Page 126 - DSOC102_Social Institutions

«¬’≈¬∆ñA@: ÈΩ’Ù≈‘∆

È؇

È؇√ ÈΩ’Ù≈‘∆ Ú∆ ¡≈Ó ¡≈ÁÓ∆ Á∆ Â∑ª ‘πøÁ≈ ˛ Í ¡≈͉∂ Í∂Ù∂ Á∆¡ª Ó‹Ï»∆¡ª ’≈È ¿π‘
ÁØ‘≈ «Ú¡’Â∆ÂÚ æ÷Á≈ ˛Õ «¬√ Á≈ «¬’ Ó‘æÂÚÍ»È ’≈È ˛ «ÈÔÓª «Úæ⁄ √÷Â∆,
«¬√ Á≈ ¿π√ ˘ ‘ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª «Úæ⁄ Í≈Ò‰ ’È≈ ÍÀ∫Á≈ ˛Õ

C. ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ’ø‡ØÒ- ÈΩ’Ù≈‘∆ «ÈÔÓª ¡Â∂ Ú∆«ÈÔÓª Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ⁄æÒÁ∆ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ «¬√ «Úæ⁄
«Ú¡’Â∆◊ «Ú⁄≈ª ¡Â∂ Ì≈ÚÈ≈Úª Á∆ ’ج∆ ʪ È‘ƒ ˛Õ «¬√∂ ’≈È ÈΩ’Ù≈‘∆ ÍÃÌ≈ÚÙ≈Ò∆ ’ø‡ØÒ
ω≈¬∆ æ÷Á∆ ˛Õ
D. ÔØ◊ «Ú¡’Â∆ ÚæÒØ∫ ÍÃÙ≈√È- ÈΩ’Ù≈‘∆ Á∂ Ò¬∆ «Ú¡’Â∆¡ª Á∆ ⁄؉ ÍÃÂ∆ÔØ◊∆ ÍÃ∆«÷¡≈Úª È≈Ò ’∆Â≈
‹ªÁ≈ ˛, «Î ¿πÈ∑ª ˘ «√æ«÷¡≈ «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆ ˛, «¬√ Ò¬∆ ÔØ◊ «Ú¡’Â∆ ‘∆ ÍÃÙ≈√È «Úæ⁄ ¡≈™Á∂ ‘ÈÕ
ÈΩ’Ù≈‘∆ Á∆¡ª ’Ó∆¡ª (Demerits of Bureaucracy)- ÈΩ’Ù≈‘∆ «‹æÊ∂ Ò≈Ì ‘È, ¿πµÊ∂ ÈΩ’Ù≈‘∆ Á∆¡ª ¡È∂’ª
’Ó∆¡ª Ú∆ ‘È ‹Ø «¬√ Â∑ª ‘È-
A. Ò≈ÒÎ∆Â≈ Ù≈‘∆- ÒøÓ∂ √Ó∂∫ Âæ’ Ó≈Ó«Ò¡ª Á≈ «È͇≈≈ È≈ ‘؉≈, ¿πÈ∑ª ”Â∂ «Ú⁄≈ È≈ ’È≈ Ò≈Ò Î∆Â≈Ù≈‘∆
¡÷Ú≈™Á≈ ˛Õ √’≈∆ ÷∂Â «Úæ⁄ ª Ò≈Ò Î∆Â≈Ù≈‘∆ ¡≈÷∆ ‘æÁ Âæ’ Í≈¬∆ ‹ªÁ∆ ˛Õ
B. √æÂ≈ ÓÈØ«ÚÂ∆- ÈΩ’Ù≈‘∆ «Úæ⁄ ¡«Ë’≈∆ ¡≈͉∂ «‘æª È≈Ò √æÂ≈ ÓæË ”⁄ ÚÂ∆≈ ’Á≈ ˛, ¿π‘ √÷Â
»Í Ë≈‰ ’Á≈ ˛Õ
C. ÁÀ«È’Â≈ ”Â∂ ˜Ø- ÈΩ’Ù≈‘∆ «Úæ⁄ ؘÓ≈ Á∂ „ø◊ ”Â∂ ’øÓ ⁄Ò≈¿π‰ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ ÷≈È≈Í»Â∆
’È ”Â∂ ˜Ø «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
D. √Ã∂Ù· Ì≈ÚÈ≈ ◊ÃøÊ∆- ÈΩ’Ù≈‘∆ «Úæ⁄ ¡«Ë’≈∆¡ª ”⁄ √∆È∆˙‡∆ ’øÍÒÀ’√ «Ú’«√ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ √æÂ≈
Á∂ ÓæË «Úæ⁄ ¡≈͉∂ ¡Ë∆È «‘‰ Ú≈«Ò¡ª Á≈ ¡ÍÓ≈È Ú∆ ’È ÂØ∫ È‘ƒ ’Â≈™Á∂Õ
E. «ÈÌÀ √ÏøË- ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ Á∂«÷¡≈ «◊¡≈ ˛ «’ ¡«Ë’≈∆ ’π√∆ ”Â∂ ÏÀ·Á∂ ‘∆ √÷ ‘Ø ‹ªÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¿πÈ∑ª
Á≈ «¬‘ »Í «Èæ‹∆ ‹∆ÚÈ ÂØ∫ «’Â∂ Úæ÷ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛Õ
F. »Û∆Ú≈ÁÂ≈- ÈΩ’Ù≈‘∆ «Úæ⁄ √ø√Â‰ ’≈È Ú◊-Ì∂Á Ï«‰¡≈ «‘øÁ≈ ˛, ¡ÈπÙ≈√È Á∂ È≈Ó ”Â∂ «Èø’πÙ
ÚÂ∆≈ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
G. Ú◊ ⁄∂ÂÈ≈- ÈΩ’Ù≈‘∆ «Úæ⁄ «¬æ’Ø «‹‘∂ ¡‘π«Á¡ª ”Â∂ ’øÓ ’È Ú≈«Ò¡ª Á≈ «¬’ Ú◊ ω ‹ªÁ≈ ˛
¡Â∂ ¿π‘ Ú◊ Á∆ ÍÃÂ∆Ù·≈ ÍÃÂ∆ ‹≈◊»’ «‘øÁ≈ ˛, Ì≈ «Úæ⁄ ¡≈¬∆. ¬∂. ¡Àµ√. ¡Â∂ Í∆. √∆. ¡Àµ√.
«¬√∂ Ú◊ ⁄∂ÂÈ≈ Á∂ ¿πÁ≈‘‰ ‘ÈÕ
ÈΩ’Ù≈‘∆ Á∂ «¬‘ ÁØÙ, ¡«Ë’≈∆¡ª Á≈ √πÌ≈¡ ω ‹ªÁ∂ ‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ «¬‘ ÁØÙ ¡È∂’ª ÁØÙª ˘ ‹ÈÓ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
«¬È∑ª ˘ Á» ’È Ò¬∆ «¬‘ ¿πÍ≈¡ ’∆Â∂ ‹≈‰∂ ˜»∆ ‘ÈÕ
(i) ÈΩ’Ù≈‘∆ ÂøÂ ”Â∂ √Ú¿πµ⁄ ’ø‡ØÒ √’≈ Á≈ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛, «‹æÊ∂ ¿πÈ∑ª Á∂ ÚÂ∆∂ È≈Ò Èπ’√≈È
‘πøÁ≈ ‘ØÚ∂, ¿πµÊ∂ ¿πÈ∑ª ˘ √˜≈ Á∂‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
(ii) ÈΩ’Ù≈‘∆ Á∂ ÍÃÌ≈Ú ‘∂· ¡≈¿π‰ Ú≈Ò∂ «Ú¡Â∆¡ª «Úæ⁄ Ì≈Úπ’ ‘Ø‰ Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ‘؉∆ ˜»∆ ˛ ª ‘∆ ÂøÂ
Á≈ «Ú’≈√ ‘Ø √’Á≈ ˛Õ
(iii) ÈΩ’Ù≈‘∆ √ÏøË∆ ⁄؉ ÍÉ≈Ò∆ ÍÃÂæ÷ ‘ØÚ∂, ¿πÈ∑ª Á∆ ⁄؉ ÔØ◊Â≈, √ÓæÊ≈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
(iv) «Ù’≈«¬Â Á∆ √πÂøÂÂ≈- ÈΩ’Ù≈‘∆ «Úæ⁄ ¡Ë∆È ’Ó⁄≈∆¡ª ˘ ¡≈͉∂ ¡«Ë’≈∆ Á∆ «Ù’≈«¬Â ¿πµ⁄
¡«Ë’≈∆¡ª ˘ ’È Á∂ ÓΩ’∂ «ÓÒ‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘ÈÕ «ÓÒ‡∆ «Úæ⁄ «¬√ Â∑ª Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ¡Í‰≈¬∆ ‹ªÁ∆
˛Õ

10.3 ÓÀ’√ Ú∂Ï Á∆ ÈΩ’Ù≈‘∆ ÍÃÂ∆ Ë≈È≈
(The Concept of Bureaucracy as Stated by Max Weber)

ÓÀ’√ Ú∂Ï È∂ ÈΩ’Ù≈‘∆ Á∆ ÍÃ∆Ì≈Ù≈ «¬√ Â∑ª «ÁæÂ∆ ˛-““ÈΩ’Ù≈‘∆ «ÚÙ∂Ù ÔØ◊Â≈, «ÈÍæ÷Â≈ ¡Â∂ ÓÈπæ÷Â≈ Á∂
¡«‘√≈√ Á∂ Ò椉 Ôπ’ ÍÃÙ≈√’∆ «ÚÚ√Ê≈ ˛, ÓÀ’√ Ú∂Ï È∂ ÈΩ’Ù≈‘∆ Á∆ Ë≈È≈ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ Ù’Â∆ ¡Â∂

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 119