Page 191 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

√Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ

È؇ «Ú’≈√Ù∆Ò Á∂Ù «Úæ⁄ ’¬∆ ’≈‰ª È≈Ò √ø√Ê≈ÂÓ’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ «˜¡≈Á≈ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ Ù’Â∆ Á∂ »Í «Úæ⁄ «¥¡≈Ù∆Ò
«‘øÁ∂ ‘ÈÕ Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ «¬√ √»Í Á∂ √ø√ÊÈ≈ÂÓ’ ⁄؉ √Ó»‘ª «Úæ⁄ ’ª◊√ ’≈‹ √«ÓÂ∆, ’ª◊√
√ø√Á∆ ÏØ‚, Óπæ÷ÓøÂ∆ ’ÒæÏ, ’∂∫Á∆ ⁄؉ √«ÓÂ∆, ÈΩ’Ù≈‘∆ ¡Â∂ √ÀÈ≈ ˘ «Ò¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ
æ
∂
π
»
B. Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ √ÓπÁ≈«¬ÂÓ’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘-√ÓÁ≈«¬ÂÓ’ ÁÏ≈¡ √Ó‘ «‘ª Á∆ ¡«Ì«Ú¡’Â∆ Á «ÚÙÙ∆«¥Â
∂
√øÿ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á∆ Óπæ÷ «ÚÙ∂ÙÂ≈ «ÚÙ∂Ù «‘æª Á∆ Í»Â∆ ’È≈ ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬‘ ¡≈͉∂ ¡≈Ëπ«È’ »Í «Ú⁄æ Ì≈Â∆
≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ √◊Ó ‘ÈÕ «¬È∑ª «Úæ⁄Ø∫ ÍÃÓπæ÷ ‘È-ÚÍ≈’ √ø◊·È, «¥Ù’ √ø◊·È ¡≈«ÁÕ
C. Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ¡√ÓπÁ≈«¬ÂÓ’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘-¡√ÓπÁ≈«¬’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ◊À-√Ó∆ »Í «Úæ⁄ ¡≈͉∂ «‘æª
Á∆ ¡«ÌÚ¡’Â∆ ’Á∂ ‘È, «¬È∑ª Á∂ √ø◊«·Â √øÿ È‘ƒ ‘πøÁ∂ ¡Â∂ «¬È∑ª ÍÃøÍ≈Ú≈Á∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª «Ú⁄æ √øÍÃÁ≈«¬’
¡Â∂ Ë≈«Ó’ √ÓπÁ≈«¬, ‹≈Â∆ √ÓπÁ≈«¬, ◊ªË∆Ú≈Á √ÓπÁ≈«¬, Ì≈Ù≈◊ √ÓπÁ≈«¬, «√ø‚∆’∂‡ ¡Â∂ ÔπÚ≈ Âπ’ ÍÃÓπæ÷
‘ÈÕ √≈ÍÃøÁ≈«¬’ ¡≈Ë≈ ”Â∂ ◊«·Â √ÓπÁ≈Úª «Úæ⁄ Óπ√«ÒÓ Ó‹«Ò√, «ÚÙÚ «‘øÁ» Í«ÙÁ (VHP), Ï≈Ï∆ Ó√«‹Á
¡À’ÙÈ ’Ó∂‡∆ (BMAC), ‹Ó≈«¬Â-¬∂-«¬√Ò≈Ó, ¡≈«Á ÍÃÓπæ÷ ‘ÈÕ ¡Ôπæ«Ë¡≈ Ó√Ò∂ ”Â∂ «ÚÙÚ «‘øÁ» Í«ÙÁ È∂ ’∂∫Á
¡Â∂ ¿πµÂ ÍÃÁ∂Ù √’≈ Á∆¡ª È∆Â∆¡ª ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’È Á≈ ˜ÏÁ√ ÔÂÈ ’∆Â≈Õ ¿πµÂ ÍÃÁ∂Ù Ì≈‹Í≈ Á∆
