Page 128 - DSOC102_Social Institutions

«¬’≈¬∆ñA@: ÈΩ’Ù≈‘∆

’À√Ò√ È∂ ¡≈ÁÙÂÓ’ ÍÃÂ∆Ó≈Ȫ Á∂ ¡øÂ∆’È Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «√æ÷‰ Á∆ Íë’«¡≈ ˘ √Ó≈‹∆’È «’‘≈ ˛Õ ‹≈È√ø√ È؇
Á≈ «Ú⁄≈ ˛- «√æ÷‰ Ú≈Ò∂ ˘ √Ó≈«‹’ ’øÓ ’È Á∂ ÔØ◊ ω≈¿π‰ Á∆ ÍëÚÂ∆ √Ó≈‹∆’È ¡÷Ú≈™Á∆ ˛Õ √‡∂Í∆
È∂ √Ó≈‹∆’È ˘ ‹∆ÚÈ Á∂ «Ú’≈√ Á∆ Íë’«¡≈ Óø«È¡≈ ˛Õ «¬√ Íë’«¡≈ È≈Ò «Ú¡’Â∆ «◊¡≈È, «ÈÍπøÈÂ≈,
«ÚÙÚ≈√, Ó»Ò, ÓÈØ«ÚÂ∆ ¡Â∂ √≈∆¡ª «ÚÂ∆¡ª ˘ ÍÃ≈Í ’Á≈ ˛Õ «ÒøÏ≈ÒÔø◊ Á∂ ÙÏÁª «Úæ⁄-““√Ó≈‹∆’È
¿π‘ Íë’«¡≈ ˛, «‹√ È≈Ò «Ú¡’Â∆ √Ó≈«‹’ ¡Â∂ √ø√«¥«Â’ ÷∂Â «Úæ⁄ ÍÃÚ∂Ù ’Á≈ ˛ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∂ Úæ÷-Úæ÷
√Ó»‘ª Á≈ ÓÀ∫Ï ωÁ≈ ˛, ¿π√ ˘ √Ó≈‹ Á∂ ÓπæÒª ¡Â∂ ÓÈπæ÷ª ˘ √Ú∆’≈ ’È Á∆ ÍÃ∂È≈ ÍÃ≈Í ‘πøÁ∆ ˛Õ
√Ú ÓπÒª’‰ (SeIf Assessment)
«ÁæÂ∂ ◊¬∂ ’ÊÈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ √‘∆ () ¡Â∂ ◊Ò () Á≈ «ÈÙ≈È Ò◊≈˙-
A. ¡≈Ëπ«È’ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÈΩ’Ù≈‘∆ √‹◊ ¡Â∂ Â≈«Âz’ √≈ËÈ ˛ ‹Ø √Ó≈‹, «¬’æ· ¡Â∂ √Ó»‘ª Á∆ «ÚÚ√Ê≈
ÍÃÁ≈È ’Á≈ ˛Õ
B. ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹ Ù≈√Â∆¡ª Á∆ Ë≈È≈ ˛ «’ ÈΩ’Ù≈‘∆ «¬’ «ÚË∆ ÂøÂ ˛ ‹Ø «Èø’πÙÂ≈ È≈Ò √æÂ≈
˘ ÍÃÌ≈«Ú ’Á≈ ˛Õ
C. ÈΩ’Ù≈‘∆ «Úæ⁄ ¡ÈπÙ≈√È‘∆‰ Âæ Ù≈«ÓÒ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ
D. ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È ≈Ù‡ Á∆ √ø√«¥Â∆ ˘ »Í ÍÃÁ≈È ’’∂ ¿π√ ˘ ¡≈͉∆ Í∆Û∑∆ «Úæ⁄ ÏÁÒÁ≈
˛Õ
≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È Á∆ Ë≈È≈ (Concept of Political Socialization)- √Ó≈‹ «Úæ⁄ «ÚÚ‘≈’ »Í ÍÃÁ≈È ’È
«Úæ⁄ √ø√«¥Â∆ Á≈ «ÚÙ∂Ù ÔØ◊Á≈È «‘≈ ˛Õ «’√∂ Ú∆ √Ó≈«‹’ √Ó»‘ Á∆ √ø√«¥Â∆ ’Á∂ ÷ÂÓ È‘ƒ ‘πøÁ∆Õ ¿π‘ ª
‘Ó∂Ùª ‘∆ «¬’ «Ú¡’Â∆ ÂØ∫ Á»√∂ «Ú¡’Â∆ «Úæ⁄ «¬’ Ôπæ◊ ÂØ∫ Á»√∂ Ôπæ◊ «Úæ⁄ ÏÁÒÁ∆ «‘øÁ∆ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄ Í∆Û∑∆
