Page 204 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñA@: «È¡≈

¿π‘ ¡≈͉∆¡ª «È¡≈«¬’ √ß√Ê≈Úª ˘ √πæ«÷¡Â ’ √’∂Õ Á±√≈, ≈‹È∆«Â’ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ √ß√Ê≈Úª «Úæ⁄ √πË≈ È؇
«Ò¡≈¿π‰ Á∂ Ò¬∆ ≈‹È∆«Â’ √ß√Ê≈Úª «Úæ⁄ √πË≈ «Ò¡≈¿π‰ Ò¬∆ ≈‹È∆«Â’ √ß√«¥Â «¬’ ’∂∫Á∆ Óπæ÷ Âæ ˛Õ
«’√∂ Ú∆ √Ó≈‹ Á∂ ≈‹È∆«Â’ ÓπæÒ ¿πÈ∑ª Á∂ ¡È∂’ √≈∂ √ß√≈ËȪ È≈ÒØ∫ «˜¡≈Á≈ Ó‘æÂÚͱÈ ‘πßßÁ∂ ‘È ¡Â∂ ’∂ÚÒ
ÍÀ√≈ Ì∂‹‰≈ ’¬∆ Ú≈∆ «Ú¡Ê «√æË ‘πßÁ≈ ˛ ¡Â∂ ≈Ò√ «’√∂ Íz’≈ Á∂ Á÷Ò-¡øÁ≈˜∆ Á∂ Ú∆ «ÚπæË ˛ ¡Â∂ ¿π√
Á≈ Óßȉ≈ ˛ «’ «¬’ Óπæ÷ √Ó≈‹ ˘ ’∂ÚÒ √Ò≈‘ Á∂‰ Âæ’ √∆«Ó «‘‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ ≈Ò√ «¬√ ◊æÒ ˘ √Ú∆’≈
’Á≈ ˛ «’ ÏØ«fi √Ó≈‹ª Á∆ ≈‹È∆πÂ’ √ß√«¥Â∆ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ «Ò¡≈¿π‰ Ò¬∆ ’ج∆ ≈Ó-Ï≈Ú Á∆ ‹Û∆ ϱ‡∆
È‘∆∫ ˛Õ Â∆√≈ «ÁÙ≈-«ÈÁ∂Ù ≈Ò√ Á∂ ¡Èπ√≈ ¿π√ Á≈ ’«‘‰≈ ˛ «’ ÏØ«fi √Ó≈‹ª ˘ √≈∂ ÍzÏßË Á≈ ÓΩ’≈ Á∂‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ª «’ ¡ßÂÂØ◊ÂÚ≈ ¿π‘ “ ÒØ’ª Á∂ √Ó≈‹” Á∆ Óπæ÷ Ë≈≈ Á≈ Ì≈◊ ω √’∂Õ
¡ßÂ≈Ù‡∆ ÍæË ”Â∂ ¡√Ó≈ÈÂ≈ ˘ ≈Ò√ √Óæ«√¡≈ Á∂ √Ó≈È È‘∆∫ ÓßÈÁ≈ ¡Â∂ ¿π√ Á≈ «¬‘ Ú∆ Óßȉ≈ ˛ «’
«¬√ ˘ √Ó≈Í ’È Ò¬∆ ≈‹ π’≈Ú‡ È‘∆∫ ˛Õ ≈‹ Á∂ √Ó≈‹ Á∆ ’∂ÚÒ «¬’ π’≈Ú‡ √≈«¡ª Á∂ Ò¬∆ «¬’ Ó±Ò
«È¿±ÈÂÓ ÍæË √πæ«÷¡Â ’È Ò¬∆ ‘ÀÕ «¬’ Ú≈ «¬‘ ÍæË Íz≈Í ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛ ª «¬√ Á∂ Ï≈¡Á «’√∂ Íz’≈ Á∆
’ج∆ «˜ßÓ∂Ú≈ È‘∆∫ ˛ ¡Â∂ «˜ßÓ∂Ú≈ ’∂ÚÒ ÏØ«fi √Ó≈‹ª Á∆ √‘≈«¬Â≈ Á∂ ÍzÂ∆ ˛ ‹Ø ¡Èπ’»Ò ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª (⁄≈‘∂
¿π‘ «¬«Â‘≈«√’ ‘ØÚ∂ ‹ª Íë’«Â’) Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫ «¬’ ⁄ø◊∂ √Ó≈‹ Á≈ «ÈÓ≈‰ ’È «Úæ⁄ ¡√ÓÊ ˛Õ ⁄ß◊∂
√Ó≈‹≈ Á≈ «¬’ «˜ßÓ∂Ú≈∆ ¡È∂’ √Ó≈‹ª «Úæ⁄ Ó≈ÈÚ ¡«Ë’≈ª Á∂ ÍzÂ∆ √ÈÓ≈È ÍzØÂ√≈«‘ ’È≈ ˛ «‹È∑ª ˘ ≈Ò√
«ÈÚ≈‘ ¡Â∂ √πæ«÷¡≈ ¡«Ë’≈∆ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ÍÃÌ≈«Ù ’Á≈ ˛, ¿π‘ ≈Ù‡ ‹Ø ¡≈͉∂ È≈◊«’ª Á∂ ¡«Ë’≈ª
Á≈ √ÈÓ≈È ’È «Úæ⁄ ¡√ÎÒ «‘ßÁ≈ ˛, ¿π‘ «ÈÚ≈«√ ≈‹ª (outlawed states) Ùz∂‰∆ «Úæ⁄ ¡≈«¬¡≈ ˛ ¡Â∂
‹Ø Óπæ÷ √«Ê ≈‹ª ˘ ’¬∆ Íz’≈ ÁıÒ-¡øÁ≈˜∆ Ò¬∆ Íz∂« ’Á≈ ˛ ª «’ ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ª Á∂ ÍzÂ∆ √ÈÓ≈È
˘ Ú≈Í√ «Ò¡≈«¬¡≈ ‹≈ √’∂Õ ‹∂’ ¡√∆∫ «¬È∑ª ÁØȪ «˜ßÓ∂Ú≈∆¡ª ˘ «¬’æ·≈ ’∆¬∂ ª «¬‘ √ÍÙ‡ ‘πßÁ≈ ˛ «’
ÚÀ«ÙÚ’ ◊∆Ï∆ ¿πÈÓ»ÒÈ ˘ ≈Ò√ √≈∂ Á∂Ùª Á≈ √Ó±«‘’ ¯˜ ÓßÈÁ≈ ‘À ‹Á «’ Úß‚ ÍÉ≈Ò∆ «È¡≈ Á∆ «˜øÓ∂Ú≈∆
”Â∂ «¬’ Ó‘æÂÚͱÈ √∆Ó≈ «¬‘ Á≈¡Ú≈ ˛ «’ «¬√ «Úæ⁄ ÚÀ«ÙÚ’ ¡√Ó≈ÈÂ≈ ˘ ÿæ‡ ’È ‹ª √Ó≈Í ’È Ú◊∂
«˜øÓ∂Ú≈∆ È‘∆∫ ˛Õ
Ó‘æÂÚͱÈ ◊æÒ «¬‘ ˛ «’ ≈Ò√ Á∆ ÚÀ«ÙÚ’ «È¡≈ ÁΔ «¬√ Ë≈È≈ «Úæ⁄ ‘A Theory of Justice’ «ÁæÂ∂ ◊¬∂
Úø‚ ÍÉ≈Ò∆ «È¡≈ Á≈ «Ú√Ê≈ È‘∆∫ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ ≈Ò√ Á∂ ’¬∆ ¡≈ÒØ⁄’ª ˘ ¿πÓ∆Á √∆ «’ ≈Ò√ ÚÀ«ÙÚ’ ÍæË
”Â∂ Ú∆ Ì∂ÁÓ±Ò’ «√˪ (Differential Principle) ˘ Ò≈◊± ’∂◊≈ «‹√ «Úæ⁄ √≈∂ Á∂Ù ◊∆Ï Á∂Ùª Á∂ «Ú’≈√ Ò¬∆
«ÚÙÚ’ØÙ «√˪ Ò≈◊± ’È Ò¬∆ π’≈Ú‡ ‘؉◊∂ ‹ª ÿæ‡ ÂØ∫ ÿæ‡ «¬È∑ª Á∂Ùª Á∂ Ò¬∆ Íz≈Ê«Ó’ ÍÁ≈ʪ Á∆ ÿ≈‡
Í»∆ ’È◊∂Õ Ízß± ≈Ò√ «¬’ “≈Ù‡ √Ó≈‹” (national society) ¡Â∂ “ÒØ’ª Á∂ √Ó≈‹” (society of peoples)
«Úæ⁄ ¡ßÂ ’Á∂ ‘ÈÕ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂, ÿ∂Ò± √Ó≈‹ (domestic society) «Úæ⁄ ¡√Ó≈ÈÂ≈ ≈‹È∆«Â’
