Page 436 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI
P. 436
«¬’≈¬∆ñAB: √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ
ω∆ «‘ßÁ∆ ˛Õ «¬’ ¡ß◊ ”Â∂ ÍÀÁ Ú≈Ò≈ ÍzÌ≈Ú Á±√∂ ˘ Ú∆ ÍzÌ≈«Ú ’Á≈ ˛, «‹Ú∂∫ Í∂‡ ÷≈Ï ‘؉ ”Â∂ ¿π√ Á≈ È؇
¡√ Á±√∂ ¡ß◊ª ”Â∂ Ú∆ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ¿πÁ«Ú’≈√ Á∆ «¬‘ Íz«’«¡≈ Ò◊≈Â≈ ¡Â∂ ‘ΩÒ∆ ◊Â∆ È≈Ò Úæ÷-Úæ÷ ⁄‰ª
«Úæ⁄ ‘πßÁ∆ ˛ ¡Â∂ √≈‘Ó‰∂ ¡≈¿π‰ ”Â∂ ‘∆ Í«ÚÂÈ ÍÂ≈ Òæ◊ √’Á≈ ‘ÀÕ ¿πÁ«Ú’≈√ Á∂ ÁΩ≈È Ú√± Á∂ ¡ßÁÒ∂
◊π‰ª «Úæ⁄ Ú∆ Í«ÚÂÈ ¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ
√Ó≈«‹’ ¿πÁ«Ú’≈√ (Social Evolution)
‚≈«ÚÈ Á∂ ¿πÁ«Ú’≈√ ˘ √Ó≈‹ ”Â∂ Ò≈◊± ’È Á≈ «√‘≈ ¡ß◊∂˜ √Ó≈‹Ù≈√Â∆ ‘χ √Í∂∫√ ˘ ˛Õ ¿πÈ∑ª È∂
¡≈͉∆ Íπ√Â’ ‘Principles of Sociology’ «Úæ⁄ √Ó≈‹ ¡Â∂ √≈ÚÔÚ «Úæ⁄ √Ê≈«Í ’’∂ √Ó≈«‹’ ¿πÁ«Ú’≈√
Á∆ Ë≈È≈ Á≈ «È±Í‰ ’∆Â≈Õ √Í∂∫√ Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ «‹√ Â∑ª È≈Ò ‹∆Úª Á≈ «Ú’≈√ Ï≈ÏÂ≈ È≈Ò «ÌßÈÂ≈
¡Â∂ √ÒÂ≈ È≈Ò ÓπÙ«’Òª Á∂ ÚæÒ ‘Ø«¬¡≈ ˛, ¿π√∂ Â∑ª È≈Ò ¡æ‹ √Ó≈‹ Á≈ «Ú’≈√ Ú∆ √ÒÂ≈ ¡Â∂ Ï≈ÏÂ≈
È≈Ò ÓπÙ«’Òª ¡Â∂ «ÌßÈÂ≈ Á∂ ÚæÒ ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ ¡ß«Ì’ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ Úæ÷-Úæ÷ ¡ß◊ ¡√ÍæÙ‡ √∆ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∂
’ßÓ ÿπÒ∂ «ÓÒ∂ ‘ج∂ √∆Õ «¬‘ √«ÊÂ∆ ¡«ÈÙ«⁄ÂÂ≈ Á∆ √∆ Í ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ‘Ø«¬¡≈, √Ó≈‹
Á∂ Úæ÷-Úæ÷ √ß◊·È ¡Â∂ √ß√Ê≈Úª Í«‘Òª-Í«‘Òª «Á÷≈¬∆ Á∂‰ Òæ◊∆¡ª, ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ ’ßÓ Úß‚ ÍÀÁ≈ ‘Ø«¬¡≈ ¡Â∂
«ÚÙ∂Ù∆’È ÍÀÁ≈ Ú«Ë¡≈Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂ Ùπ± «Úæ⁄ √Ó≈«‹’, ¡≈«Ê’, Ë≈«Ó’, ≈‹È∆«Â’ ¡Â∂ √ß√«¥«Â’
’ßÓ «’√∂ «¬’ ‘∆ √ß◊·È ¡Â∂ √ß√Ê≈ È≈Ò √ÏßË √∆Õ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ «¬È∑ª ’ßÓª ˘ ’È Ú≈Ò∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ¡Â∂
√ß√Ê≈Úª ω∆¡ªÕ «¬√ È≈Ò √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÓπÙ«’Òª ¡Â∂ «ÌßÈÂ≈ Á≈ Ú≈˪ ‘Ø«¬¡≈, È≈Ò ‘∆ Úæ÷-Úæ÷ √ß√Ê≈Úª Á∆
Í≈√«ÍÃ’ «ÈÌÂ≈ Ú∆ ÚË∆Õ √Í∂∫√ «Ò÷Á∂ ‘È, ““Ùπ± «Úæ⁄ ’ج∆ √Ó≈«‹’ √ß◊·È ¡√ÍæÙ‡ ‘πßÁ≈ ˛Õ ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆
¿π√ «Úæ⁄ «Ú’≈√ «˜¡≈Á≈ √ÍæÙ‡ ‘πßÁ≈ ⁄Ò≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÍzÊ≈Úª «Úæ⁄ √Ê≈«¬ÂÚ ¡≈ ‹≈‰ È≈Ò ¿π‘ ’≈˘È Á≈ ±Í
Ë≈‰ ’ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª È≈Ò √Ó±‘ Á∆ √Ó≈«‹’ √ß√Ê≈Úª Ùπ± «Úæ⁄ «¬’ Á±√∂ È≈Ò «ÓÒ∆¡ª ‘ج∆ «‹‘∆¡ª
Òæ◊Á∆¡ª ‘È Í ’≈Ҫ «Úæ⁄ ¿π‘ «¬’ Á±√∂ ÂØ∫ ¡Òæ◊ ‘Ø ’∂ √ÍæÙ‡ «Á÷≈¬∆ Á∂‰ Òæ◊Á∆ ˛Õ”” ¡≈«ÁÓ √Ó≈‹ª
«Úæ⁄ √≈˘ Úæ÷-Úæ÷ √ß√Ê≈Úª Á≈ ¡«‘√≈√ «Á÷≈¬∆ «ÁßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ ’ßÓ≈ÂÓ’ Ú∆ È‘∆∫ ‘πßÁ≈ ‘À Í ‹ÁØ∫
ÈÚ∂∫ Í«ÚÂȪ Á∂ ’≈È ¿πÈ∑ª «Úæ⁄ «Ó‘È Úß‚ ¡Â∂ «ÚÙ∂Ù∆’È ÍÀÁ≈ ‘πßÁ∆ ˛ ª ¿π‘ ¿πÁÔØ«◊’ ¡Â∂ ÓπÙ«’Ò
√Ó≈‹ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ «‹√ «Úæ⁄ ’¬∆ «ÌßÈÂ≈Úª ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ∆¡≈ ‘È Í ÓπÙ«’Ò √Ó≈‹ Á∆¡ª Úæ÷-
Úæ÷ √ß√Ê≈Úª ¡Â∂ √ß◊·Èª «Úæ⁄ Í≈√«ÍÃ’ «ÈÌÂ≈ Ú∆ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛ «’™«’ «¬’ √ß◊·È «¬’ ‘∆ Â∑ª Á≈
’ßÓ ’ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ ‘Ø ’ßÓª Á∂ Ò¬∆ Á±√∂ √ß◊·Èª ”Â∂ «ÈÌ ‘؉≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ¿πÁ«Ú’≈√ Á∆ «¬‘ Íz«’«¡≈
Ë≈«Ó’, ¡≈«Ê’, ≈‹È∆«Â’, Í≈√«ÍÃ’ ¡Â∂ √Ó≈«‹’, √ß√«¥«Â’ √≈∂ ÷∂ª «Úæ⁄ «Á÷≈¬∆ «ÁßÁ∆ ˛Õ ¡√∆∫
«¬æÊ∂ √Ó≈‹ ¡Â∂ √ß√«¥Â∆ Á∂ ÷∂ «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ ¿πÁ«Ú’≈√ Á≈ Úȉ ’ª◊∂Õ
√Ó≈‹ ¡Â∂ √ß√«¥Â∆ Á≈ ¿πÁ«Ú’≈√ (Evolution of Society and Culture)
Ó≈◊È (Morgan) È∂ ÓÈπæ÷∆ √Ó≈‹ Á∂ ¿πÁ«Ú’≈√ Á∂ «ÂßÈ ÍæË ‹ß◊Ò∆ √«ÊÂ∆, ÏæÏ √«ÊÂ∆ ¡Â∂ √æ«Ì¡Â≈ Á∆
√«ÊÂ∆-ÓßÈ∂ ‘È ¡Â∂ ‘∂’ ÍæË ˘ ‘∂·Ò∂, ÓæË ¡Â∂ ¿πµ⁄∂ Íæ˪ «Úæ⁄ Úß«‚¡≈ ˛Õ ¡√∆∫ «¬æÊ∂ Ó≈◊È ÚæÒØ∫ Áæ√∂ ◊¬∂
√Ó≈«‹’ ¿πÁ«Ú’≈√ Á∂ Úæ÷-Úæ÷ Íæ˪ Á≈ Úȉ ’ª◊∂ :
A. ‹ß◊Ò∆ √«ÊÂ∆ (Savage Stage)- ÓÈπæ÷ Á∂ √Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ Á∆ «¬‘ Í«‘Ò∆ √«ÊÂ∆ √∆Õ «¬√ √Ó∂∫ ÓÈπæ÷ Á≈
‹∆ÚÈ √ßÿÙͱ‰ ¡Â∂ Áπæ÷ª ÌÍ» √∆Õ ÓÈπæ÷∆ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ «¬‘ √Óª √Ì ÂØ∫ ¶Ó≈ √∆Õ √Ó≈«‹’ Í«ÚÂÈ
¡Â∂ «ÁÙ≈Úª Á∆ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò «¬√ √Ó∂∫ ˘ Ó≈◊È È∂ ‘∂· «Ò÷∂ «ÂßÈ ¿πµÍ Ì≈◊ª «Úæ⁄ Úß«‚¡≈ ˛ :
(¡) ‹ß◊Ò∆ √«ÊÂ∆ Á≈ ‘∂·Ò≈ ÍæË- «¬√ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ ÓÈπæ÷ ÌØ‹È ¡Â∂ Ó’≈È Á∆ ÷Ø‹ «Úæ⁄ ÿπßÓ’Û ‹∆ÚÈ
ÏÂ∆ ’Á≈ √∆Õ ¿π‘ ’ßÁÓ±Ò-ÎÒ ¡Â∂ ’æ⁄≈ Ó≈√ ÷ªÁ≈ √∆ ¡Â∂ Íæ«Â¡ª ¡Â∂ ¤≈Òª È≈Ò √∆ „æ’Á≈
√∆Õ «¬√ √Ó∂∫ ¿π√ È∂ √∆«’ √ÏßË √Ê≈«Í ’È Á∆ Í±È √Ú⁄¤ßÁÂ≈ √∆, ÓÈπæ÷ Áæ÷ª Â∂ ◊πÎ≈Úª
«Úæ⁄ ≈ ÏÂ∆ ’Á≈ √∆Õ ÓÈπæ÷ Á≈ «¬‘ ‹∆ÚÈ «’√∂ Ú∆ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò ÍÙ±¡ª È≈ÒØ∫ Ù∂zÙ‡ È‘∆∫ «’‘≈
‹≈ √’Á≈Õ
(Ï) ‹ß◊Ò∆ √«ÊÂ∆ Á≈ ÓæË ÍæË-«¬√ √«ÊÂ∆ Á≈ ¡ßÌ ¡æ◊ ‹Ò≈¿π‰ ¡Â∂ Óæ¤Ò∆ Í’≈¿π‰ Á∆ ’Ò≈ Á∂ È≈Ò
Ùπ± ‘Ø«¬¡≈Õ ‘π‰ ÓÈπæ÷ Ó≈√ ˘ ÌπøÈ ’∂ ÷≈‰ Òæ◊≈ √∆Õ «¬√ √Ó∂∫ ÓÈπæ÷ È∂ √Ó±«‘’ ‹∆ÚÈ Ùπ± ’∆Â≈ ¡Â∂
¤Ø‡∂-¤Ø‡∂ fiπß‚ ω≈ ’∂ «‘‰ Òæ◊∂Õ Ó≈◊È È∂ ¡≈√‡z∂Ò∆¡≈ ¡Â∂ ÍØÒØ«ÈÙ∆¡≈ Á∆¡ª ’πfi ‹È‹≈Â∆¡ª Á∆
¿πÁ≈‘‰ Á∂ ’∂ «¬√ ÍæË ˘ √ÍæÙ‡ ’∆Â≈ ˛Õ
LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 429