Page 165 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ Á∂ Ï≈∂ «Úæ⁄ ¿πÓπ’ ⁄⁄≈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ÎÀ√Ò≈ ÒÀ‰≈ ˜»∆ ˛Õ ’∂ÚÒ ¡≈͉∆ Ú≈’ Ù’Â∆ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘∆ ÒØ’
√’≈ ˘ ÍzÌ≈«Ú ’ √’Á∂ ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª √’≈∆ ÍÁ-¡«Ë’≈∆¡ª ˘ Ú∆ ¿πÈ∑ª Á∆ ¡≈ÒØ⁄È≈ ’’∂ ¿πÈ∑ª ˘
«˜ßÓ∂Ú≈ ·«‘≈«¬¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ ¡Â∂ ˜» ÍÀ‰ ”Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ ÏÁ«Ò¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ ¡«‹‘≈ Óß«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛
«’ ‹∂’ È≈◊«’ ¡≈͉∂ ¡√øÂØÙ ÍÃ◊‡ ’È≈ ¤æ‚ Á∂Ú∂, «¬√ ‚ È≈Ò «’ √’≈ ¿πÈ∑ª ÂØ∫ ÏÁÒ≈ ÒÚ∂◊∆ ª
√’≈ ‹ÈÂ≈ Á∂ ÍzÂ∆ «˜ßÓ∂Ú≈ È‘∆∫ «‘Á∆Õ ’¬∆ Ú≈ ¡«‹‘≈ Ú∆ «’‘≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ «¬‘ Óπæ÷ ’≈È ˛ «’ √’≈ª
Ú≈’ Á∆ √πÂßÂÂ≈ ”Â∂ «’™ Ø’ Ò◊≈™Á∆ ˛ ª «’ «˜ßÓ∂Ú≈∆ ÂØ∫ Ï«⁄¡≈ ‹≈ √’∂Õ

Ú≈’ ¡Â∂ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∂ ¡«Ë’≈ ˘ ¡øÂ≈Ù‡∆ ¡Â∂ ÷∂Â∆ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ ’≈˘È Á∂ ¡Ë∆È Ú∆ Ó≈ÈÂ≈
«ÓÒ∆ ‘ج∆ ˛Õ «¬√ ¡«Ë’≈ ˘ È≈◊«’ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ ¡«Ë’≈ª Á∂ ¡ßÂ≈Ù‡∆ ’ÈÚÀÈÙÈ (International
Convention on Civil and Political Rights) Á∂ ¡Èπ¤∂Á AI Á∂ ¡Ë∆È ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª Á∆ Ô±Í∆ ’ÈÚÀÈÙÈ
(European Convention on Human Right) Á∂ ¡Èπ¤∂Á A@, ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª Á∆ ¡Ó∆’∆ ’ÈÚÀÈÙÈ
(American Convention of Human Rights Á∂ ¡Èπ¤∂Á AC ¡Â∂ ÓÈπæ÷∆ Â∂ ‹È ¡«Ë’≈ª Á∂ ¡Î∆’∆ ⁄≈‡
