Page 124 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñG: √ßÿ∆ √ß√Á Á∆¡ª √øÓÂ∆¡ª

÷ÂÓ È‘ƒ ‘πøÁ≈Õ «¬√ Á≈ ’øÓ √≈Ò Ì ‹≈∆ «‘øÁ≈ ˛Õ «¬‘ ¡øÁ≈«˜¡ª Á∆ ¤≈‰Ï∆‰ Á∂ ¿πÁ∂Ùª Ò¬∆ ¡≈͉∆ «¬æ¤≈ È؇
¡Èπ√≈ «’√∂ «ÚÌ≈◊ ‹ª ¬∂‹ø√∆ Á∆ ⁄؉ ’Á∆ ˛Õ «¬‘ «Í¤Ò∂ √≈Ò Á∂ ¡øÁ≈«˜¡ª Á∆ ÂπÒÈ≈ ¡√Ò «Úæ⁄ ’∆Â∂
◊¬∂ ’≈ØÏ≈ª ¡Â∂ ÈÚ∂∫ √≈Ò Á∂ «ÚæÂ∆ ¡øÁ≈«˜¡ª È≈Ò Ú∆ ’Á∆ ˛Õ «¬‘ √’≈ ”Â∂ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á∂ ’ø‡ØÒ
Á∂ «¬’ Ó‘æÂÚÍ»È ¿πÍ’È Á∂ »Í «Úæ⁄ ’øÓ ’Á∆ ˛Õ
B. ÒØ’ Ò∂÷≈ √øÓÂ∆ (Public Account Committee) : «¬‘ ¡√Ò «Úæ⁄ ¡øÁ≈˜È √øÓÂ∆ Á∆ ‹πÛÚª ÌÀ‰ ‘∆ ˛,
«¬‘ ¡øÁ≈˜È √øÓÂ∆ (Estimates Committees) Á≈ √ÏøË ¡øÁ≈«˜¡ª Á∆ ¤≈‰Ï∆‰ ’È≈ ˛ ª ÒØ’ Ò∂÷≈ √øÓÂ∆
Á≈ √ÏøË ¡Òæ◊-¡Òæ◊ √’≈∆ «ÚÌ≈◊ª ÚæÒØ∫ ’∆Â∂ ◊¬∂ ÷⁄ Á∂ „ø◊ ¡Â∂ ÈÂ∆«‹¡ª ÂØ∫ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬‘ BB ÓÀ∫Ïª
”Â∂ ¡Ë≈« ‘πøÁ∆ ˛, «‹√ «Úæ⁄ G ≈‹ √Ì≈ ¡Â∂ AE ÒØ’ √Ì≈ Á∂ ÓÀ∫Ï ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ÓÀ∫Ïª Á∆ ⁄؉ ‘∂’ √ÁÈ ÚæÒØ∫
¡ÈπÍ≈«Â’ ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ ÍÉ≈Ò∆ ÚæÒØ∫ «¬’ √≈Ò Ò¬∆ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ’ج∆ ÓøÂ∆ ‹ª √øÓÂ∆ Á≈ ÓÀ∫Ï È‘ƒ ω
√’Á≈Õ
√øÓÂ∆ Á≈ Óπæ÷ ’øÓ √≈∂ «ÚæÂ∆ ÒÀ‰-Á∂‰ È≈Ò √Ïø«Ë √’≈ Á∂ ‘æʪ Á≈ ÍÃ∆÷‰ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª Á∆ ÍπÙ‡∆ ’È≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ
«¬‘ Ú∆«ÈÔØ◊ ÷≈«Â¡ª (Appropriation Account) ¡Â∂ Ì≈ Á∂ ’øÍÀ‡ÃØÒ ¡Â∂ ¡≈‚∆‡ ‹ÈÒ Á∆¡ª «ÍØ‡ª
Á∆ ¤≈‰Ï∆‰ ’Á∆ ˛Õ √øÓÂ∆ «¬‘ «ÈË≈« ’Á∆ ˛ «’-
A. ’∆ ÷≈«Â¡ª «Úæ⁄ Á‹ ≈Ù∆, «‹√ Â∑ª ’∆Â∆ ◊¬∆, ¿π‘ ’≈˘È∆ »Í «Úæ⁄ ¿πÍÒæÏË √∆ ¡Â∂ ¿π√ √∂Ú≈
Á∂ ¿πÁ∂Ù Ò¬∆ ·∆’ √∆, «‹√ Ò¬∆ «¬‘ Ú√»Ò ‹ª ÷⁄ ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆?
B. ’∆ ÷⁄ Á∆ ¡≈«◊¡≈ ¿π√ √æÂ≈ È∂ «ÁæÂ∆ ˛ ‹Ø ¿π√ ˘ ⁄Ò≈™Á∆ ˛?
C. ’∆ ÍπÈ Ú∆«ÈÔØ◊ (Pre-Appropriation) «ÚÚ√Ê≈ √ÓæÊ ¡«Ë’≈∆ ÚæÒØ∫ «¬√ È≈Ò √Ïø«Ë ω≈¬∆¡ª
◊¬∆¡ª «ÚÚ√Ê≈Úª Á∂ ¡Èπ√≈ ˛?
«¬√ √øÓÂ∆ Á≈ «¬‘ Ú∆ ’ÂÚ ˛ «’ ¿π‘ √Ú‹È’ «È◊Óª, «ÈÓ≈‰ «¬’≈¬∆¡ª, √Ú≈Ô ¡Â∂ ¡Ë-√Ú≈ÔÂ
√ø√Ê≈Úª Á∆¡ª ÏÀÒø√ Ù∆‡ª Â∂ Ò≈Ì ¡Â∂ ‘≈È∆ ÷≈«Â¡ª Á∆ ‹ª⁄ ’È Á∂ È≈Ò-È≈Ò ¿πÈ∑ª Á∂ Ò∂÷∂-‹Ø÷∂, «‹È∑ª «Úæ⁄
¡≈«¬¡≈ ¡Â∂ «◊¡≈ Á‹ ‘πøÁ≈ ˛, Á∆ ¤≈‰Ï∆‰ Ú∆ ’ÈÕ
‹∂’ «ÚæÂ∆ √≈Ò ÁΩ≈È «’√∂ √∂Ú≈ ”Â∂ ’∆Â≈ «◊¡≈ ÷⁄ «¬√ ¿πÁ∂Ù Ò¬∆ √ø√Á ÚæÒØ∫ √Ú∆’≈ ≈Ù∆ ÂØ∫ ÚË∂∂ ’∆Â≈
«◊¡≈ ‘ØÚ∂ ª √øÓÂ∆ ‘∂’ Ó≈ÓÒ∂ Á∂ Âæʪ ¡Â∂ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª Á∆ «ÍØ‡ ‘Ú≈Ò∂ √Ó∂ ¤≈‰Ï∆‰ ’Á∆ ˛, «‹√ ’≈È
ÚË∂∂ ÷⁄ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ √∆Õ «¬√ Ó≈ÓÒ∂ ”Â∂ «¬√ «ÁzÙ‡∆’؉ È≈Ò ÁπÏ≈≈ «Ú⁄≈ ’Á∆ ˛ «’ ’∆ √Ïø«Ë «ÚÌ≈◊
«Úæ⁄ ÷⁄ ’Á∂ √Ó∂∫ ˜»∆, √‘∆ ¡Â∂ «È¡≈Í»È «Ë¡≈È «ÁæÂ≈ ˛ ‹ª È‘ƒÕ «¬‘ √øÓÂ∆ Âπ‡∆¡ª ˘ √≈‘Ó‰∂ «Ò¡≈
√’Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬È∑ª Á∂ √ÏøË «Úæ⁄ ¿π«⁄ ’≈Ú≈¬∆ Ò¬∆ √ø√Á ˘ «√Î≈«Ù ’ √’Á∆ ˛Õ
¡øÁ≈˜È √øÓÂ∆ ÂØ∫ ¿πÒ‡ ÒØ’ Ò∂÷≈ √øÓÂ∆ ’ØÒ «¬’ «√æ«÷¡Â ¬∂‹ø√∆, Ì≈ Á∂ ’øÍÃÀ‡zØÒ ¡Â∂ ¡À‚∆‡ ‹ÈÒ
Á∆¡ª √∂Ú≈Úª ‘πøÁ∆¡ª ‘È ‹Ø √≈∂ ÷≈«Â¡ª Á∆ ‹ª⁄ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ ¡≈«‚‡ ’Á∆ ˛Õ √øÓÂ∆ ’ØÒ «¬‘ ¡«Ë’≈ ˛
«’ ¿π‘ «ÚÌ≈◊ª ÚæÒØ∫ ’∆Â∂ ◊¬∂ «ÚæÂ∆ ÒÀ‰-Á∂‰ È≈Ò √Ïø«Ë ‹≈‰’≈∆ Ò¬∆ √Ïø«Ë «ÚÌ≈◊ Á∂ ¡«Ë’≈∆¡ª
’ØÒØ∫ √»⁄È≈Úª ÍÃ≈Í ’ √’Á∆ ˛Õ «¬‘ ’«‘‰∂ «Úæ⁄ ’ج∆ ¡«Â’ÊÈ∆ È‘ƒ ˛ «’ ÒØ’ Ò∂÷≈ √øÓÂ∆ √ø√Á Á∆ √Ì ÂØ∫
ÚË∂∂ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ¡Â∂ √◊Ó √øÓÂ∆ ˛Õ «¬√ Á∆¡ª ’≈Ú≈¬∆¡ª ¡Ë-¡Á≈ÒÂ∆ „ø◊ È≈Ò ⁄Ò≈¬∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª
‘ÈÕ √øÓÂ∆ ÁÒ∆ «‘æª ÂØ∫ ¿πµÍ ¿πµ· ’∂ «¬’ ‹æ‹ Á∆ √øÓÂ∆ Á∂ Ï≈Ï ’øÓ ’Á∆ ˛Õ «¬√ ÚæÒØ∫ ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª
«√Î≈«Ùª ¡Â∂ ÎÀ√«Ò¡ª Á≈ √’≈ ÚæÒØ∫ Ì«Úæ÷ «Úæ⁄ ’∆Â∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ ’≈ØÏ≈ª ”Â∂ «Ú¡≈Í’ ÍÃÌ≈Ú ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ’πÙÒ
¡Â∂ ÚË∆¡≈ «ÚæÂ∆ ÍÃÏøË Ò¬∆ √’≈∆ ÓÙ∆È∆ ˘ Í»È »Í «Úæ⁄ ⁄Ω’√ ’È «Úæ⁄ «¬‘ √øÓÂ∆ Ó‘æÂÚÍ»È Ì»«Ó’≈
«ÈÌ≈™Á∆ ˛Õ «¬‘ √øÓÂ∆ ÍÃÙ≈√«È’ «ÚÌ≈◊ª ”Â∂ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ¡Â∂ ’ø‡ØÒ æ÷‰ «Úæ⁄ √ø√Á Á∆ √‘≈«¬Â≈ ’Á∆ ˛Õ
’¬∆ Ú≈ «¬‘ ÁØÙ Ò◊≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ ÒØ’ Ò∂÷≈ √øÓÂ∆ Á≈ ’øÓ ÁæÏ∂ ÓπÁ∂ ¿π÷≈ÛÈ Ú◊≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬‘ ¿πÈ∑ª
«ÚæÂ∆ ¡«ÈÔÓÂ≈Úª ˘ Èø◊≈ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ ‹Ø Í«‘Òª «’Â∂ ’∆Â∆¡ª ◊¬∆¡ª ‘Ø‰Õ «¬√ Â∑ª «¬√ Ò¬∆ «˜øÓ∂Ú≈
ÍÃÏøË’ «ÚπæË ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ’≈Ú≈¬∆ ’È≈ ‹∂’ ¡√øÌÚ È‘ƒ ˛ ª ¡Ω÷≈ ˜» ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬√ ’Ó˜Ø∆ Á∂ ‘πøÁ∂ ‘ج∂
Ú∆ ¡√ƒ «¬È’≈ È‘ƒ ’ √’Á∂ «’ ÒØ’ Ò∂÷≈ √øÓÂ∆ √ø√Á Á≈ ¿π‘ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ ¿πÍ’È ˛ ‹Ø ≈Ù‡ Á∂ ËÈ ”Â∂
Ò◊≈Â≈ ’ø‡ØÒ ’Á≈ ˛Õ «¬√ Á∆ ¡√Ò∆ Ù’Â∆ Óπæ÷ »Í «Úæ⁄ «¬√ È≈Ò √Ïø«Ë «¬√ Á∆ √ÓæÊ≈ ”Â∂ «ÈÌ ˛
«’ «¬‘ ¡≈͉∂ «Ë¡≈È «Úæ⁄ ¡≈¬∆ «’√∂ √’≈∆ «ÚÌ≈◊ ÚæÒØ∫ ’∆Â∆ ◊¬∆ «’√∂ ¡«ÈÔÓÂÂ≈ È≈Ò √Ïø«Ë ˜»∆
’≈Ú≈¬∆ ’∆Â∂ ‹≈‰ Ò¬∆ «’√ Â∑ª √Ú‹È’ ÎÀ√Ò≈ Ò¬∂ ‹≈‰ Á≈ Ú≈Â≈ÚÈ «Â¡≈ ’Á∆ ˛Õ

C. √Ú‹È’ ¿πÍ’Óª √ÏøË∆ √øÓÂ∆ (The Committee on public undertakings) : «¬‘ √øÓÂ∆ AIFD «Úæ⁄
ω≈¬∆ ◊¬∆ √∆ ¡Â∂ «¬√ Á∂ AE ÓÀ∫Ï ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ A@ ÓÀ∫Ï ÒØ’ √Ì≈ ÂØ∫ ¡Â∂ E ÓÀ∫Ï ≈‹ √Ì≈ ÂØ∫ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬‘
√øÓÂ∆ ‘∂· «Ò÷∆ ’≈Ú≈¬∆ ’Á∆ ˛-

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 117