«‹æ Á≈ ’≈‰ ¿π√ ˘ ÍÃ≈Í «ÚÙÚ «‘øÁ» Í«ÙÁ Á≈ √ÓÊÈ ˛Õ ‹ÀÈ √Ó≈‹, ⁄⁄, ÚÀÙ‰Ú √Ó≈‹, ÈÀÔ √∂Ú≈
√Ó≈‹, «ÚÙÚ «‘øÁ» Í«ÙÁ, ¡≈«Á ÁÏ≈¡ √Ó»‘ Ú∆ «¬√∂ ÙÃ∂‰∆ «Úæ⁄ ¡≈™Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á∆ ¡≈͉∂ Úæ÷∂ √’»Ò,
Ó‘ª«Ú«Á¡≈Ò≈, ‘Ø√‡Ò ¡≈«Á ‘ÈÕ «¬‘ ¡≈͉≈ Úæ÷≈ÍÈ Ï‰≈¬∂ æ÷‰ Ò¬∆ √Á≈ ÔÂÈÙ∆Ò «‘øÁ∂ ‘ÈÕ Ì≈Â
«Úæ⁄ ÿ懫◊‰Â∆¡ª Á∂ «˜¡≈Á≈Â √ø◊·È «¬√∂ √»Í Á∂ ‘ÈÕ
Ï‘π √≈∂ ◊ªË∆Ú≈Á∆ √ø◊·È Ú∆ Ù≈√’∆ È∆Â∆¡ª ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∂ ‘È; ¿πÁ≈‘‰ Ú‹Ø∫ √Ú√∂Ú≈ √øÿ, √Ú¿πæÁÔ,
Ì»Á≈È, ÷≈Á∆ ◊Ã≈Ó ¿πÁÔØ◊ √øÿ, ◊ªË∆ ÙªÂ∆ √ø◊·È «¬√∂ √»Í Á∂ ‘ÈÕ
D. Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ÍÃÁÙÈ’≈∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘-ÍÃÁÙÈ’≈∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ’¬∆ «Ú’≈√Ù∆Ò ≈Ù‡ª Á∆ ≈‹-
«ÚÚ√Ê≈ Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈ ‘È ¡Â∂ Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ «¬…∑ª ˘ «¬’ÁÓ ÈÚª ÂæÊ È‘ƒ «’‘≈ ‹≈ √’Á≈Õ ÍÃÁÙÈ’≈∆
◊πæ‡ ¿π‘ ‘È ‹Ø ¡≈͉∆¡ª Óø◊ª ˘ ÒÀ ’∂ ◊À-’≈˘È∆ „ø◊ª Á≈ ÍÃÔØ◊ ’Á∂ ‘ج∂ «‘ø√≈, ≈‹È∆«Â’ ‘æ«Â¡≈, Áø◊∂ ¡Â∂
‘Ø «Âæ÷∂ Úæ¬∆¬∂ ¡Í‰≈ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ ÍÃÁÙÈ’≈∆ «ÚØË ¡Â∂ ÍÃÂæ÷ ’≈Ú≈¬∆ ’¬∆ Â∑ª Á∂ ‘È-«‹Ú∂∫ ‹È √Ì≈Úª,
◊Ò∆-’»⁄≈ ÏÀ·’, ÍÁÔ≈Â≈≈ ÀÒ∆, «ÚØË «ÁÚ√ ÓÈ≈¿π‰≈, ‘ÛÂ≈Ò, ËÈ≈, √æ«Â¡≈◊ë‘, ¡ÈÙÈ, √Ú‹È’
√øÍæÂ∆ ˘ ‘≈È∆ Í‘πø⁄≈¿π‰≈, ¡◊È∆Á≈‘, ¡≈Ú≈‹≈¬∆ Ø’‰≈, ÿ∂È≈ ¡≈«ÁÕ «¬È∑ª Áπ¡≈≈ √ø◊«·Â ◊πæ‡ È≈ ’∂ÚÒ
¡≈͉≈ ¡√øÂØÙ «Ú¡’ ’Á∂ ‘È ÏÒ«’ √’≈ Á∂ «ÈÚ∂Ù (Inputs) ¡Â∂ «È◊ (Outputs) „ª⁄∂ ˘ ÍÃÌ≈«ÚÂ
’Á∂ ‘ج∂ «ÈÔÓ-«ÈÓ≈‰ (Rule making), «ÈÔÓ ÍÃÔπ’ (Rule application) ¡Â∂ «ÈÔÓ-¡«Ë«È‰È (Rule
Adjudication) Á∂ √»Í ˘ Ú∆ ¤Ø‘ ÒÀ∫Á∂ ‘ÈÕ «¬‘ ◊πæ‡ «’√∂ «ÚÙ∂Ù È∆Â∆ ˘ ωÚ≈¿π‰ ‹ª ÏÁÒ‰ Á∂ Ò¬∆ √’≈
”Â∂ ÁÏ≈¡ Í≈™Á∂ ‘ÈÕ Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ÍÃÁÙÈ’≈∆ ÁÏ≈¡ ◊π懪 Á≈ ¿πÁÀ Á≈ ’≈‰ «¬‘ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛
«’ √’≈ ÒØ’ª Á∆ «È¡ª«¬’ Óø◊ª ÚæÒ «Ë¡≈È È‘ƒ «ÁøÁ∆ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ √≈∂ Â∑ª Á∂ ÒØ’ª Á∆¡ª Óø◊ª
Á≈ ¿π«⁄ ÍÃÂ∆«ÈËÂÚ È‘ƒ ’Á∂Õ ‹ÁØ∫ ÙªÂ∆Í»‰ Óø◊ª ÚæÒ «Ë¡≈È È‘ƒ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ª ÁÏ≈¡ ◊πæ‡ ’≈˘È∆
„ª⁄∂ ÂØ∫ ‘‡ ’∂ ’øÓ ’È≈ Ùπ» ’ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
√πÂøÂÂ≈ ÍÃ≈ÍÂ∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡È∂’ Ó‘æÂÚÍ»‰ «È‰∂ ÍÃÁÙÈ’≈∆ ◊π懪 Á∂ ÁÏ≈¡ Á∂ ÎÒ√»Í Ò¬∂ ◊¬∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª
Á∂ ‘∆ ÁÏ≈¡ Á∂ ÎÒ√»Í, ⁄∂Èæ¬∆, ÓπøϬ∆ ¡Â∂ Í≥‹≈Ï ≈‹ª Á∆ Úø‚ ‘ج∆Õ Í»Úª⁄Ò «Úæ⁄ ÈÚ∂∫ ≈‹ª Á≈ «ÈÓ≈‰
’È≈ «Í¡≈Õ √’≈ Á∆ ◊¿»-ÚæË È∆Â∆ Á∂ «ÚØË «æÚ⁄ √≈Ë»¡ª È∂ ¡ÈÙÈ ’∆Â≈ ¡Â∂ «‘øÁ∆ Ì≈Ù≈ Á∂ √ÓÊ’ª È∂
¡ø◊∂˜∆ Á∂ «ÚØË «Úæ⁄ √æ«Â¡≈◊ë‘ ’∆Â≈Õ Ïø◊≈Ò «Úæ⁄ È’√ÒÚ≈Á∆ ◊πæ‡ Á≈ ‹ÈÓ ‘Ø«¬¡≈ «‹√È∂ «‘ø√≈, ‘æ«Â¡≈,
´æ‡-÷√πæ‡ ¡≈«Á √≈ËȪ Á≈ ÍÃÔØ◊ ’Á∂ ‘ج∂ √’≈ Á≈ Ì»Ó∆-√πË≈, Ì»Ó∆ Á≈ ¿π«⁄ «ÚÂ‰ ¡Â∂ ̻ӘÁ»ª Á∆
ÁÀ«È’ Ó˜Á»∆ ÚË≈¿π‰ ÚæÒ «Ë¡≈È ¡≈’«Ù ’∆Â≈Õ

Ì≈Â∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª Á∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª
(The Specific Features of Indian Model of Pressure Groups)
ÍÃØ. Ó≈«¬È Ú∆È Á∆ ⁄È≈ “Í≈«Ò«‡’√ ¡≈Î √’À«√‡∆” Ì≈ «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ ≈‹È∆Â∆ Á≈ «ÚÙÒ∂Ù‰ ’È Ú≈Ò∆
Í«‘Ò∆ «Ú«◊¡≈È’ ⁄È≈ ˛Õ Ú∆ÈÂØ∫ Ï≈¡Á √‡∂ÈÒ∆ ’Ø⁄È∆’ Á≈ ◊øÊ “«Ï‹È√ ¡À∫‚ Í≈«Ò«‡’√ «¬È «¬ø‚∆¡≈”
Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Ú⁄ ÚÍ≈∆¡ª Á∂ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª Á∆ Ì»«Ó’≈ Á≈ √»÷Ó ¡«Ë¡ÀÈ ÍÃ√Âπ ’Á≈ ˛Õ Ú∆È ¡Â∂ ’Ø⁄È∆’
Á∂ ÈÂ∆«‹¡ª Á∂ ¡Èπ√≈ Ì≈ «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ ¡Â∂ «‘ √Ó»‘ª Á∆ ‘∂· «Ò÷∆¡ª «È≈Ò∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘È:

184 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY