉∆¡ª ‘Ø Ì»«Ó’≈Úª Á∆ ¿πÒøÿ‰≈ ’’∂ ’·Ø
ÔÂÈ ’Á≈ ˛Õ ¡«‹‘∆ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ Á∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ «Úæ⁄ ¡√øÂπÒÈ ÍÀÁ≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ¡ËØ◊≈Ó∆ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈
Ú∆ «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ «È≈Ù≈, ‰≈¡ ¡Â∂ ¿πÁ≈√∆ÈÂ≈ ÍÀÁ≈ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ ¿π‘ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √≈Óø‹√Ô Ï‰≈¬∆ æ÷‰
«Úæ⁄ ’«·È≈¬∆ Ó«‘√»√ ’Á≈ ˛Õ
AA.AI √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ
(Social Mobility Social Change)
√Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ Á∆ √Ë≈‰ ¡Â∂ «Ú√«Âz Íë’«¡≈ Á≈ ‘∆ ¡ø◊ ˛Õ √Ó≈È ÍæË Ú≈Ò∂
‹ª ¿πµ⁄∆ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ √Ó≈«‹’ ⁄È≈ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ «Ò¡≈™Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ È≈Ò Í«ÚÂÈ Á∆
◊Â∆ ¡Â∂ Ó≈Â≈ Ú∆ «ÂzÚ ‘πøÁ∆ ˛Õ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Á∆ ⁄È≈, √Ó»‘ª, √ø◊·Èª, √ø√Ê≈Úª ¡Â∂
√Ïø˪ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ¡≈™Á≈ ˛, ‹Á «’ √Ó≈«‹’ ◊Â∆Ù∆ÒÂ≈ «Úæ⁄ «Ú¡’Â∆ ‹ª √Ó»‘ Á∂ ¡‘π«Á¡ª «Úæ⁄
Í«ÚÂÈ ¡≈™Á≈ ˛Õ
LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 399