Page 126 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñG: √ßÿ∆ √ß√Á Á∆¡ª √øÓÂ∆¡ª

√Ú ÓπÒª’‰ (Self Assessment) È؇
‘∂· «Ò«÷¡ª «Úæ⁄Ø∫ √æ⁄/fi±· Áæ√Ø (Write True/False in the following statements):
G. ÷⁄ √Ò≈‘ √ßÓÂ∆ «¬’ √Ê≈¬∆ ˛, «‹È∑ª ˘ ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ ’ßÓ ⁄Ò≈¿π‰ «Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ Á∂ Ò¬∆ ω≈«¬¡≈
‹ªÁ≈ ˛Õ
H. AIEC ÂØ∫ Í«‘Òª «ÏæÒª, ‹Ø √ÁÈ Á∂ √Ë≈‰ ÓÀ∫Ïª ¡Â∂ ¡«‹‘∂ ÓÀ∫Ï ‹Ø ÓßÂ∆ È‘∆∫ √È, ÚæÒØ∫ Í∂Ù ’∆Â∂
‹ªÁ∂ √È, Á∆ «’√Ó Á≈ ÎÀ√Ò≈ «¬’ Ò≈‡∆ È≈Ò ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ √∆Õ
I. ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ ≈‹ √Ì≈ ÁØÚ∂∫ √ÁÈ B.A Á∂ ¡ÈπÍ≈ «Úæ⁄ √ßÔπ’ ÍzÚ √ßÓÂ∆ Á∂ ÓÀ∫Ï «ÈÔπ’ ’Á∂
‘ÈÕ
A@. ÒØ’ √Ì≈ √ßÓÂ∆ «‹√ «Úæ⁄ BB ÓÀ∫Ï ‘πßÁ∂ ‘È, ¿πÈ∑ª «Úæ⁄Ø∫ G ÒØ’ √Ì≈ ¡Â∂ AE ≈‹ √Ì≈ ”⁄Ø∫ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ
AA. √ß√Á ÓÀ∫Ïª Á∂ Ú∂ÂÈ ¡Â∂ Ìæ«Â¡ª Á∆ √ßÔπ’ √ßÓÂ∆ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ AIED «Úæ⁄ ’∆Â∆ ◊¬∆ √∆Õ

G.G ’≈˘ È Ï‰≈¿π‰ Á∆ Íz«’«¡≈ (Procedure of Law-making)

√≈∂ √ß√≈ «Úæ⁄ ’≈˘È-«ÈÓ≈‰ ˘ ‘∂’ ¡≈Ëπ«È’ √ß√Á Á∂ Óπæ÷ ’ßÓ Á∂ ±Í «Úæ⁄ Ó≈ÈÂ≈ Íz≈Í ˛Õ ’≈˘È-«ÈÓ≈‰
Á∂ Ò¬∆ √ß√Á «¬’ «ÚÙ∂Ù „ß◊ ¡Í‰≈™Á∆ ˛Õ √ß√Á «Úæ⁄ ’≈˘È Ò¬∆ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ Á√Â≈Ú∂˜ª ˘ «ÏæÒ ‹ª
““‚≈· ¡À’‡z√”” «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬’ «ÏæÒ √ß√Á «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ⁄Ȫ «Úæ⁄ ⁄⁄≈
ÂØ∫ Ï≈¡Á √ß√Á ‹ª ª «ÏæÒ Í≈√ ’ «ÁßÁ∆ ˛ ¡Â∂ ¡«‹‘≈ ‘؉ ”Â∂ ¿π‘ «¬√ ˘ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∂ ‘√Â≈÷ª Ò¬∆ Ì∂‹
«ÁßÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á «¬‘ «ÏæÒ ’≈˘È ω ‹ªÁ≈ ˛, ‹ª «Î √ß√Á «ÏæÒ ˘ æÁ ’ «ÁßÁ∆ ˛Õ √ßÿ∆ √ß√Á
√ßÿ∆ √±⁄∆ ¡Â∂ √ªfi∆ √±⁄∆ «Úæ⁄ «ÁæÂ∂ ◊¬∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ ’≈˘È ω≈¿π‰ Á≈ ¡«Ë’≈ æ÷Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ Á≈ Ï≈’∆
«Ú«Ù¡ª ”Â∂ Ú∆ ’≈˘È ω≈¿π‰ Á≈ ¡«Ë’≈ «ÚÙ∂Ù √«ÊÂ∆, «‹Ú∂∫ «’ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ «Ò«÷¡≈ «◊¡≈ ˛, √ß√Á «¬‘
¡«Ë’≈ ≈‹ Á∆ √±⁄∆ Ú≈Ò∂ «Ú«Ù¡ª √ÏøË∆ «¬√Â∂Ó≈Ò ’ √’Á∆ ˛ Í ‘∂’ Ó≈ÓÒ∂ «Úæ⁄ ’≈˘È ω≈¿π‰ Ò¬∆
«¬√ ˘ «ÚÙ∂Ù Íë’«¡≈ ¡Í‰≈¿π‰∆ ÍÀ∫Á∆ ˛Õ

’∂∫Á∆ √ß√Á ÚæÒØ∫ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ Â∑ª Á∂ «ÏæÒª ˘ Í≈√ ’È Á∆ Íz«’«¡≈ √ÏøË∆ Ì≈Â∆ √ß«ÚË≈È Á∂ ¡Èπ¤∂Áª
A@G-AAA Á∂ ¡Ë∆È ⁄⁄≈ ‘πßÁ∆ ˛Õ «¬√ √ÏøË∆ «Ú⁄≈ ’È ÂØ∫ Í«‘Òª ¡≈˙ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ Â∑ª Á∂ «ÏæÒª √ÏøË∆
⁄⁄≈ ’ Ò¬∆¬∂ ‹Ø √ß√Á «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘È-
«ÏæÒª Á∂ Íz’≈ (Kinds of Bills): «ÏæÒª ˘ ‘∂· «Ò÷∆¡ª Ùz∂‰∆¡ª «Úæ⁄ Úß«‚¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛-
A. √Ú‹È’ «ÏæÒ (Public Bill): √Ú‹È’ «ÏæÒ Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈ √Ú«Ú¡≈Í’Â≈ ‘πßÁ∆ ˛ ¡Â∂ «¬‘ √≈∆
‹ª Á∂Ù Á∆ Ï‘π√ß«÷¡≈ È≈Ò √Ïß«Ë ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ
B. «Èæ‹∆ «ÏæÒ (Private Bill): «Èæ‹∆ «ÏæÒª Á≈ √ÏßË √Ó≈‹ Á∂ «ÚÙ∂Ù Ú◊ª ‹ª ’πfi «Èæ‹∆ ’ßÍÈ∆¡ª È≈Ò
‘πßÁ≈ ˛Õ
C. √’≈∆ «ÏæÒ (Government Bill): ÓßÂ∆-Íz∆ÙÁ Á∂ «’√∂ ÓÀ∫Ï ÚæÒØ∫ Í∂Ù ’∆Â∂ ◊¬∂ «ÏæÒ ˘ √’≈∆ «ÏæÒ
«’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
D. «Èæ‹∆ ÓÀ∫Ï «ÏæÒ (Private Member Bill): «¬’ «ÏæÒ ‹Ø «’ √ß√Á Á∂ «’√∂ ¡«‹‘∂ ÓÀ∫Ï ÚæÒØ∫ Í∂Ù ’∆Â≈
«◊¡≈ ‘ØÚ∂ ‹Ø «’ ÓßÂ∆ È≈ ‘ØÚ∂, ˘ «Èæ‹∆ ÓÀ∫Ï «ÏæÒ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
E. «ÚæÂ∆ «ÏæÒ (Money Bill): «¬’ «ÚæÂ∆ «ÏæÒ Á≈ √ÏßË ’ª ˘ Ò◊≈¿π‰, ÿ‡≈¿π‰ ‹ª ÷ÂÓ ’È ‹ª ÷⁄
‹ª ¡≈ÓÁÈ È≈Ò ‘πßÁ≈ ˛Õ

√ßÿ∆ √ß√Á ÚæÒØ∫ ’≈˘È-«ÈÓ≈‰ Á∆ Íz«’«¡≈ Á∆ √Ë≈‰ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª
(General Features of Law-making by the Union Parliament)

A. √ßÿ∆ √ß√Á √ßÿ∆ √±⁄∆ ¡Â∂ √ªfi∆ √±⁄∆ «Úæ⁄ «ÁæÂ∂ ◊¬∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ ’≈˘È ω≈ √’Á∆ ˛Õ Ï≈’∆ «Ú«Ù¡ª
”Â∂ ’≈˘È ω≈¿π‰ Á≈ ¡«Ë’≈ Ú∆ √ß√Á Á∂ ’ØÒ ˛Õ «ÚÙ∂Ù √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ «‹Ú∂∫ «’ √ß«ÚË≈È «Úæ⁄ Ú«‰Â
˛, «¬‘ ≈‹ √±⁄∆ Ú≈Ò∂ «Ú«Ù¡ª ”Â∂ Ú∆ ’≈˘È ω≈ √’Á∆ ˛Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 119