(African Charter of Human and Peoples’ Right) Á∂ ¡Èπ¤∂Á I «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ ’∆Â≈ «◊¡≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª
(Summit of Information Society) È∂ Ú∆ ¡≈͉∂ «√˪ ÿØÙ‰≈ ÍæÂ (Declaration of Principles) «Úæ⁄
«Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∂ ¡«Ë’≈ ”Â∂ «ÚÙ∂Ù ˜Ø «ÁæÂ≈ ˛Õ «¬√ Á∂ ¡Èπ√≈, “¡√∆∫ ◊æÒ ˘ ͱÈ ÂΩ “Â∂ Áπ‘≈™Á∂ ‘ª
«’ «Ú⁄≈ ¡Â∂ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∆ √πÂßÂÂ≈ ‘∂’ «Ú¡’Â∆ Á≈ ¡«Ë’≈ ˛Õ «¬√ ¡«Ë’≈ Á≈ ¡Ê ˛ «ÏȪ
«’√∂ Ï≈‘∆ Á÷Ò¡ßÁ≈˜∆ Á∂ ¡≈͉∂ «Ú⁄≈ª Á∂ ÍzÂ∆ «ÚÙÚ≈√, «’√∂ Ú∆ Ó≈«Ë¡Ó ÂØ∫ ¡Â∂ «ÏȪ «’√∂ ≈Ù‡∆ ‘æÁª
Á∂ √±⁄È≈ ¡Â∂ «Ú⁄≈ Òæ̉, Íz≈Í ’È ‹ª ÍzÁ≈È ’È Á≈ ¡«Ë’≈Õ √Ú∂÷‰ «¬’ Ó±Ò √Ó≈«‹’ Íë’«¡≈ ˛,
«¬’ ÓÈπæ÷∆ ˜± ¡Â∂ √≈∂ √Ó≈«‹’ √ß◊·Èª Á∆ ¡Ë≈Ù∆Ò≈Õ «¬‘ «¬’ √±⁄È≈ √Ó≈‹ (Information Society)
Á∂ Ò¬∆ ’∂∫Á∆̱ ˛Õ ‘∂’ √Ê≈È ”Â∂ ‘∂’ «Ú¡’Â∆ ˘ «‘æ√∂Á≈∆ Á≈ ÓΩ’≈ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ¡Â∂ √±⁄È≈ √Ó≈‹
Áπ¡≈≈ Ò¬∂ ‹≈‰ Ú≈Ò∂ Ò≈̪ ÂØ∫ «’√∂ ˘ Ú∆ Úªfi≈ È‘∆∫ ’∆Â≈ ‹≈‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ”
«Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È ÁΔ √πÂßÂÂ≈ Á∂ ¡«Ë’≈ Á≈ «Ú’≈√ (Development of the Right to Freedom
of Expression)
Ú≈’ ¡Â∂ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∆ √πÂßÂÂ≈ Á≈ ’≈Î∆ ¶Ï≈ «¬«Â‘≈√ ˛ ¡Â∂ «¬‘ ¡≈Ëπ«È’ ¿πÁ≈Ú≈Á∆
ÍË≈ª«Âz’ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á≈ «¬’ ¡«Èæ÷ÛÚ≈ ¡ß◊ «‘≈ ˛Õ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∂ ¡«Ë’≈ Á∂ Ùπ±¡≈Â∆ Ò∂÷’ª
«Úæ⁄Ø∫ «¬ß◊ÒÀ∫‚ Á∂ Íz«√æË ’Ú∆ Â∂ ≈‹È∆«Â’ Ò∂÷’ ‹≈È «ÓÒ‡È Á≈ È≈Ó ÚȉÔØ◊ ˛Õ «¬È∑ª È∂ ¡≈͉∆
Íπ√Â’ ¡ÀØÍ≈◊∆«Â’≈ (Aeropagitica) (1644) «Úæ⁄ Ú≈’ Á∆ √πÂßÂÂ≈ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ ’¬∆ «Ú⁄≈ «ÁæÂ∂Õ
¿π√ È∂ «Ò«÷¡≈ ˛ «’ «’√∂ Ú∆ ≈‹ Á∆ ¬∂’Â≈ «Ú¡’Â∆◊ ÓæÂÌ∂Áª ˘ «¬’ ÒÛ∆ «Úæ⁄ ÏßÈ∑ ’∂ «Ò¡ªÁ∆