Íë’«¡≈ «Úæ⁄ «¬Ò˜≈Ó ¡Â∂ Íæ÷Í≈ ÚæÒ «Ò‹≈ √’Á∆ ˛ Ízß± ‹∂’ ¡«‹‘≈ √Ø’≈ È‘∆∫ ˛ ‹Ø ¡ßÂ≈Ù‡∆
√Ó≈‹ ˘ ÍzÌ≈«Ú ’Á∂ ‘Ø‰Õ ‹∂’ ≈‹È∆«Â’ √ß√«¥Â∆, È≈ «’ Íë’«Â’ √ß√≈ËÈ, «’√∂ Á∂Ù Á∆ √ßÍÁ≈ ˘
«ÈÙ«⁄ ’Á∆ ˛, ª ÚÀ«ÙÚ’ ÍπÈ Úß‚ Á∆ ˜± ȑ∆∫ ‘À ¡Â∂ «¬‘ ¿π√ √Ó≈‹ Á∂ Ò¬∆ ¡‰¿π«⁄ ‘ØÚ∂◊≈ ‹Ø
¡≈͉∂ √Ó≈‹≈ ˘ √ÓÍÁ≈ ÍÀÁ≈ ’È Á∂ «ÁzÙ‡∆’؉ È≈Ò «ÚÚ√Ê≈ È‘∆∫ ’Á∂Õ «¬‘ √≈∂ √Ó≈‹ Á≈ ’ÂÚ Âª
‘∆ ‘Ø √’Á≈ ˛ «’ ¡È∂’ª ÒØ’ª Á∆¡ª Ó±Ò ˜±ª Á∆ ͱÂ∆ Á≈ «ÚÙÚ≈√ Á∂Ú∂, Ízß± ËÈ Á∂ «Ú¡≈Í’ ÍπÈ Úß‚
Á≈ ’ج∆ ¡Ω«⁄ ȑ∆∫ ˛ ¡Â∂ ÚÀ«ÙÚ’ «È¡≈ Á∂ √ßÁÌ «Úæ⁄ ≈Ò√ ¡≈͉∂ ¡≈Í ˘ ¡ßÂ≈Ù‡∆ ’≈˘È, Ó≈ÈÚ
¡«Ë’≈ ¡Â∂ ¡ßÂ≈Ù‡∆ √ßË∆¡ª Á∂ ¡Ë∆È «˜ßÓ∂Ú≈∆ Âæ’ √∆«Ó æ÷Á∂ ‘ÈÕ

ÚÀ«ÙÚ’ «È¡≈ Â∂ ¡ø«ÓzÂ≈√∂È Á∂ «Ú⁄≈ (Amartya Sen on Global Justice)
¡ø«ÓzÂ≈ √∂È Á∂ ¡Èπ√≈ ÚÀÙÚ∆’È Á∂ Ò≈Ì ¡Â∂ ‘≈È∆¡ª ”Â∂ «⁄ßÂ≈ ’Á∂ √Ó∂∫ «È¡≈ Á∆ ˜± √ÏøË∆ √Ø⁄‰≈ ˜±∆
˛Õ «¬√ ÂæÊ Á∂ ’¬∆ ’≈‰ «ÁæÂ∂ ‹≈ √’Á∂ ‘È «’ ÚÀÙÚ∆’È «¬’ ¿πµÂÓ ¿πÁ∂Ù ˛ Ízß± «¬√ Ï≈∂ √ß√≈ «Úæ⁄ Ï‘πÂ
√≈∂ ÒØ’ª Á∂ Ùæ’ Á± ’È≈ ’≈Î∆ ¡Ω÷≈ ˛ «’ «¬‘ ¿πÈ∑ª Ò¬∆ ÚÁ≈È ˛Õ «¬√ Á≈ ¡Ê «¬‘ È‘∆∫ ˛ «’ ÚÀÙÚ∆’È
«¬’ ◊Ò ¿πÁ∂Ù ˛ Ízß± «¬√ Á≈ ¡Ê ˛ «’ «¬√ «Úæ⁄ ¡«‹‘∂ √πË≈ ’∆Â∂ ‹≈‰ «’ «¬‘ √≈«¡ª ˘ ⁄ß◊≈ Òæ◊∂Õ
«È¡≈ Á≈ Ó±Ò ¡≈Ë≈ ˛ √ß√≈ËȪ ÁΔ ¿π«⁄ Úß‚ (fair distribution of resources) ¡Â∂ ÚÀÙÚ∆’È Á∂ √ßÁÌ
«Úæ⁄ Ó‘æÂÚͱÈ √Ú≈Ò ˛-«’ ’∆ ÚÀÙÚ∆’È Á∂ Ò≈̪ Á∆ Úß‚ ¿π«⁄ ‹ª √Ú∆’≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛, È≈ «’ «¬√ È≈Ò
√≈∂ Ì≈◊∆Á≈ª ˘ ’πfi È≈ ’πfi Ò≈Ì ‘Ø«¬¡≈ ˛Õ Á»√∂ ÙÏÁª «Úæ⁄, ÍzÙÈ «¬‘ ˛ «’ ’∆ ¡≈«Ê’, √Ó≈«‹’ ¡Â∂
≈‹È∆«Â’ Á∆ ¿πÓ∆Á ÿæ‡ ¡√Ó≈È Úß‚ Áπ¡≈≈ ¿πÈ∑ª ˘ ¿πÓ∆ÁÚ≈ ˘ √‘∆ ¡Â∂ ¿π«⁄ «È¡≈ Íz≈Í ‘Ø √’Á≈ ˛

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 197