Page 75 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

√Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ

È؇ √Ó≈«‹’ Âæʪ Á∆¡ª Ë≈È≈Úª (Concept of Social Fact)
√Ó≈«‹’ Âæʪ Á∆¡ª Ë≈È≈Úª Áπ÷∆Ó Á∆ √Ó≈‹Ù≈√Â∆ Ë≈È≈Úª «Úæ⁄ Óπæ÷ √Ê≈È æ÷Á∆ ˛Õ Áπ÷∆Ó È∂ √Ó≈«‹’
Âæʪ Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ˘ ‘∆ √Ó≈‹Ù≈√Â Á∆ «ÚÙ∂ Ú√± Óß«È¡≈ ˛Õ Áπ÷∆Ó √≈∂ ÓÈπæ÷∆ «ÚÚ‘≈ª ˘ √Ó≈«‹’ ÂæÊ
ÓßÈÁ≈ ˛ «’™«’ ¿πÈ∑ª Á∆ ÍÀÁ≈«¬Ù √Ó≈‹ «Úæ⁄ ‘πßÁ∆ ˛Õ √Ó≈«‹’ ÂæÊ ˘ Íz∆Ì≈«Ù ’Á∂ ‘ج∂ Áπ÷∆Ó «Ò÷Á≈ ˛,
““√Ó≈«‹’ ÂæÊ «ÚÚ‘≈ («Ú⁄≈, ¡ÈπÌÚ ‹ª «’«¡≈) Á≈ «¬‘ Íæ÷ ˛ «‹√ Á≈ «È∆÷‰ ÚÀÙ«Ú’ ±Í «Úæ⁄ √ßÌÚ
˛ ¡Â∂ ‹Ø «¬’ «ÚÙ∂Ù „ß◊ È≈Ò «ÚÚ‘≈ ’È ˘ π’≈Ú‡ ’Á≈ ˛Õ”” Áπ÷∆Ó ’«‘ßÁ≈ ˛ «’ √Ó≈«‹’ ÂæÊ Ú√±¡ª
Á∆ Â∑ª ‘∆ ¡√Ò∆¡Â ˛Õ
Áπ÷∆Ó È∂ √Ó≈«‹’ ÂæÊ Á∆¡ª ÁØ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª Á≈ ¿πÒ∂÷ ’∆Â≈ ˛-Ïz‘ÓÂ≈ ¡Â∂ Ï≈ËÔÂ≈Õ Ïz‘ÓÂ≈ Á≈ Ì≈Ú
˛-√Ó≈«‹’ Âæʪ Á∆ ‘Ø∫Á «Ú¡’Â∆¡ª Á∂ Ï≈‘ ¡Â∂ √πÂßÂ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ ¿π√ ”Â∂ «Ú¡’Â∆ «ÚÙ∂Ù ‹ª «Ú«◊¡≈È’
Á∆ «’«¡≈ Á≈ ÍzÌ≈Ú È‘∆∫ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ «‹√ Â∑ª È≈Ò ÁØ Ó≈Â≈ «Úæ⁄ ‘≈¬∆‚zØ‹È ¡Â∂ «¬’ Ó≈Â≈ «Úæ⁄ ¡≈’√∆˜È
È≈Ò «ÓÒ≈ ’∂ Í≈‰∆ ωÁ≈ ˛, Í Í≈‰∆ Á∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘≈¬∆‚zØ‹È ¡Â∂ ¡≈’√∆˜È ÂØ∫ Úæ÷ ‘πßÁ∆¡ª ‘È, ¿π√∂
Â∑ª È≈Ò √Ó≈«‹’ Âæʪ Á∆ ¿πÂÍÂ∆ Ú∆ √Ó±‘ Á∂ √≈∂ «Ú¡’Â∆¡ª Á∆ √Ó±«‘’ ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ ’≈È ‘πßÁ∆ ˛ «Î Ú∆
¿π‘ «Ú¡’Â∆ «ÚÙ∂Ù Á∆ «’«¡≈ ¡Â∂ «Ú⁄≈ª ÂØ∫ Í«‘Òª ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ
«’™«’ √Ó≈«‹’ ÂæÊ √Ó±«‘’ ⁄∂ÂÈ≈ Á∆ ¿πÍ‹ ˛ ¡Â∂ ¿π‘ «Ú¡’Â∆ Á∂ Ò¬∆ π’≈Ú‡ Ó±Ò’ ‘πßÁ∂ ‘ÈÕ √Ó±‘ ‹ª
√Ó≈‹ √Ó≈«‹’ Âæʪ («ÚÚ‘≈, «’«¡≈ ¡Â∂ ¡ÈπÌÚ) ˘ Óßȉ Á∂ Ò¬∆ «Ú¡’Â∆ ˘ π’≈Ú‡ ’Á≈ ˛, ÁÏ≈¡
Í≈™Á≈ ˛Õ «Ú¡’Â∆ Á≈ «ÚÚ‘≈ √Ó≈«‹’ Âæʪ ÂØ∫ Ï‘π ’πfi ÍzÌ≈«Ú ‘πßÁ≈ ˛, «¬√ Ò¬∆ √Ó≈«‹’ Âæʪ Á≈
¡«Ë¡ÀÈ √Ó≈«‹’ ÿ‡È≈Úª ˘ √Ófi‰ Á∆ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò √Ó≈‹Ù≈√Â∆ Á∂ Ò¬∆ ˜±∆ ˛Õ

‡≈√’ «¬Ó≈¬∆Ò Áπ÷∆Ó Á∂ “¡≈ÂÓ ‘æ«Â¡≈ Á≈ «√˪” ”Â∂ ¡≈͉∂ «ÁzÙ‡∆’؉ Í∂Ù ’ØÕ

ÓÀ’√ Ú∂Ï (Max Weber : (1864-1920))
√Ó≈«‹’ «Ú⁄≈’ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ‹ÓÈ∆ «Úæ⁄ ‹ÈÓ∂ ÓÀ’√ Ú∂Ï Á≈ È≈Ó «ÚÙ∂Ù ±Í È≈Ò ÚȉÔØ◊ ˛, ‹ÁØ∫ «’
¡≈Í ’≈˘È Á∂ «Ú«Á¡≈Ê∆ √∆, Ízß± Âπ√∆∫ ’≈˘È Á∂ «¬Ò≈Ú≈ ≈‹È∆Â∆ «Ú«◊¡≈È, ¡ÊÙ≈√Â, √Ó≈‹Ù≈√Â,
ËÓ ¡Â∂ «¬«Â‘≈√ ¡≈«Á «Ú«Ù¡ª ”Â∂ ¡«Ë’≈ͱÚ’ ’≈Î∆ ’πfi «Ò«÷¡≈ ˛Õ √Ó≈‹ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ ÿ‡È≈Úª Á∂
Ï≈∂ «Úæ⁄ Âπ‘≈‚∂ «Ú⁄≈ ¡Â∂ «ÁzÙ‡∆’؉ È∂ √Ó≈‹Ù≈√Â ˘ «¬’ ÈÚ∆∫ «ÁÙ≈ «ÁæÂ∆Õ Âπ√∆∫ √Ó≈‹Ù≈√Â ˘ «¬’
¡«‹‘∂ «Ú«◊¡≈È Á∂ ±Í «Úæ⁄ Íz∆Ì≈«Ù ’∆Â≈ ‹Ø √Ó≈«‹’ «’«¡≈Úª Á≈ ¡Êͱ‰ ÏØË ’Á≈ ˛Õ È≈Ò ‘∆ Âπ√∆∫ «¬‘
Óß«È¡≈ «’ √Ó≈‹ √Ó≈«‹’ ¡ßÂ:«’«¡≈Úª Á∆ ‘∆ ¡Êͱ‰ Íz◊‡ ’Á∆ ˛Õ Âπ‘≈‚∂ Áπ¡≈≈ Í∂Ù √Ó≈‹Ù≈√Â∆
¡«Ë¡ÀÈ ÍÁÂ∆ «Úæ⁄ “¡≈ÁÙ ±Í (Ideal Type) Á∆ Ë≈È≈ «¬’ ÈÚ∂∫ «Ú⁄≈ ‘ÈÕ Âπ√∆∫ √ß√≈ Á∂ F Ó‘≈È ËÓª
Á≈ ÂπÒÈ≈ÂÓ’ ¡«Ë¡ÀÈ ’∆Â≈ ¡Â∂ ¿π√ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ Í∂Ù Âπ‘≈‚≈ “ËÓ Á≈ √Ó≈‹Ù≈√Â” √Ó≈«‹’ «Ú⁄≈Ë≈≈
Á∂ «¬«Â‘≈√ «Úæ⁄ Âπ‘≈‚∆ ¡ÈπÍÓ Á∂‰ ˛Õ Âπ‘≈‚∂ √Ó≈‹Ù≈√Â ˘ «Ú«◊¡≈È Á∂ ±Í «Úæ⁄ ÍzÂ∆Ù·Â ’È √ÏßË∆
‹∆ÚÈ ÍzÔßÂ ÔÂÈ ’∆Â≈Õ Âπ√∆∫ ’πÙ≈◊ ÏπæË∆‹∆Ú∆, «⁄ßÂÈ ¡Â∂ Íz«ÂÌ≈Ù≈Ò∆ «Ú¡’Â∆ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ÓÀ’√ Ú∂Ï
È∂ ¡ÒÍ≈Ô± «Úæ⁄ ‘∆ √Ó≈‹Ù≈√Â ˘ ‹Ø ’πfi «ÁæÂ≈ ˛, ¿π‘ ÓΩ«Ò’ ˛, «⁄ √Ó‰∆¬∂ ˛Õ
Ú∂Ï Á∆¡ª Óπæ÷ ⁄È≈Úª «¬√ Â∑ª ‘È :
(A) «Á Íz؇À√‡À∫‡ ¬∂«Ê’ «Á «√Íz‡ ¡≈Î ’À«Í‡«Ò‹Ó, (B) «Á «Ò∆‹È ¡≈Î «¬ß‚∆¡≈, (C) Á «Ê¿»∆ ¡≈Î √ØÙÒ ¡À∫‚
«¬’Ò≈«Ó’ ¡≈◊È≈¬∆‹∂ÙÈ, (D) Á «√‡∆, (E) ¬∂√∂‹ «¬È √ØÙØÒ≈‹∆, (F) «Á ÓÀÊØ‚ØÒ≈‹∆ ¡≈Î √ØÙÒ √≈«¬ß√∂‹Õ
ÓÀ’√ Ú∂Ï Á≈ √Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ «Ú’≈√ «Úæ⁄ ÔØ◊Á≈È
(Contribution of Max Weber in the Development of Sociology)

√Ó≈‹Ù≈√Â ¡Â∂ √Ó≈«‹’ «’«¡≈ (Sociology and Social Action)
ÓÀ’√ Ú∂Ï È∂ “√Ó≈«‹’ «’«¡≈” ˘ √Ó≈‹Ù≈√Â Á∆ ’∂∫Á∆ ¡«Ë¡ÀÈ Ú√± Óß«È¡≈ ˛Õ Ú∂Ï Á∂ ‘∆ ÙÏÁª «Úæ⁄,
““√Ó≈‹Ù≈√Â ¿π‘ «Ú«◊¡≈È ˛ ‹Ø √Ó≈«‹’ «’«¡≈ Á≈ ¡Êͱ‰ ÏØË ’≈¿π‰ Á≈ ÔÂÈ ’Á≈ ˛, «‹√ È≈Ò «’

68 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY