Page 205 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ ¡Â∂ ‹∂’ ¡«‹‘≈ ˛ ª «¬√ Ò¬∆ ≈Ù‡∆ ¡Â∂ ¡ßÂ≈Ù‡∆ ÍzÏßË ’∆ ‘ØÚ∂◊≈, ¡√Ò∆ ÓπæÁ≈ «¬‘ ˛Õ ÚÀÙÚ∆’‰
Á∂ √ßÁÌ «Úæ⁄ «¬’ √πË≈ ÚÀ«ÙÚ’ ¡Ú√Ê≈ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ √‘∆ ¡ʪ «Úæ⁄ ¿π«⁄ «È¡≈ ÓΩ«’¡ª
Á≈ ¡Â∂ «˜¡≈Á≈ ¿π«⁄ Úß‚Õ

≈Ò√ Á∂ ¿πÒ‡ ¡ø«ÓzÂ≈√∂È ÚÀÙÚ∆’È Á∆ ÚÂÓ≈È «Úæ⁄ «Ú⁄≈Ë≈≈ Í«ÚÂÈ ’’∂ ÚÀ«ÙÚ’ ÍπÈ Úß‚ «È¡≈
Á∆ ◊æÒ ’Á≈ ˛Õ ‘≈Òª«’ ¿π‘ ÈÚ∆∫ ¿πÁ≈Ú≈Á∆ «ÚÙÚ Ï˜≈ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ Á∂ Íæ÷ «Úæ⁄ È‘∆∫ ˛, ‹Á«’ ¿π√ Á≈
Óßȉ≈ ˛ «’ ‘æÒ «¬√ Ϙ≈ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ ˘ √Ó≈Í ’È «Úæ⁄ È‘∆∫ ˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «¬‘ Ϙ≈ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈
’¬∆ Íz’≈ Á∂ √Ó≈ÈÂ √Ú≈«ÓæÂÚ Á∂ ÍÀ‡È, √ß√≈ËÈ ¿πÍÒæÏË∆¡ª, √Ó≈«‹’ ¡Ú√ª ¡Â∂ Í∂‡À∫‡ ’≈˘È ¡Â∂ ‡æ√‡
«ÚØË∆ «ÈÔÓª ¡≈«Á Á∂ È≈Ò Ú∆ √ßÌÚ ˛Õ ¡«‹‘∆¡ª ’¬∆ ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª ”Â∂ «ÈÌ ’Á∂ ‘ج∂ Ï≈˜≈ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈
Úæ÷-Úæ÷ ’∆Óª, ÚÍ≈ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫, ¡≈ÓÁÈ Úß‚ ¡Â∂ ÚÍ≈’ ÍæË ”Â∂ Úæ÷-Úæ÷ ÈÂ∆‹∂ ÍÀÁ≈ ’ √’Á∆¡ª
‘ÈÕ Ízß± «¬√ «Úæ⁄ ‹Ø √Ì ÂØ∫ Ó‘æÂÚͱÈ Âæ ‹ØÛÈ≈ ˜±∆ ˛, ¿π‘ ˛ √Ó≈«‹’ √πæ«÷¡≈Õ Ï≈˜≈ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈
«Úæ⁄ √πË≈ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ √πæ«÷¡≈ ÁØÚ∂∫ «ÓÒ ’∂ ¡√Ó≈ÈÂ≈ ¡Â∂ ◊∆Ï∆ Á∂ ÚÂÓ≈È ÍæËª «Úæ⁄ ’≈Î∆ ’Ó∆ «Ò¡≈
√’Á∂ ‘ÈÕ «¬√ Á∂ Ò¬∆ Ï≈˜≈ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ ˘ √Ó≈Í ’È Á∆ ˜± ȑ∆∫ ˛Õ √øÙØ«Ë Ϙ≈ «ÚÚ√Ê≈ Á∂
