Page 9 - DEDU402_DEVELOPMENT_OF_LEARNER_AND_TEACHING_LEARNING_PROCESS_PUNJABI
P. 9

f;fynkoEh dk ftek; ns/ f;ybkJh f;Zfynk gqfeqnk

                     B'N       fJBQK dkoPfBe gfoGkPktK ftZu w[Zy o{g Bkb d' soK d/ d'P gkJ/ rJ/.  gfjbk, nkswk (Soul)
                               iK wB (Mind).  wB fJZe fJj' fijh nwos (Abstract) t;s{ j? fi; B{z d/fynk iK ;[fDnk
                               BjhA ik ;edk.  cb;o{g fJ;dk nfXnB ftfrnkBe Yzr Bkb ;zGt BjhA ns/ Bk fJ; s/ e'Jh
                               gq:'r jh ehsk ik ;edk j?.  d{ik, wB'ftfrnkB B{z wB iK nkswk dk ftfrnkB wzB b?D Bkb
                               T[;dh ftPk^t;s{ n;gPN jh pDh ofjzdh j?, feT[Afe fJBQK PpdK dk gq:'r eJh noEK  ftZu
                               ehsk  iKdk j?  ns/ wB'ftfrnkB ftZu fJj fe; noE ftZu ;jh j[zdk j?, fJj fBPfus o{g
                               ftZu BjhA fejk ik ;edk.

                               fit/A fe T[Zs/ fejk ik u[Zek j?, wB'ftfrnkB gfjbK doPBPk;so (Philosophy) dh fJZe Pkyk
                               ;h ns/ 1879 fJL ftZu ftfb:w t[zN (Wilhelm Wundt) B/ iowBh d/ fbgfir ftPtftfdnkb/
                               (j[D fJ;dk Bkw ekob wkoe; ftPtftfdnkbk eo fdZsk frnk j?) ftZu wB'ftfrnkB dh ;G
                               s'A  gfjbh  gq:'rPkbk  ;Ekfgs  ehsh,  T[;  ;w/A  s'A  wB'ftfrnkB  dk  ;zpzX  doPBPk;so  s'A
                               j'bh^j'bh  xZN  j[zdk  frnk  ns/  fJ;dk  ;o{g  gq:'rkswe  finkdk  j[zdk  frnk.    cb;o{g
                               wB'ftfrnkB dh ftPk-t;s{ wB iK nkswk s'A jNe/ wkBf;e fefonktK (Mental Activities) iK
                               u/szB nB[Gt (Conscious Experience) j' rJh.  fJ; gfoGkPk B{z wzBDtkb/ wB'ftfrnkBeK B{z
                               ;zouBtkdh  (Structuralistis)  fejk  frnk.  fi;  ftZu  ftfbnw  t[zN  ns/  fNu/Bo  (Tichener)
                               gqw[Zy  ;B.  fJBQK  wB'ftfrnkBeK  d/  nB[;ko  wB'ftfrnkB  u/szB  nB[Gt  iK  ssekbh  nB[Gt
                               (Immediate  Experience)  d/  nfXnB  dk  ftfrnk  j?.    u/szB  nB[Gt  iK  ssekbh  nB[Gt  dk
                               noE  fJZE/  ;zt/dBk  (Sensation),  ebgBk  (Imagination),  w{os (Image),  GktBk  (Feeling)
                               nkfd  wkBf;e  fefonktK  s'A  j?.   t[zN  d/  nB[;ko ;zt/dBk (Sensation) u/szB nB[Gt d/
                               pkjow[yh  t;s{  sZs  (Objective  element)  ns/  GktBk  u/szB  nB[Gt  d/  nzsow[yh  sZs
                               (Subjective element) ej/ iKd/ ;B. go,  ;zouBktkdhnK  dh  fJ;  gfoGkPk

                               ftZu eJh d'P gkJ/ rJ/.  ;G s'A gqw[Zy d'P fJj dZf;nk frnk fe feT[Afe u/szB nB[Gt dk
                               pkjow[yh Yzr Bkb nfXnB BjhA ehsk ik ;edk j?, fJ; soQK fJ; gfoGkPk Bkb wB'ftfrnkB
                               d/  gq:'rh  ;o{g  dh  ftfynk  BjhA  j'  ;edh  j?.    fJ;  gfoGkPk  ftZy  f;oc  u/szB  nB[Gt  d/
                               nfXnB T[Zs/ i'o gkfJnk frnk j?, gozs{ ftnesh d/ ;ko/ nB[Gt u/szB BjhA j[zd/, pbfe e[ZM
                               nB[Gt u/szB j[zd/ jB.  fJ; gfoGkPk s'A sd fJj fpbe[b ;gPN BjhA j[zdk j? fe wB'ftfrnkB
                               dhnK ;kohnK nt;EktK dk nfXnB eodk j? iK BjhA.

                               ;zouBktkdhnK dh gfoGkPk ftZu ewh gkJ/ ikD s/ wB'ftfrnkB dh d{ih gfoGkPk fdZsh rJh i'
                               fttjkotkdhnK (Behaviourists) dh ;h.  fttjkotkdhnK ftZu i/H phH tkN;B (J. B. Watson)
                               dk Bkw gqw[Zy j?.  fJBQK b'eK B/ wB'ftfrnkB B{z fttjko dk fJZe gqsZy ftfrnkB  (Positive
                               Science of Behaviour) wzfBnk j?.  fJ; gfoGkPk s'A ;gPN j? fe fJ; ftZu u/szB nB[Gt
                               (Conscious Experience) B{z wB'ftfrnkB dh ftPk^t;s{ s'A nbZr eo fdZsk frnk ns/ T[;dh
                               irQk fttjko (behaviour) B{z oZfynk frnk fi; dk ;o{g finkdk pkjow[yh (Objective) ;h,
                               feT[Afe fJ;B{z d/fynk iK ;[fDnk ik ;edk j?.  d'VBk, o'Dk, j;Bk, ;'uBk nkfd fttjko dhnK
                               e[ZM  gqw[Zy  T[dkjoDK  jB.    fJ;  gfoGkPk  ftZu  wB'ftfrnkB  B{z  fJZe  nzsow[yh  ftfrnkB
                               (Positive  Science)  wzfBnk  frnk,  feT[Afe  fJ;  ftZu  fttjko  Bkb  ;zpzfXs  fszB  gZyK  ^  eh
                               (What), feT[A (Why), ns/ fet/A (How) dk nfXnB ehsk iKdk j?.  fJ; gfoGkPk dk gqw[Zy
                               d'P  fJj  dZf;nk  frnk  j?  fe  f;oc  fttjko  dk  nkgD/^nkg  ftZu  e'Jh  noE  BjhA  j[zdk.
                               ;ukJh fJj j? fe fe;h th fttjko dh ftnkfynk n;hA nkgD/ nB[Gt d/ nkXko T[Zs/ jh eod/
                               jK ns/ sd T[;dk ;jh noE fBebdk j?.

                               nkX[fBe wB'ftfrnkBeK B/ wB'ftfrnkB dk i' noE dZf;nk j? T[; ftZu ;Zu gZfSnk ikt/ sK
                               T[go'es d'jK soQK Bkb jh gfoGkPktK dk fwbkD d/yD B{z fwbdk j?.  n?NfeB;B, n?NfeB;B,
                               ;few ns/ fjbrkov (Atkinson, Atkinson, Smith & Hilgard) B/ wB'ftfrnkB B{z gfoGkfPs
                               eod/ j'J/ fejk j? fe, “wB'ftfrnkB fttjko ns/ wkBf;e gqfeqnktK dk ftfrnkBe nfXnB
                               j?.”  gfoGkPk s'A ;gPN j? fe wB'ftfrnkB ftZu f;oc fttjko dk jh nfXnB BjhA ehsk
                               iKdk j?, pbfe T[jBK wkBf;e gqfeqnktK (Mental Processes) dk th nfXnB ehsk iKdk j?
                               fiBQK B{z pkjo s'A d/fynk BjhA ik ;edk j? ns/ fiBQK d/ pko/ ftZu fttjkoK d/ nkXko s/ f;oc
                               nB[wkB jh brkfJnk iKdk j? w"orB, fezr, ft;I, ns/ ;e"gbo (Morgan, King, Weisz &


           2                                             LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY
   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14