Page 185 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

√Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ

È؇ ‘È ¡Â∂ ‹≈Â∆◊ È∂Â≈Úª Á≈ «’øÈ≈ ≈‹È∆«Â’ ÍÃÌ≈Ú ˛Õ ÍÃØ. ¡ÀÓ. ¡ÀÈ. √Ã∆«ÈÚ≈√È Á∂ ¡Èπ√≈, ““«◊‰Â∆ Á∆
«ÁÙ‡∆ ÂØ∫ Úæ‚∆¡ª-Úæ‚∆¡ª ‹≈Â∆¡ª ÂØ∫ «˜Ò∑≈ ¡Â∂ ≈‹ ÍæË ”Â∂ ≈‹È∆«Â’ ÁÏ≈¡ ◊πæ‡ Ï‰ ◊¬∂ ‘ÈÕ”” ÚØÈ
√∆. ÎÔ»∂ Á≈ Ú∆ Óæ ˛ «’ Ì≈Â∆ ≈‹-«ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ ‹≈Â∆¡ª Ù’Â∆ Á≈ Íπø‹ ‘È «‹È∑ª Á∂ ÍÃÌ≈Úª ˘ Ș
¡øÁ≈‹ È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈Õ
I. ÷∂ÂÂ≈-÷∂Â∆ «ÚÚ≈Á ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∂ ‘ÈÕ ÷∂Â∆ √Óæ«√¡≈Úª ≈‹È∆«Â’ ¡øÁØÒÈ
˘ ‹ÈÓ «ÁøÁ∆¡ª ‘ÈÕ ≈‹ª Á∂ «Ú⁄ ÈÁ∆-Í≈‰∆-«ÚÚ≈Á, √∆Ó≈-«ÚÚ≈Á, ¡≈«Á √Óæ«√¡≈Úª ÷∂Â∆ √ø’∆‰Â≈
Á≈ Í«‰≈Ó ’‘∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ª ‘ÈÕ ÷∂Â∆ √Óæ«√¡≈Úª ‹∂’ ◊øÌ∆ »Í Ë≈‰ ’ ÒÀ∂∫Á∆¡ª ‘È Âª √ø«ÚË≈È
Áπ≈≈ «ÈË≈« «ÚÚ√Ê≈ ’Ó˜Ø ‘؉ Ò◊Á∆ ˛Õ
A@. Ì≈Ù≈ó «¬’ √øÍ’ Ì≈Ù≈ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ Á∂ «Ú«ÌøÈ Âæª ¡Â∂ ¡ø◊ª ˘ ‹ØÛÁ∆ ˛Õ √øÍ’ Ì≈Ù≈ Á∆
’Ó∆ «Úæ⁄ ≈‹-«ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ «Úÿ‡È Á∆¡ª ’Ó‹Ø Ì≈ÚÈ≈Úª ¿πÌÁ∆¡ª ‘ÈÕ «¬’ Ì≈Ù≈ «¬’ ≈Ù‡ Á≈ ÏØË
’≈™Á∆ ˛ ¡Â∂ ‹∂’ Ì≈Ù≈◊ «Ú«ÚËÂ≈ «Úæ⁄ Ó≈ÈÔ Ì≈Ù≈ Á∆ ’Ó∆ ‘πøÁ∆ ˛ ª «Î ’Á∆-’Á∆ ¡øÁØÒÈ Ú∆
ÌÛ’≈¬∂ ‹≈ √’Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «‘øÁ∆ ˘ ≈Ù‡∆ Ì≈Ù≈ Á≈ Á‹≈ «ÁæÂ≈ «◊¡≈ ˛Õ

Ì≈Â∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ Á≈ √»Í (Forms of the Indian Political System)
A. ÍÃË≈ÈÓøÂ∆-«ÚÚ√Ê≈-√ø«ÚË≈È «ÈÓ≈Â≈ Ì≈ «Úæ⁄ √ø√Á≈ÂÓ’ ÂøÂ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ’È≈ ⁄≈‘πøÁ∂ √È, Íø»
‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ √ø√Á≈ÂÓ’ «ÚÚ√Ê≈ Á∂ √ø«ÚË≈«È’ ÍÃ≈ÚË≈Ȫ ÂØ∫ Ï≈¡Á Ú∆ √≈‚∆ ≈‹-«ÚÚ√Ê≈ ÍÃË≈ÈÓøÂ∆-«ÚÚ√Ê≈
«Úæ⁄ Í«Ú«Â ‘Ø ◊¬∆ ˛Õ ̻’≈Ò «Úæ⁄ È«‘» Á∆ «¥ÙÓ≈Ú≈Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ È∂ ÍÃË≈ÈÓøÂ∆ ÍÁ ˘ ≈‹√æÂ≈ Á≈
’∂∫Á ω≈«¬¡≈ √∆Õ «¬√∂ Â∑ª È≈Ò √Ã∆ÓÂ∆ «¬øÁ≈ ◊ªË∆ Á∆ √Ó≈‹Ú≈Á∆ È∆Â∆¡ª È∂ ÍÃË≈ÈÓøÂ∆ ÍÁ Á∆ ◊«Ó≈
«Úæ⁄ ⁄ÓÂ’≈«’ Ú≈Ë≈ ’∆Â≈Õ ‹ÈÚ∆ AIH@ Á∆¡ª ⁄؉ª ª «ÚÙ∂Ù ’ ÍÃË≈ÈÓøÂ∆ Á≈ ‘∆ «ÈÚ≈⁄È √∆Õ
«¬√ Â∑ª ÚÂÓ≈È √Ó∂∫ Á∆ «ÚÙÚ«Ú¡≈Í∆ ÍëÚÂ∆¡ª Á∂ ¡Èπ»Í Ì≈ È∂ Ú∆ ÓøÂ∆Óø‚Ò≈ÂÓ’ «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄
“ÍÃË≈ÈÓøÂ∆-«ÚÚ√Ê≈” Á≈ »Í ◊둉 ’ «Ò¡≈ ˛Õ
B. «√˪ÂÂ: √Ó≈‹Ú≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈-√ø«ÚË≈È-«ÈÓ≈Â≈Úª È∂ Ì≈ Á∂ √ø«ÚË≈È ˘ √Ó≈‹Ú≈Á, √≈ÓÚ≈Á ‹ª
Í»ø‹∆Ú≈Á Ú◊∂ «’√∂ «ÚÙ∂Ù ≈‹È∆«Â’ ÁÙÈ Á≈ ¡ÈπÔ≈¬∆ È‘ƒ ω≈«¬¡≈, Íø» ‘ΩÒ∆-‘ΩÒ∆ Ì≈Â∆ ≈‹-
«ÚÚ√Ê≈ Á≈ «Ú⁄≈ÁÙÈ √Ó≈‹Ú≈Á∆ «ÚÚ√Ê≈ Ú◊≈ ‘Ø «◊¡≈Õ ¡æ‹ Ì≈ «Úæ⁄ √’≈ Í≥‹ √≈Ò≈ ÔØ‹È≈Úª
Áπ¡≈≈ ÒØ’Âø«’ √Ó≈‹Ú≈Á Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ Á∆ «Á√≈ «Úæ⁄ ¡◊√ ‘ÈÕ ÒØ’Âø«’ √Ó≈‹Ú≈Á Á≈ ¿πÁ∂Ù «¬’
‹≈Â∆«Ú‘∆È, Ú◊‘∆‰ √Ó≈‹ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ˛Õ Ì≈ «Úæ⁄ √øÍ»‰ Ù≈ÙÈ-ÂøÂ ¡≈͉∆ Í»∆ Ù’Â∆ Á∂ È≈Ò Á∂Ù
Á∂ ¡≈«Ê’ ÍπÈ«ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ Òæ◊≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛, ◊∆Ϫ Á≈ ÙØÙ‰ ÷ÂÓ ’∆Â≈ ‹≈ «‘≈ ˛, ’Ó˜Ø Ú◊ª Á∂ Ò¬∆
«ÚÙ∂Ù ¤Ø‡ ÍÃÁ≈È ’∆Â∆¡ª ‹≈ ‘∆¡ª ‘È; Ó˜Á»ª, ¡Ωª ¡Â∂ Ïæ«⁄¡ª Á∂ ’«Ò¡≈‰ Ò¬∆ «Èæ ÈÚ∆¡ª-ÈÚ∆¡ª
«ÚË∆¡ª ω≈¬∆¡ª ‹≈ ‘∆¡ª ‘ÈÕ
C. «ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ Í»ø‹∆Ú≈Á∆ ¡ÊÂøÂ-√πÂøÂÂ≈ ÂØ∫ Ï≈¡Á Á∂ √≈Òª Á∂ ÁΩ≈È ≈‹È∆«Â’ È∂Â≈Úª È∂ “«ÓÙ«Â
¡Ê«ÚÚ√Ê≈” Á∆ È∆Â∆ ¡Í‰≈¬∆, «‹√ Á≈ ¡Ê √∆ «¬’ «ÈÔØ«‹Â ¡Â∂ «Ú«ÈÔ≈Ó’ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈Õ «¬√ ˘
Í»ø‹∆Ú≈Á∆ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ ÂØ∫ ¡≈Ó»Ò »Í «Úæ⁄ «ÌøÈ Áæ«√¡≈ «◊¡≈ ¡Â∂ «’‘≈ «◊¡≈ «’ «¬‘ √Ó≈‹Ú≈Á∆ „ª⁄∂
Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ Á≈ Ó≈◊ ÍÃÙ√ ’∂◊∆Õ Ì≈ «Úæ⁄ Í≥«‚ ȫ‘» ¡Â∂ ‘Ø ÒØ’ª È∂ «ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ú≈Á∆
¡Ê«ÚÚ√Ê≈ ˘ È‘ƒ, ÏÒ«’ “«ÓÙ« ¡Ê«ÚÚ√Ê≈” ˘ √Ú∆’≈ ’∆Â≈Õ «ÓÙ« ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ Á≈ ÓÂÒÏ √∆
«ÈÔØ‹È, «Ú«ÈÔÓ ¡Â∂ «Èæ‹∆ ÷∂Â Á∆¡ª «¡≈«¬ÂªÕ ’ª◊√∆ È∂Â≈Úª È∂ «Ú«ÌøÈ Ú◊ª ¡Â∂ Ú◊«‘ª ˘
√Ú∆’≈ ’∆Â≈Õ Íø» ¿π‘ “ÙªÂÓ¬∆ „ø◊ª”, “«ÌøÈÂ≈Í»‰ «ÁzÙ‡∆’؉”, “√«‘ÔØ◊”, “√ÁÌ≈Ú” ¡Â∂ “¡«‘ø√≈” Â∂ ˜Ø
«ÁøÁ∂ ‘∂Õ ¿πÈ∑ª È∂ ÿØÙ‰≈ ’∆Â∆ «’ ’ª◊√ √≈∂ Ú◊ª-«Ôª ¡Â∂ ‹ÓƒÁ≈ª, Ó˜Á»ª ¡Â∂ Í»ø‹∆ÍÂ∆¡ª Á∆ Í≈‡∆
˛Õ «ÓÙ« ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ √Ó≈‹Ú≈Á∆ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ È≈ÒØ∫ ¡≈Ó»Ò »Í ÂØ∫ Úæ÷ √∆ «’™«’ ¿π√ È∂ Í»ø‹∆ÍÂ∆ Ú◊
Á∂ «‘æª Á∆ ‹Û∑ª È‘ƒ ÷ØÁ∆¡ªÕ ⁄Âπ ¡Â∂ Á»ÁÙ∆ ‘؉ Á∂ ’≈‰ Ì≈Â∆ Í»ø‹∆ÍÂ∆ Ú◊ È∂ √’≈ ˘ √ÓÊÈ
Á∂‰≈ Í√øÁ ’∆Â≈Õ ¿π‘ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ ≈‹’∆ Ó≈«Ò’≈È≈ ¡Â∂ ÍÃÏøË Á∂ «Ú√Â≈ Á∂ Ò¬∆ √«‘Ó ‘Ø «◊¡≈Õ
«¬√ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈, Ì≈ «Úæ⁄ ¡≈«Ê’ √«ÊÂ∆ Á≈ «¬’ Ó‘æÂÚÍ»‰ Í«‘¨ ˛ «ÚÁ∂Ù∆ «Èæ‹∆ Í»ø‹∆ Á∆ ¿πÍ√«ÊÂ∆Õ
Ì≈Â∆ ¿πÁÔØ◊ª «Úæ⁄ Íæ¤Ó∆, «ÚÙ∂Ù’ ¡Ó∆’∆ «ÈÚ∂Ù ÚæËÁ≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ Í∆. ⁄æ‡ØÍ≈«ËÔ≈Ô Á∂ ¡Èπ√≈, Ì≈Â
Áπ¡≈≈ ¡≈͉≈«¬¡≈ ‹≈‰ Ú≈Ò≈ Ó≈◊ (Í»ø‹∆Ú≈Á∆ Ó≈◊) «¬’ Í≈ÚÒøÏ∆ Í»ø‹∆Ú≈Á∆ Ó≈◊ ˛Õ

178 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY