Page 130 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñG: √ßÿ∆ √ß√Á Á∆¡ª √øÓÂ∆¡ª

G.H Ï‹‡ Í≈√ ’È Á∆ Íz«’«¡≈ (Procedure of Passing the Budget) È؇

√ßÿ Á∆ ¡◊Ò∂ «ÚæÂ∆ √≈Ò Ò¬∆ ’πÒ ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ ÷⁄ È≈Ò √Ïß«Ë «Ï¿±∂ ˘ √≈Ò≈È≈ «ÚæÂ∆ √‡∂‡ÓÀ∫‡ ‹ª Ï‹‡
«’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ‘∂’ «ÚæÂ∆ √≈Ò Ùπ± ‘؉ ÂØ∫ Í«‘Òª √’≈ ˘ √ß√Á ÂØ∫ Ï‹‡ Í≈√ ’Ú≈¿π‰≈ ÍÀ∫Á≈ ˛, «’™«’
√ß√Á Á∆ ÓȘ±∆ ÂØ∫ «ÏȪ ’ØÙ «Úæ⁄Ø∫ ËÈ È‘∆∫ ’„Ú≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ¡Â∂ √’≈ ÚæÒØ∫ ’ج∆ Ú∆ ÍÀ√≈ ÷⁄ È‘∆∫
’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ √≈‚∂ Á∂Ù «Úæ⁄ «ÚæÂ∆ √≈Ò «¬’ ¡ÍzÀÒ ÂØ∫ Ùπ± ‘πßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¡◊Ò∂ √≈Ò CA Ó≈⁄ ˘ ÷ÂÓ ‘πßÁ≈ ˛Õ
√≈Ò≈È≈ Ï‹‡ ‘∂’ √≈Ò Í«‘Ò∆ ¡ÍzÀÒ ÂØ∫ Í«‘Òª Í≈√ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ ¡Èπ¤∂Á AAB (A) Á∂ ¡Èπ√≈, ““≈Ù‡ÍÂ∆
‘∂’ «ÚæÂ∆ √≈Ò È≈Ò √Ïß«Ë Ì≈ √’≈ Á∆ ¡ÈπÓ≈«È ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ ÷⁄ Á∆ √‡∂‡ÓÀ∫‡ «‹√ ˘ “√≈Ò≈È≈
«ÚæÂ∆ √‡∂‡ÓÀ∫‡” «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛, √ÁÈ Á∂ ÁØÚª √ÁȪ «Úæ⁄ æ÷∂◊≈Õ”” ¿πÍÔπ’ ¡Èπ¤∂Áª ÂØ∫ √ÍæÙ‡ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛
«’ «¬‘ ≈Ù‡ÍÂ∆ Á∆ «˜ßÓ∂Ú≈∆ ˛ «’ ¿π‘ √ß√Á Á∂ √≈‘Ó‰∂ √≈Ò≈È≈ Ï‹‡ Í∂Ù ’Ú≈¬∂ Í ¡√Ò «Úæ⁄ «¬‘
«˜ßÓ∂Ú≈∆ √ßÿ∆ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ Á∆ ‘πßÁ∆ ˛ ‹Ø Ï‹‡ «Â¡≈ ’Á∆ ˛, «¬√ ˘ √ß√Á Á∂ √≈‘Ó‰∂ æ÷Á∆ ˛, «¬√ ÂØ∫ Í≈√
’Ú≈™Á∆ ˛ ¡Â∂ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ ÷⁄ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ Ï‹‡ Á∆¡ª «ÚÚ√Ê≈Úª Á∂ ¡Èπ√≈ ¡≈ÓÁÈ
«¬’æ·∆ ’Á∆ ˛Õ Ï‹‡ «Úæ⁄ ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ ÷⁄ Á∂ ÷≈Â∂ Á≈ «Ï¿±≈ «ÁßÁ∂ √Ó∂∫ ¡≈◊≈Ó∆ «ÚæÂ∆ √≈Ò Ò¬∆ √’≈
Á∆¡ª «ÚæÂ∆ È∆Â∆¡ª Ú∆ «Â¡≈ ’∆Â∆¡ª ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ
Ï‹‡ Í≈√ ’È Á∆ Íz«’«¡≈ «Úæ⁄ ¿π·≈¬∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ Óπæ÷ ’ÁÓ «¬√ Â∑ª ‘ÈÕ Ì≈ «Úæ⁄ Ï‹‡ √ß√Á «Úæ⁄ ÁØ
Ì≈◊ª «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ

A. ∂ÒÚ∂ Ï‹‡ (Railway Budget): «¬√ Ï‹‡ «Úæ⁄ ∂ÒÚ∂ È≈Ò √Ïß«Ë ’πÒ ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ ÷⁄ Ù≈«ÓÒ ’∆Â≈
‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ «¬‘ Ï‹‡ √ß√Á «Úæ⁄ ∂ÒÚ∂ ÓßÂ∆ ÚæÒØ∫ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬‘ Ï‹‡ ¡≈Ó Ï‹‡ Í∂Ù ’È ÂØ∫ ’πfi
«ÁÈ Í«‘Òª Í∂Ù ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
B. ¡≈Ó Ï‹‡ (General Budget): ¡≈Ó Ï‹‡ «Úæ⁄ ∂ÒÚ∂ «ÚÌ≈◊ ÂØ∫ «ÏȪ √≈∂ «ÚÌ≈◊ª È≈Ò √Ïß«Ë ’πÒ
¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ ÷⁄ Ù≈«ÓÒ ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬‘ Ï‹‡ «Úæ ÓßÂ∆ ÚæÒØ∫ √ø√Á ‹ª ÒØ’ √Ì≈ «Úæ⁄ Í∂Ù ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ∂ÒÚ∂
Ï‹‡ ¡Â∂ √Ë≈‰ Ï‹‡ Í≈√ ’È Á∆ Íë’«¡≈ Òæ◊Ì◊ Ï≈Ï ˛Õ
(¡) Ï‹‡ Á∆ «Â¡≈∆ (Preparation of the Budget) : Ï‹‡ ˘ «Â¡≈ ’È≈ «¬’ Â’È∆’∆ ¡Â∂ ◊πøfiÒÁ≈ ’øÓ
˛, «’™«’ «¬‘ «ÚÙ∂Ù »Í «Úæ⁄ ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ «ÚæÂ∆ √≈Ò È≈Ò √Ïø«Ë Á∂Ù Á∆ √≈∆ ¡Ê «ÚÚ√Ê≈ Á≈ ¡Ë≈ ‘πøÁ≈
˛Õ «ÚæÂ∆ ¡Â∂ ¿πÁÔØ«◊’ Â’È∆’∆ «Ú’≈√ Á∆ ˜»Â, ¿πÁ∂Ù, ¡Â∂ ¿πµÈÂ∆ √’≈ Á∆ «ÚæÂ∆ È∆Â∆ ”Â∂ «ÈÌ
’Á∆ ˛ ‹Ø «’ Ï‹‡ «Úæ⁄ «ÈË≈« ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ «¬‘ «ÚæÂ∆ È∆Â∆ ¡Â∂ ¡ÒÍ’≈Ò∆’ «ÚÙ∂Ù «ÚæÂ∆ È∆Â∆¡ª,
’ ÍÃ√Â≈Ú ¡Â∂ ‘Ø ¡≈«Ê’ ’ÁÓª Á∆ Íë’«¡≈ «ÈÙ«⁄ ’Á∆ ˛, «‹√ Á∂ ¡Èπ√≈ Á∂Ù Á∂ √Ó≈«‹’, ¡≈«Ê’
«Ú’≈√ Á∆ Íë’«¡≈ È≈ ⁄æÒ‰≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ ∂ÒÚ∂ Ï‹‡ ∂Ò ÓøÂ∆ ÚæÒØ∫ «Â¡≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ √Ë≈‰ Ï‹‡
«Úæ ÓøÂ∆ ÚæÒØ∫Õ ÁØÚª ‘∆ Ó≈Ó«Ò¡ª «Úæ⁄ √Óπæ⁄∂ »Í «Úæ⁄ È∆Â∆¡ª √ÏøË∆ ÎÀ√Ò≈ ’Àϫȇ ’Á∆ ˛Õ ÷⁄ √ÏøË∆
¡ÈπÍ≈ «Â¡≈ ’∆Â∂ ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ √’≈∆ «ÚÌ≈◊ª ÚæÒØ∫ ¡«‹Â ¡≈ÓÁÈ √ÏøË∆ ¡ÈπÍ≈ ϋ‡
«Â¡≈ ’È È≈Ò Òæ◊Ì◊ D ÂØ∫ F Ó‘∆È∂ Í«‘Òª «Úæ ÓøÂ∆ ’ØÒ Í‘πø⁄‰∂ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ¡øÁ≈«˜¡ª ¡Â∂ ’Àϫȇ
Á∂ È∆Â∆ Á∂ ÎÀ√«Ò¡ª Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «Úæ ÓøÂ∆ ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ √≈Ò Ò¬∆ ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ ÷⁄ª √ÏøË∆ ¡øÁ≈˜≈ Ò◊≈™Á≈
˛Õ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á «Úæ ÓøÂ∆ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ √≈ËȪ È≈Ò ¡≈ÓÁÈ «¬’æ·∆ ’È √ÏøË∆ ÎÀ√Ò≈ ÒÀ∫Á≈ ˛ ¡Â∂ ’
ÍÃ√Â≈Ú «Â¡≈ ’Á≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª «Úæ ÓøÂ∆ ÈÚ∂∫ ’ Ò◊≈¿π‰ ¡Â∂ Íπ≈«‰¡ª Á∂ ÈÚ∆È∆’È È≈Ò √Ïø«ËÂ
ÔØ‹È≈ «Â¡≈ ’Á≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª ¡√Ò «Úæ⁄ Ï‹‡ ÓøÂ∆ ÚæÒØ∫ «Â¡≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛ ¡Â∂ ¿π‘ ¡≈÷∆ «Ú⁄≈
Ò¬∆ «¬√ ˘ ’Àϫȇ «Úæ⁄ æ÷Á≈ ˛ ¡Â∂ «¬√ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ï‹‡ √ø√Á «Úæ⁄ Í∂Ù ’È Ò¬∆ «Â¡≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
(Ï) √Ë≈‰ Ï‹‡ Á∂ Óπæ÷ Ì≈◊ (Main Parts of the General Budget) : Ì≈ «Úæ⁄ Ï‹‡ Á∂ ÁØ Óπæ÷ Ì≈◊ ‘È-
(i) ¡≈ÓÁÈ Á∆ √‡∂‡ÓÀ∫‡ (Statement of Income) : «¬√ Ì≈◊ «Úæ⁄ ’∂∫Á √’≈ ‹ª «¬√ Á∂ √≈∂ «ÚÌ≈◊ª
Á≈ Í«‘Òª «ÚæÂ∆ √≈Ò Á∆ ¡≈ÓÁÈ Á≈ «’≈‚ ‘πøÁ≈ ˛Õ
(ii) ÷⁄ Á∆ √‡∂‡ÓÀ∫‡ (Statement of Expenditure) : «¬√ «ÚÌ≈◊ «Úæ⁄ √’≈ Á∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ «ÚÌ≈◊ª
Á≈ «Í¤Ò∂ «ÚæÂ∆ √≈Ò Á∂ ÷⁄ Á≈ «Ï¿»≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ
(iii) ¡≈͉∂ ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ «ÚæÂ∆ √≈Ò Ò¬∆ ’∂∫Á √’≈ Á∆ ¡øÁ≈˜È ¡≈ÓÁÈ ¡Â∂ ÷⁄ √ÏøË∆ Ú∂Ú≈Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 123