Page 206 - DPOL102_INDIAN POLITICAL SYSTEM

«¬’≈¬∆ñAA: ≈‹ √’≈: ≈‹-«ÚË≈È Óß‚Ò, ≈‹Í≈Ò, ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ ¡Â∂ Óπæ÷ ÓßÂ∆

˘ ‹ª ª Ï‘πÓ Á≈ √ÓÊÈ «ÚË≈È √Ì≈ «Úæ⁄ Íz≈Í ‘Ø «◊¡≈ ˛ ‹ª «Î «ÚË≈È √Ì≈ Á∂ ’πfi ≈‹È∆«Â’ ÁÒª, È؇
√Ó±‘ª ‹ª ÓÀ∫Ïª È∂ «¬√ √ªfi∂ √Ó±‘ ˘ √ÓÊÈ Á∂‰ Á≈ ÎÀ√Ò≈ ’ «Ò¡≈ ˛Õ «¬√ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ «¬√ √Ó±‘ Á∂ È∂Â≈
˘ ≈‹Í≈Ò ÚæÒØ∫ Óπæ÷ ÓßÂ∆ «ÈÔπ’ ’ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ Ó¬∆ B@@B «Úæ⁄ Ô±. Í∆. «Úæ⁄ Ï∆. ¡Àµ√. Í∆.-Ï∆. ‹∂. Í∆.
◊·ÏßËÈ Á∆ È∂Â≈ ’πÓ≈∆ Ó≈«¬¡≈ÚÂ∆ ˘ Óπæ÷ ÓßÂ∆ «ÈÔπ’ ’∆Â≈ «◊¡≈ ¡Â∂ ¿π√ ˘ Ô±. Í∆. «ÚË≈È √Ì≈ «Úæ⁄
Ï‘πÓ «√æË ’È Ò¬∆ «’‘≈ «◊¡≈Õ ’πÓ≈∆ Ó≈«¬¡≈ÚÂ∆ Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ Ú≈Ò∆ √ªfi∆ √’≈ È∂ «¬‘ Ù ͱ∆ ’
«ÁæÂ∆ ¡Â∂ ¿π√ Á∆ √’≈ √‘∆ ±Í «Úæ⁄ √æÂ≈Ë≈∆ √’≈ ω∆Õ ¡æ‹-’æÒ∑ √Ë≈‰ ±Í «Úæ⁄ Ú≈-Ú≈ ¡Òæ◊-
¡Òæ◊ ≈‹ª «Úæ⁄ «¬√ „ß◊ È≈Ò Óπæ÷ ÓßÂ∆¡ª Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ‘Ø ‘∆ ˛Õ Ó¬∆ B@@D ˘ ’È≈‡’ «Úæ⁄ ’ª◊√ ¡Â∂
‹ÈÂ≈ ÁÒ (¡Àµ√) «Úæ⁄ ◊·ÏßËÈ ‘؉ ÂØ∫ Ï≈¡Á ‘∆ ≈‹ √’≈ ˘ √ß◊«·Â ’∆Â≈ ‹≈ √’∂Õ «ÈÔÓ Âª «¬‘ ˛ «’
«‹√ ÁÒ ˘ Ï‘πÓ Íz≈Í ‘ØÚ∂ ¿π√ Á∂ È∂Â≈ ˘ Óπæ÷ ÓßÂ∆ «ÈÔπ’ ’ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛ Í ‹ÁØ∫ «’√∂ ÁÒ ˘ Ï‘πÓÂ
Íz≈Í È≈ ‘ØÚ∂ ª «’√∂ ¡«‹‘∂ ÁÒ ‹ª √Ó±‘ Á∂ È∂Â≈ ˘ Óπæ÷ ÓßÂ∆ «ÈÔπ’ ’ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛ ‹Ø «’ «ÚË≈È √Ì≈
«Úæ⁄ Ï‘πÓ «√æË ’È Á∂ ÔØ◊ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ≈‹Í≈Ò ¡«‹‘∂ Óπæ÷ ÓßÂ∆ «¬√ Ù ˘ ͱ≈ ’È ÂØ∫ Ï≈¡Á
‘∆ ¡≈͉∂ ¡‘πÁ∂ ”Â∂ Ï«‰¡≈ «‘ßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ≈‹ «Úæ⁄ ¡≈͉∂ ÚæÒØ∫ ◊«·Â √’≈ ˘ ⁄Ò≈ √’Á≈ ˛Õ ‹∂’ ’ج∆
Ú∆ ÁÒ √’≈ È≈ ω≈ √’∂ ª ◊ÚÈ ¡Èπ¤∂Á CEF ¡Ë∆È √ß’‡’≈Ò Á∆ ÿØÙ‰≈ ’’∂ ≈‹ «Úæ⁄ ≈Ù‡ÍÂ∆
≈‹ Ò≈◊± ’Ú≈ «ÁßÁ≈ ˛Õ ÎÚ∆ B@@E «Úæ⁄ «Ï‘≈ «Úæ⁄ ¡«‹‘≈ ‘∆ ‘Ø«¬¡≈Õ
≈‹ «Úæ⁄ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ Á≈ ◊·È Óπæ÷ ÓßÂ∆ Á∆ «ÈÔπ’Â∆ ÂØ∫ Ùπ± ‘πßÁ≈ ˛ ¡Â∂ √’≈ ω≈¿π‰≈ Óπæ÷ ÓßÂ∆ Á∆ ‘∆
«˜ßÓ∂Ú≈∆ ‘πßÁ∆ ˛Õ Óπæ÷ ÓßÂ∆ ¡≈͉∆ √Ø⁄ ¡Â∂ √Ófi È≈Ò ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ Á≈ ◊·È ’Á≈ ˛Õ ‹∂’ ¿π‘ «¬’ √ªfi∂
ÓØ⁄∂ Á∆ √’≈ Á≈ Óπæ÷ ÓßÂ∆ ‘ØÚ∂ ª ¿π√ ˘ √ªfi∂ ÓØ⁄∂ Á∂ ¡Òæ◊-¡Òæ◊ ÿ‡’ª Á∂ È∂Â≈Úª Á∂ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ «Úæ⁄
Ù≈«ÓÒ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛ Í ‹∂’ Óπæ÷ ÓßÂ∆ ’ØÒ «ÚË≈È √Ì≈ «Úæ⁄ √ÍæÙ‡ Ï‘πÓ ‘ØÚ∂ ª ¿π‘ ¡≈͉∂ ≈‹È∆«Â’
ÁÒ Á∂ È∂Â≈Úª «Úæ⁄Ø∫ ‘∆ ÓßÂ∆ «ÈÔπ’ ’Á≈ ˛Õ ¿π‘ «’√∂ ¡«‹‘∂ «Ú¡’Â∆ ˘ Ú∆ ÓßÂ∆ «ÈÔπ’ ’ √’Á≈
˛ ‹Ø «’ ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á≈ ÓÀ∫Ï È‘∆∫ ‘πßÁ≈ Í ¡«‹‘∂ ÓßÂ∆ ˘ F Ó‘∆È∂ ¡ßÁ ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈ Á∆
ÓÀ∫Ï«ÙÍ Íz≈Í ’È∆ ˜±∆ ‘πßÁ∆ ˛ È‘∆∫ ª ¿π√ ˘ «Â¡≈◊ ÍæÂ Á∂‰≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ Óπæ÷ ÓßÂ∆ ‘∆ ÓßÂ∆¡ª «Úæ⁄
«ÚÌ≈◊ª Á∆ Úø‚ ’Á≈ ‘À ¡Â∂ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ ˘ ±Í ÍzÁ≈È ’Á≈ ˛Õ
B. ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ «Úæ⁄ ÓßÂ∆¡ª Á∆¡ª Ùz∂‰∆¡ª (Categories of Ministers in the Council of Ministers)- ÓßÂ∆
Íz∆ÙÁ «Úæ⁄ ÓßÂ∆¡ª Á∆¡ª ‘∂· «Ò÷∆¡ª Ùz∂‰∆¡ª ‘πßÁ∆¡ª ‘È:
(’) ’Àϫȇ ÓßÂ∆ (Cabinet Ministers)- ’Àϫȇ ÓßÂ∆ ¿π‘ ‘πßÁ∂ ‘È «‹È∑ª ˘ ’Àϫȇ Á≈ Á‹≈ «ÁæÂ≈
‹ªÁ≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª ’ØÒ «ÚæÂ, ◊z«‘, «√æ«÷¡≈ ¡≈«Á Ú◊∂ Ó‘æÂÚͱÈ «ÚÌ≈◊ª Á≈ √πÂßÂ ⁄≈‹ ‘πßÁ≈ ˛Õ
¿π‘ ≈‹ Á∆¡ª È∆Â∆¡ª «ÈË≈« ’È Ò¬∆ «˜ßÓ∂Ú≈ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ ¿πÈ∑ª ˘ Óπæ÷ ÓßÂ∆ Á∂ Ï‘π ȘÁ∆’
√«‘ÔØ◊∆ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ √Ë≈‰ ±Í «Úæ⁄ √æÂ≈Ë≈∆ ÁÒ Á∂ Ó‘æÂÚͱÈ È∂Â≈Úª ˘ ‘∆ ’Àϫȇ ÓßÂ∆
ω≈«¬¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
(÷) ≈‹ ÓßÂ∆ (State Ministers)- «¬È∑ª ˘ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ «Úæ⁄ Á±√≈ Á‹≈ «ÓÒÁ≈ ‘À, «¬‘ ’Àϫȇ ÏÀ·’ª
«Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ È‘∆∫ ‘πßÁ∆¡ª ¡Â∂ √Ë≈‰ ±Í «Úæ⁄ È∆Â∆ «ÈÓ≈‰ Á∆ Íë’«¡≈ «Úæ⁄ «‘æ√≈ È‘∆∫ ÒÀ∫Á∂Õ
¿π‘ ’Àϫȇ ÓßÂ∆¡ª Á∆ √‘≈«¬Â≈ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ ’Àϫȇ ÓßÂ∆¡ª Á∂ √Ïß«Ë «ÚÌ≈◊ª È≈Ò
‹Ø«Û¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ’πfi Óπæ«Á¡ª «Úæ⁄ ¿πÈ∑≈ ˘ ’πfi «ÚÌ≈◊ª Á∂ √πÂßÂ ⁄≈‹ Ú∆ «ÁæÂ∂ ‹≈ √’Á∂ ‘ÈÕ
(◊) ¿πµÍ-ÓßÂ∆ (Deputy Ministers)- «¬‘ ÓßÂ∆¡ª Á∆ Â∆√∆ Ùz∂‰∆ «Úæ⁄ ¡≈™Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ
ÍΩÛ∆ Á≈ √Ì ÂØ∫ ‘∂·Ò≈ ‚ß‚≈ ‘πßÁ≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª ˘ «’√∂ Ú∆ «ÚÌ≈◊ Á≈ √πÂßÂ ⁄≈‹ È‘∆∫ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈Õ ¿π‘
ÓßÂ∆¡ª Á∂ √‘≈«¬’ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ˘ ‹ª ª ’Àϫȇ ÓßÂ∆ ‹ª ≈‹ ÓßÂ∆ ‹ª ÁØÚª ”⁄Ø∫ ¿πµÍ ÓßÂ∆
È‘∆∫ «ÈÔπ’ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈Õ

(ÿ) √ß√Á∆ √’æÂ (Parliamentary Secretaries)- Ï‘π Ú≈ Óπæ÷ ÓßÂ∆ ¡≈͉∂ ÁÒ ‹ª ◊·ÏßËÈ Á∂
È∂Â≈Úª ˘ √ß√Á∆ √’æÂ «ÈÔπ’ ’ «ÁßÁ≈ ˛Õ √ß√Á∆ √’æÂ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ Á∆ ≈‹ «ÚË≈È Í≈«Ò’≈
«Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’Á∂ ‘È Í ¡æ‹-’æÒ∑ «¬È∑ª Á∆ ̱«Ó’≈ ¡Â∂ Ó‘æÂÚ ¡æ◊∂ È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ ‘Ø «◊¡≈Õ
ÁÒ ÏÁÒ∆ ’≈˘È ¡Ë∆È ‘π‰ «¬‘ «ÈË≈« ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛ «’ ≈‹ ÓßÂ∆ Íz∆ÙÁ «Úæ⁄ ÓßÂ∆¡ª Á∆
«˜¡≈Á≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ √ß«÷¡≈, «ÚË≈È √Ì≈ Á∆ ÓÀ∫Ï«ÙÍ Á∂ AE% ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ‘Ø √’Á∆ ‘ÀÕ «¬√ «Úæ⁄

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 199