ÏÁÒ‰ Á∆ Íë’«¡≈ Ù≈«ÓÒ ‘πøÁ∆ ˛Õ ¡ÓÒ ’πÓ≈ Óπæ÷ ¿πÍ≈«Ë¡≈¬∂ È∂ «’‘≈ ˛-““«√æ÷‰ Á∆ ¿π‘ Íë’«¡≈ «‹√ «Úæ⁄
Ù≈«ÓÒ √ø√«¥«Â’ ÍÃÂ∆Ó≈Ȫ ÍÃÂ∆ ¡øÂ≈Ù‡∆¡Â≈ Ù≈«ÓÒ ‘πøÁ∆ ˛, √Ó≈‹∆’È ¡÷Ú≈™Á∆ ˛Õ””
A. ≈‹È∆«Â’ √ø√«¥Â∆ Á≈ ÏÁÒ‰≈- ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È È≈Ò ≈‹È∆«Â’ √ø√«¥Â∆ ˘ ÏÁ«Ò¡≈ ‹ªÁ≈
˛Õ Íπ≈‰∆ Í∆Û∑∆ Á≈ ≈‹È∆«Â’ √≈≈ Ì≈◊ ÈÚƒ Í∆Û∑∆ ˘ √Ω∫͉ Á≈ √≈≈ ’øÓ, ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È
È≈Ò ‘πøÁ≈ ˛Õ «Ò¿»√∆¡È ‚ÏÒÔ» ¡≈¬∆. Á∂ ¡Èπ√≈ È∆Â∆ «ÈÓÂ≈Úª ÚæÒØ∫ «ÚÁÚ≈Ȫ Ò¬∆ «¬‘ ÍÃÙÈ
√Ë≈‰ »Í «Úæ⁄ «ÚÚ≈Áª È≈Ò «ÿ«¡≈ «‘≈ ˛Õ ¡≈ËπÈ∆’∆’È Á∆ Íë’«¡≈ «Úæ⁄ ÓπæÒª ¡Â∂ «ÚÂ∆¡ª
Á∆ Ì»«Ó’≈ ”Â∂ «’øÈ≈ Ó‘æÂÚ «ÁæÂ≈ ‹≈Ú∂Õ «¬È∑ª ÁØÚª ◊π‰ª «Úæ⁄ «¬√ «ÁzÙ‡∆’؉ Á∂ √ÓÊ’ Í≈¬∂ ‹ªÁ∂
‘ÈÕ ¡≈÷∆ «ÚÙÒ∂Ù‰ «Úæ⁄ «Ú’≈√ Á∆ √≈∆ Íë’«¡≈ ¡≈ÂÓ-«ÈÌÂ≈ Á∂ ÷∂Âª «Úæ⁄ ‘؉ Ú≈Ò∂
Í«ÚÂȪ ”Â∂ «ÈÌ ’Á∆ ˛Õ ≈‹È∆«Â’ √ø√«¥«Â’ Á∆ «ÚÚ√Ê≈ ’È∆, ÏÁÒ‰≈ ¡Â∂ «√‹‰
Á∆ Íë’«¡≈ ˘ √Ó≈‹∆’È ‘∆ ¡æ◊∂ ÚË≈™Á≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ¡ÓÒ ’πÓ≈ Óπæ÷ ¿πÍ≈«Ë¡≈¬∂ Í»È ÂΩ
”Â∂ ’«‘øÁ∂ ‘È «’ ““≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È Ùπ»¡≈Â∆ √≈Òª Âæ’ √∆«Ó ȑƒ ˛Õ ¿πµÊ∂ ª «Ú¡’Â∆ Á∂
‹∆ÚÈ «Ú√Ê≈ Âæ’ ⁄æÒ‰ Ú≈Ò∆ Íë’«¡≈ ˛Õ””
B. Ï‘π-’≈’∆ ÍÃÌ≈Ú- ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È «Úæ⁄ ¡È∂’ª ’≈’ Ù≈«ÓÒ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ ÍÃ≈«Ú«Ë’, √ø√«¥«Â’
¡Â∂ ¡≈«Ê’ Í«ÚÂÈ Ú∆ ¿π√ ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∂ ‘ÈÕ ¡≈ÒÓø‚ ¡Â∂ Í≈Ú∂Ò Á∂ ¡Èπ√≈-““≈‹È∆«Â’
√Ó≈‹∆’È ¿π‘ Íë’«¡≈ ˛ ‹Ø «Ú¡’Â∆ ˘ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ ÂØ∫ ‹≈‰» ’Ú≈™Á∆ ˛Õ ¿π√ Á∂
≈‹È∆«Â’ ÔÂȪ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’Á∆ ˛ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ ÿ‡È≈Úª ÍÃÂ∆ ÍÃÂ∆«’«¡≈ ÍÀÁ≈ ’Á∆ ˛Õ
¡≈ÒÓø‚ ¡Â∂ Í≈Ú∂Ò È∂ «¬√ Ë≈È≈ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’Á∂ ‘ج∂ √ÍÙ‡ ’∆Â≈ ˛ «’ «¬‘ «¬’ Íë’«¡≈
˛, «‹√ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó ÂØ∫ ≈‹È∆«Â’ √ø√«¥Â∆ Á∆ √πæ«÷¡≈ ¡Â∂ ÏÁ«Ò¡≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬√ ’øÓ ˘ ’È
Ò¬∆ «ÈÍæ÷Â≈ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò «Ú¡’Â∆¡ª ˘ ≈‹È∆«Â’ √ø√«¥Â∆¡ª «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’∆Â≈ ‹ªÁ≈ ˛Õ
≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ Á∆ ÓȘ» ÍÃÂ∆Ó≈Ȫ ¡Â∂ «ÚÚ‘≈ª Á∂ √Ó≈‹ Á∆ ¡√Ò∆
Í∆Û∑∆ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’È Á∆ Íë’«¡≈ ˛Õ «¬√ Ò¬∆ ≈Ï‡ Ù∆◊Ò (Robert Sigel) Á∂ ¡Èπ√≈-““«¬‘
«Ú⁄≈Ù∆Ò ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ Á∂ ÓȘ» Ó≈È’ª (Norms), ÍëÚÂ∆¡ª ¡Â∂ «ÚÚ‘≈ ˘ ÒÛ∆ÏæË ÂΩ
”Â∂ «√æ÷‰≈ ˛Õ ≈Ï‡ Ù∆◊Ò È∂ ¡æ◊∂ «’‘≈ ˛, “≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È Á≈ ¿πÁ∂Ù ¡«‹‘∂ «Ú¡’Â∆¡ª
Á≈ ÍÃ∆÷‰ ¡Â∂ «Ú’≈√ ’È≈ ˛, «‹√ ÂØ∫ ¿π‘ ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹ Á∂ ⁄ø◊∂ ’≈‹’≈∆ √ÁÈ Ï‰ √’‰,
«’™«’ «¬’ ≈‹ «È’≈Ô ÂØ∫ «ÏȪ ‹Ø ⁄æÒ ‘∂ ≈‹È∆«Â’ ÓπæÒª ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ È≈Ò √≈Óø‹√Ô
«Úæ⁄ ˛, √π⁄≈» »Í «Úæ⁄ ’øÓ È‘ƒ ‘Ø √’Á≈ ¡Â∂ «¬√ Á∆ √πæ«÷¡≈ Ò¬∆ Ú∆ ıÂ≈ ‘Ø √’Á≈ ˛Õ ¡ø«ÂÓ »Í
«Úæ⁄ ¡Â∆‹∆ÚÂ≈ ≈‹È∆«Â’ √ø◊·È Á≈ ¿π√∂ Â∑ª È≈Ò «¬’ «ÈÙ≈È≈ ˛, «‹√ Â∑ª «¬’ ‹∆Ú Á≈Õ”
C. ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á∆ Óπæ÷ Ë≈È≈- ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È √Ó≈‹ Á∂ √Ó≈«‹’, ¡≈«Ê’ ¡Â∂
√ø√«¥«Â’ Ú≈Â≈Ú‰ ÚæÒØ∫ «ÈË≈« ‘πøÁ≈ ˛, «¬√ Ò¬∆ ¡È∂’ª ¡ʪ «Úæ⁄ ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È
≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á∆ Óπæ÷ Ë≈È≈ ˛-
(i) ≈‹È∆«Â’ √Ó≈‹∆’È Á∂ «ÂøÈ Íæ÷ª «Úæ⁄Ø∫ «¬’ √«‘ÔØ◊ ˛Õ «¬√ Á∂ ‘Ø Íæ÷ ‘È-⁄؉ ¡Â∂ √ø⁄≈Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 121