‹ªÁ∆ ˛ È≈ «’ √Ó±ÍÂ≈ ˘ ¿πµÍ ÂØ∫ ÊØÍ ’∂, «’ «’√∂ Ú∆ «ÚÙ∂ ”Â∂ ¿π√ È≈Ò √Ïß«Ë «˜¡≈Á≈Â Úæ÷ «Ú⁄≈ª
Á∆ ‹ª⁄ ÍÛÂ≈Ò ’È Á∆ ÔØ◊Â≈ «’√∂ Ú∆ Íz’≈ Á∆ «√æ«÷¡≈ Íz≈ÍÂ∆ Á∂ Ò¬∆ ˜±∆ ˛, ’∆ ‹ÁØ∫ Âæ’ ¡√∆∫
√≈∂ «ÁzÙ‡∆’؉ª Á∆ ‹ª⁄ È≈ ’ Ò¬∆¬∂ ¿π∫È∆ Á∂ Âæ’ √æ⁄ Âæ’ È‘∆∫ Í‘πß«⁄¡≈ ‹≈ √’Á≈, ’∆ √πÂßÂÂ≈
«Ú⁄≈ ¡Â∂ «⁄ßÂÈ Á≈ «Ë¡≈È æ÷Á∂ ‘ج∂ √À∫√«ÙæÍ Ú◊∂ ’≈‹ ÌΩ«Â’ ¿πµÈÂ∆ «Úæ⁄ Ú∆ π’≈Ú‡ ˛Õ «ÓÒ‡È
Á≈ Óßȉ≈ √∆ «’ ‹∂’ √≈∂ Âæª ˘ ÷ØÒ∑ ’∂ æ÷ «ÁæÂ≈ ‹≈Ú∂ ª «¬√ Óπ’Â∆ ÍÃÂ∆√ÍÁ≈ «Úæ⁄ √æ⁄ fi±· ˘ ‘≈
Á∂Ú∂◊≈Õ «ÓÒ‡È Á∂ ¡Èπ√≈ ‘∂’ «Ú¡’Â∆ ˘ ¡≈͉≈ √æ⁄ ¡≈͉∂-¡≈Í ¿πÒ∆’‰ Á≈ ¡«Ë’≈ ˛, ’ج∆ Ú∆
«Ú¡’Â∆ «¬ßÈ≈ √ÓfiÁ≈ È‘∆∫ ‘À «’ ¿π‘ Á±√«¡ª Á∂ Ò¬∆ √À∫√ Á≈ ’ßÓ ’ √’∂Õ
«ÓÒ‡È ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈, ‹∂. ¡Àµ√. «ÓÒ È∂ ¡≈͉∆ Íπ√Â’ ‘On Liberty’ «Úæ⁄ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∆ √πÂßÂÂ≈
Á∂ ¡«Ë’≈ Á∆ ˜ØÁ≈ Ú’≈Ò ’∆Â∆Õ ¿π‘ «Ò÷Á≈ ˛ «’ «’√∂ Ú∆ «Ú⁄≈ ˘ ÍÃ◊‡ ’È ‹ª ¿π√ ”Â∂ ⁄⁄≈
’È Á∆ «¬’ ÈÀ«Â’ Ë≈È≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ «˜¡≈Á≈Â √πÂßÂÂ≈ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛, ⁄≈‘∂ ¿π√ «Ú⁄≈ ˘ «’øÈ≈
Ú∆ ¡ÈÀ«Â’ «’™ È≈ Óß«È¡≈ ‹≈Ú∂Õ «ÓÒ Á≈ «Ú⁄≈ √∆ «’ «Ú⁄≈ ÍÃ◊‡ ’È Á∆ «˜¡≈Á≈Â √πÂßÂÂ≈
«¬√ Ò¬∆ ˜±∆ ˛ ª «’ «’√∂ Ú∆ «Ú⁄≈ ˘ √Ó≈«‹’ ÙÓ Á∆¡ª ‘æÁª ÂØ∫ Ï≈‘ ’æ„ ’∂ ¿π√ Á∆¡ª «¥’
‘æÁª Âæ’ Í‘πß⁄≈«¬¡≈ ‹≈ √’∂Õ «ÓÒ Á≈ «Ú⁄≈ √∆ «’ ‹ÁØ∫ Âæ’ «Ú⁄≈ ¡Â∂ Ì≈ÚÈ≈Úª «Ú«◊¡≈«È’, ÈÀ«Â’,
Ë≈«Ó’ Á∆ √ßͱÈ √πÂßÂÂ≈ ˘ ◊߇∆ È‘∆∫ «ÁæÂ∆ ‹ªÁ∆, ÂÁ Âæ’ ’ج∆ Ú∆ √Ó≈‹ ͱÈ ±Í È≈Ò √πÂßÂ
È‘∆∫ ‘ØÚ∂◊≈Õ «‹Ú∂∫ «’ Í«‘Òª √ÍÙ‡ ’∆Â≈ ‹≈ ¸æ’≈ ˛, «ÓÒ Á≈ Íz«√æË Ú≈’ √∆, ““‹∂’ √≈∂ ÓÈπæ÷ √Ó≈‹ Á∂
«Ú⁄≈ «¬’ ‘È ¡Â∂ ¿π‘ «Ú¡’Â∆ Á≈ «Ú⁄≈ ¿π√ ÂØ∫ Úæ÷ ˛ ª √≈∆ ÓÈπæ÷∆ ‹≈Â∆ ˘ Ú∆ «¬‘ ¡«Ë’≈ È‘∆∫

158 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY