Page 272 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñAD: √Ú‹È’ «‘æ ¡Â∂ ÒØ’ÂøÂ

√ÍÙ‡ »Í «Úæ⁄, ¡≈Ëπ«È’ ¿πÁ≈Ú≈Á∆ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √’≈ ”Â∂ ÍË≈ª«Âz’ √Ó≈ÈÂ≈ Áπ¡≈≈ «ÈÔøÂ‰ Á∂ «ÚπæË È؇
«Ú⁄≈ ÚË∂∂ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ‘؉ Òæ◊∂Õ ‹È √Ë≈‰ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ¿πÓ∆Á È≈ ’Á∂ ‘ج∂ ¡≈Ëπ«È’ Ò∂÷’ª È∂ ÒØ’ÂøÂ
˘ ’∂ÚÒ «ÚÚ√Ê≈ Á≈ æ«÷¡’ (Maintenance of System) Á∂ »Í «Úæ⁄ ÍÃ’≈«Ù ’∆Â≈, ¿πÈ∑ª Á≈ «Ú⁄≈ √∆ «’
‹È √Ë≈‰ ˘ ≈‹È∆«Â’ ÍæË ”Â∂ ¡«‹‘∂ ÓπæÒª Á≈ ¡≈Á ’È≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛, «‹‘Û∂ «ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ √ø«ÚË≈«È’
√’≈, ≈‹È∆«Â’ √Ê≈«¬ÂÚ ¡Â∂ ¡«‹‘∆ «ÈÚ≈⁄È ÍÉ≈Ò∆ ‹Ø Ú«ÙÙ‡ Ú◊ ˘ ‹ÈÂ≈ Á∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ Ì≈◊
ÍÃÂ∆ ‹Ú≈ÏÁ∂‘ ω≈ √’∂Õ

ÒØ’ÂøÂ Á∂ Ú«ÙÙ‡ Ú◊∆ «√˪ Á≈ ‘∂· «Ò÷∂ ¡Ë≈ª ”Â∂ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ :
A. Ú«ÙÙ‡ Ú◊ Á∆ Ë≈È≈ Á≈ ¡Ê
B. ÒØ’ÂøÂ Á≈ Ú«ÙÙ‡ Ú◊∆ «√˪Â
C. Ú«ÙÙ‡-Ú◊∆ «√˪ Á∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª
D. ¡≈ÒØ⁄È≈ ¡Â∂ ÓπÒª’‰

Ú«ÙÙ‡ Ú◊ ÁΔ Ë≈È≈ Á≈ ¡Ê (Meaning of Elite)
Ú«ÙÙ‡ Ú◊ ¡Â∂ ¡«Ì‹È Ú◊ Á≈ ¡≈Ó ¡Ê ‘πøÁ≈ ˛, ’ج∆ ¡«‹‘≈ ÿæ‡ «◊‰Â∆ √ÓπÁ≈«¬ «‹√ ˘ ’πfi «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª
Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‹È √Ë≈‰ ÂØ∫ ¡Òæ◊ ’∆Â≈ ‹≈ √’∂, ¡«‹‘∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‹Ø √Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ «¬È∑ª ˘ ¡≈Ó
ÒØ’ª Á∂ Óπ’≈ÏÒ∂ ÚË∂∂ Ò≈Ì’≈∆ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª ÍÃÁ≈È ’ √’∂Õ «¬’ Ò∂÷’ Á∂ ¡Èπ√≈ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ ¿π‘ ÿæ‡ «◊‰Â∆
√ÓπÁ≈«¬ ‘πøÁ∂ ‘È, «‹È∑ª ˘ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √æÂ≈, ¿πÍÒæÏË∆¡ª ¡Â∂ Íπ√’≈ª Á∆ Úø‚ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ¡≈Ó ÒØ’ª ÂØ∫
¡Òæ◊ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈ ¡Â∂ ÒØ’ÂøÂ Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ √≈‚≈ «Ú⁄≈ ≈‹È∆«Â’ Ù’Â∆ È≈Ò √Ïø«ËÂ
¿πÈ∑ª Ú«ÙÙ‡ Ú◊ª È≈Ò ˛, «‹È∑ª ˘ Ù≈√’ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ (Governing Elite), Ù’Â∆ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ (Power
Elite), ≈‹È∆«Â’ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ (Political Elite) ¡≈«Á Á≈ È≈Ó «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ˛ØÒ‚ Ò≈√ÚÀÒ Á∂ ¡Èπ√≈
≈‹È∆«Â’ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ Á≈ ¡Ê ˛ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ Ù’Â∆ Á∂ Ë≈’ª È≈Ò √≈‚≈ ÓÂÒÏ ˛, ÍÃË≈È◊∆
¡Â∂ ¿π‘ √Ó≈«‹’ √ø◊·È «‹æÊØ∫ ¿π‘ È∂Â≈ ¡≈™Á∂ ‘È ¡Â∂ «‹√ ÍÃÂ∆ «¬‘ «¬’ «ÈÙ«⁄ √Ó∂∫ Âæ’ ‹Ú≈ÏÁ∂‘ ‘πøÁ∂
‘È, «¬√∂ Â∑ª ÍÃ∂√Ê√ Á≈ ’«‘‰≈ ˛ «’ ≈‹È∆«Â’ Ú«ÙÙ‡ Ú◊ Á≈ ¡Ê ˛ “¿π‘ Ú«ÙÙ‡ ÿæ‡ «◊‰Â∆ È∂Â≈Úª
Á∂ √ÓπÁ≈«¬ Á∂ ’≈‹ «Úæ⁄ ¡≈Ó ÒØ’ª Á∆ ÂπÒÈ≈ «Úæ⁄ ÚË∂∂ Ù’Â∆ Á≈ Ò≈Ì ¿π·≈™Á∂ ‘È”Õ √ø÷∂Í «Úæ⁄, Ú«ÙÙ‡-
Ú◊ ÒØ’ª Á≈ ¿π‘ √Ó»‘ ˛ ‹Ø «’√∂ «ÚÙ∂Ù ÔØ◊Â≈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ≈‹È∆«Â’ Ù’Â∆ Á≈ Ë≈’ ‘πøÁ≈ ˛ ¡Â∂ √Ó≈‹ ˘
«Áæ÷ ÍÃÁ≈È ’Á≈ ˛Õ Ú«ÙÙ‡-Ú◊ «¬√ Ò¬∆ ≈‹È∆«Â’ Ù’Â∆ Á≈ Ë≈’ ‘πøÁ≈ ˛, «’™«’ ¿π‘ Ú«ÙÙ‡ ˛Õ
Ú«ÙÙ‡-Ú◊ Á∆ ÍÃøÍ≈ ’≈¯∆ Íπ≈‰∆ ˛Õ ÍÒ∂‡Ø ˘ «¬’ Ú«ÙÙ‡ Ú◊∆ «Ú⁄≈’ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛, ÍÃø» ¡≈Ëπ«È’
Ú«ÙÙ‡ Ú◊ Á∆ Ë≈È≈ Á≈ «√‘≈ ÍÀ∂‡Ø, «ÓÙÈ ¡Â∂ ÓØ√’≈ ˘ ‹ªÁ≈ ˛Õ ¡Ó∆’≈ «Úæ⁄ ‹∂Ó√ Ï‘Ó, √∆. «ÓÒ√
¡≈«Á «¬√ Á∂ √ÓÊ’ √È, Ú«ÙÙ‡ Ú◊∆ Ë≈È≈ «¬√ «Ú⁄≈ ”Â∂ ¡Ë≈« ˛ «’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÁØ Â∑ª Á∂ ÒØ’ ‘πøÁ∂
‘È : ¡≈Ó ÒØ’ ¡Â∂ ı≈√ ÒØ’ ÍÀ∂‡Ø È∂ ¡≈͉∆ Íπ√Â’ ‘Mind and Society’ «Úæ⁄ «Ò«÷¡≈ «’ ‘∂’ √Ó≈‹ ÿæ‡
«◊‰Â∆ √Ó»‘ Áπ¡≈≈ Ù≈√ ‘πøÁ≈ ˛ ‹Ø √øÍ»È √Ó≈«‹’ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ Ù’Â∆ Ë≈È ’È Á∆ ˜»∆ ÔØ◊Â≈Úª æ÷Á≈
˛ ‹Ø ÒØ’ ¿πµ⁄∂ ¡‘π«Á¡ª ”Â∂ «Ï≈‹Ó≈È ‘πøÁ∂ ‘È, ¿π‘ √Á≈ √ÚØÂÓ ‘πøÁ∂ ‘È, ¿π‘ Ú«ÙÙ‡ ‹È ‘πøÁ∂ ‘È-¿π‘ ÒØ’
‹Ø ‘∂’ ؘ◊≈ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ ÍæË Á∂ ¿πµ⁄ ¡‘π«Á¡ª Âæ’ Í‘πø⁄ ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ ÍÀ∂‡Ø Á≈ «¬‘ Ú∆ Óøȉ≈ √∆ «’ «¬‘
Ú«ÙÙ‡ ‹È «¬’ ‘∆ √Ó≈«‹’-¡≈«Ê’ ‹ÈÓ Ì»Ó∆ ÂØ∫ ¡≈™Á∂ ‘È ¡Â∂ ¿π‘ ÒØ’ ‹Ø ¡Ó∆ ¡Â∂ ÏπæË∆Ó≈È ‘πøÁ∂ ‘È,
«¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ ÍÀ∂‡Ø È∂ Ú«ÙÙ‡ ‹È≈ Á∂ ÍÃ∆⁄≈ÒÈ (Criculation of Elite) Á≈ «√˪ Ú∆ «ÁæÂ≈, «‹√ ˘ ÓØ√’≈
È∂ «Ú’«√ ’∆Â≈Õ ÓØ√’≈ Á∂ ¡Èπ√≈ ‘∂’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÁØ Â∑ª Á∂ ÒØ’ ¿πµÌ ’∂ ¡≈ ‹ªÁ∂ ‘È-Ù≈√È ’È Ú≈Ò∂
¡Â∂ Ù≈«√ ‘؉ Ú≈Ò∂, Í«‘Ò∆ ÙÃ∂‰∆ Á∂ ÒØ’ «◊‰Â∆ «Úæ⁄ ÿæ‡ ‘πøÁ∂ ‘È, ÍÃø» ¿π‘ √≈∂ ≈‹È∆«Â’ ’øÓ ’Á∂ ‘È,
Ù’Â∆ Á≈ ¡«Ë’≈ æ÷Á∂ ‘È ¡Â∂ Ù’Â∆ È≈Ò ÍÃ≈Í ‘؉ Ú≈Ò∂ Ò≈̪ Á≈ ¡≈ÈøÁ Ó≈‰Á∂ ‘È, Á»√∆ ÙÃ∂‰∆ Á∂ ÒØ’
«◊‰Â∆ ”⁄ «˜¡≈Á≈ ‘πøÁ∂ ‘È, ÍÃø» ¿π‘ Í«‘Ò∆ ÙÃ∂‰∆ Á∂ ÒØ’ª Áπ¡≈≈ «ÈÁ∂«Ù ¡Â∂ «ÈÔø«Âz ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ÓØ√’≈ Á∂
¡Èπ√≈ «¬’ √ø◊«·Â ÿæ‡ «◊‰Â∆ Á≈ ¡√ø◊«·Â Ï‘πÓ ”Â∂ ÍÃÌ»ÂÚ ¡Í∆‘≈Ô ˛Õ «¬√∂ Â∑ª «ÓÙÒ, «‹√ Á≈
È≈Ó ’πÒ∆ÈÂøÂ Á∂ ÒØ‘∂ Á∂ «√˪ (Iron Law of Oligarchy) Á∂ È≈Ò ‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ ˛, È∂ ÿث٠’∆Â≈ «’ ‹È
√ø«÷¡≈ Á∂ ÚË∂∂ «◊‰Â∆ Ì≈◊ Áπ¡≈≈ ÿæ‡ «◊‰Â∆ Á∂ ÍÃÌ»ÂÚ Á∂ √≈‘Ó‰∂ ◊Ø‚∂ ‡∂’‰≈ «ÈÙ«⁄ ˛Õ «’√∂ Ú∆ Â∑ª Á∂
√Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ «Úæ⁄ ÍÃË≈È◊∆ «¬’ ˜»∆ Âæ ˛Õ «˜¡≈Á≈Â ÒØ’ √πÌ≈¡ ÂØ∫ ¿πÁ≈√∆È, ¡≈Ò√∆, Á≈√ ÍëÚÂ∆
Ú≈Ò∂ ¡Â∂ Ù≈√È Á∂ ¡ÔØ◊ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ √ø÷∂Í «Úæ⁄ Ú«ÙÙ‡ Ú◊∆ «√˪ Á∂ ¡Èπ√≈,

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 265