ÈÂ∆‹∂ ÚÂÓ≈È «ÚÚ√Ê≈ È≈ÒØ∫ Úæ÷ ‘؉◊∂ Ízß± ¿π‘ «¬√ ◊æÒ ”Â∂ «ÈÌ ’È◊∂ «’ ÌΩ«Â’ √ß√≈ËȪ Á∆ Úø‚
«’Ú∂∫ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛, ÚÍ≈ √ÏßË∆ ’≈˘È «’‘Ø «‹‘∂ ‘È, √Ó≈«‹’ √πæ«÷¡≈ Á∂ ’∆ ÍzÏßË ’∆Â∂ ◊¬∂ ‘È ¡≈«Á ¡Â∂
«¬‘ √≈∆¡ª Íz√«ÊÂ∆¡ª ≈Ù‡ ¡Â∂ ¡ßÂ≈Ù‡∆ ÍæË ”Â∂ ¡≈«Ê’, √Ó≈«‹’ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ √ß√Ê≈Úª ”Â∂
«ÈÌ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ «¬√∂ Â∑ª Ï≈˜≈ ÈÂ∆«‹¡ª Á∆ Íë’Â∆ «√æ«÷¡≈, ̱Ó∆ ¡«Ë’≈ , ¡≈√≈È ’˜≈ √π«ÚË≈
¡Â∂ ’≈˘È∆ √πæ«÷¡≈ Ú◊∆¡ª √Ú‹È’ È∆Â∆¡ª È≈Ò Ú∆ Ï‘π «˜¡≈Á≈ ÍzÌ≈«Ú ‘πßÁ∆ ˛Õ ÚÀ«ÙÚ’ ÍæË ”Â∂
«È¡≈ Á∂ √ßÁÌ «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ, √ÓÂ≈ ¡Â∂ √πæ«÷¡≈ «Ò¡≈¿π‰ Ò¬∆ √≈˘ «¬√ Â∑ª Á∆ ¡ÈØ-«È¡≈«ÙzÂ≈ Á≈ «Ú’≈√
’È Á∆ ˜± ˛Õ
«Ú⁄≈ ’È ÔØ◊ «¬’ ¡«‘Ó Í«‘Ò± ˛ Ó≈ÈÚ ¡«Ë’≈ ¡Â∂ ◊∆Ï∆ ¿πÈÓ»ÒÈ «Úæ⁄ √ÏßËÕ «‹Ú∂∫ «’ ¡ø«ÓzÂ≈ √∂È
«Ò÷Á∂ ‘È, ¡≈«Ê’ Íz◊Â∆ ¿π∫È∆ Á∂ Âæ’ √‘∆ Â∆’∂ È≈Ò √ßÌÚ È‘∆∫ ‘Ø √’Á∆ ‹ÁØ∫ Âæ’ «¬‘ È≈◊«’ √ÚÂßÂÂ≈
(«‹Ú∂∫ «Ú⁄≈ Í∂Ù ’È ‹ª «¬’æ·∂ ‘؉ Á∆ √ÚÂßÂÂ≈) Á∂ È≈Ò ‹πÛ∆ ‘ج∆ ˛Õ ¿π‘ √’≈ª ‹Ø Ó≈ÈÚ ¡«Ë’≈ª Á∆
√πæ«÷¡≈ ’Á∆ ˛, ¡√Ò «Úæ⁄ «¬‘ Ú∆ ¿πÓ∆Á ’Á∆ ˛ «’ ¡≈«Ê’ «Ú’≈√ Á≈ ÒØ’ª Áπ¡≈≈ «Ú¡≈Í’ ¡≈ÈßÁ
¿π·≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂◊≈ ¡Â∂ ¡«‹‘∆ Ì≈ÚÈ≈ ÿæ‡ ‘ØÚ∂◊∆ «’ «ÌzÙ‡≈⁄≈ ¡Â∂ ¡«‹‘∂ «Ú¡’Â∆¡ª ¡Â∂ ÚÀÚ≈√∆¡ª Á∂
’ßÓ «Úæ⁄ Á÷Ò¡ßÁ≈˜∆ ’∂◊≈ ‹Ø ’≈˘È Á≈ Í≈Ò‰ ’Á∂ ‘ÈÕ ’¬∆ Ò∂÷’ª È∂ «¬‘ √ÍæÙ‡ ’∆Â≈ ˛ «’ √’≈ª
˘ Íπ«Ò√ ¡Â∂ ÈΩ’Ù≈‘∆ Áπ¡≈≈ Ó±Ò ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª Á∂ ÿ≈‰ Á∂ ÍzÂ∆ ¿π∫È∆ ‘∆ «⁄ßÂ≈ ˛ «‹ßÈ∆ ’∆ √πË≈∆«¥Â
¡≈«Ê’ √ßÌ≈ÚÈ≈Úª Á∂ ÍzÂ∆Õ
«¬√ Â∑ª «¬’ ‘Ø Ò∂÷’ ‡≈‚ √ÒØÈ Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ ˜± ÚÀÙÚ∆’È ˘ √Ó≈Í ’È Á∆ È‘∆∫ ˛ ÏÒ«’
ÚÀÙÚ∆’È ˘ ¿πµÍØ∫ Ò◊≈¿π‰ ÁΔ Ï‹≈¬∂ ‘∂·ª ˘ (Globalization from below) Ùπ± ’È Á∆ ˛Õ ‘≈Òª«’ «È◊Ó-
ͱߋ∆Ú≈Á Á∂ ’πfi ◊π‰ Ú∆ ‘È Ízß± «¬√ Á≈ Ó±Ò «√˪ ͱߋ∆ Á∂ √ø⁄≈ Ò¬∆ «˜¡≈Á≈Â Ò≈Ì √Ó≈‹ Á∂ Ï‘πÓ Á∂
«‘æª Á∂ «ÚπæË ‹ªÁ≈ ˛Õ «¬‘ Ú≈Â≈Ú‰ √πæ«÷¡≈ Á∂ Ú∆ «ÚπæË ˛Õ Ì«Úæ÷ «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫ Úæ‚∆ ¸‰ΩÂ∆ «¬‘ ˛ «’
ÚÀ«ÙÚ’ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ Ï≈˜≈ Á∂ Ò≈̪ ˘ Ú∆ Ï⁄≈¡ ’∂ æ«÷¡≈ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ √ÓπÁ≈«¬, Ú≈Â≈Ú‰ ¡Â∂ ÓÈπæ÷∆
√ß√≈ËȪ ˘ Ú∆ Èπ’√≈È È≈ ‘ØÚ∂Õ «¬‘ ’¬∆ «È¡≈Ù«ª Á∂ ‘ ÍæË ”Â∂ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª ¡Â∂ √Ó≈«‹’ «È¡≈
Ú◊∂ ÓπæÁ∂ ”Â∂ «Ë¡≈È ’∂∫Á« ’’∂ ‘∆ ‘Ø √’Á≈ ˛ ‹Ø √Ó±«‘’ ¡Â∂ «Ú¡’Â∆◊ ’«Ò¡≈‰ ˘ ÍzÌ≈«Ú ’Á∂
‘ÈÕ «¬√ Ò¬∆ ¡ßÂ≈Ù‡∆ √ß◊·Èª (√’≈∆ ¡Â∂ ◊À-√’≈∆ ÁØȪ), ≈Ù‡∆ √ß◊·Èª, √ÓπÁ≈«¬ √ß◊·Èª
¡Â∂ È≈◊«’ª √≈«¡ª ˘ Ì≈◊∆Á≈∆ Á∂ ÈÚ∂∫ ÈÀµ‡Ú’ Á∂ È≈Ò ‹πÛÈ Á∆ ˜± ˛ ª «’ «ÚÙÚ Á∂ Úªfi∂ √Ó±‘ª
Á∆¡ª ÌΩ«Â’ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ ˜±ª Á∆ ͱÂ∆ Ò¬∆ ’πfi ’∆Â≈ ‹≈ √’∂Õ

UNDP ÁΔ ÓÈπæ÷Δ «Ú’≈√ «ÍØ‡ AIII (Human Development Report of UNDP 1999)

ÚÀ«ÙÚ’ «È¡≈ Íz≈Í ’È Á∂ √ßÁÌ «Úæ⁄ UNDP Á∆ Ó≈ÈÚ «Ú’≈√ «ÍØ‡ AIII È∂ Ú∆ «¬’ ÚÀ«ÙÚ’ „ª⁄∂
Á∆ ’ÒÍÈ≈ Í∂Ù ’∆Â∆ ‹Ø ‘∂· «Ò÷∂ ¡Èπ√≈ ˛:
A. ÚÀ«ÙÚ’ ’∂∫Á∆ ÏÀ∫’ ◊∆Ï Á∂Ùª ˘ ’˜≈ Á∂‰ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ «Ú¡≈‹ ˘ «ÈÔ«Ó ’È «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª Á∆ √‘≈«¬Â≈
’∂Õ

198 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY