Page 201 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ Íë’«¡≈ Ùπ± ‘ج∆, ÈÚΔ∫-¿πÁ≈Ú≈Á (neo-liberalism) «¬√ Á∆ ÍzË≈È «Ú⁄≈Ë≈≈ ‘∆ ˛Õ «ÚÙÚ ÚÍ≈ √ß◊·È
¡Â∂ ¡ßÂ≈Ù‡∆ ÓπÁ≈ ’ØÙ Á∆ Ú∆ «¬‘ «Ú⁄≈Ë≈≈ ‘∆ ˛Õ È≈·≈ √ßË∆ Á∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ Ú∆ «√˪’ ÍæË ”Â∂
«¬√∂ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á≈ Í≈Ò‰ ’∆Â≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ Ô»Í∆ Á∂Ùª «Úæ⁄ Ú∆ Ô»Í∆ √ßÿ Á∆ √‘∆ ÍzË≈È «Ú⁄≈Ë≈≈ ˛Õ «¬‘
È∆Â∆ Ó»ÒÂ: «ÚæÂ∆ Í»ø‹∆ Á≈ ÍẕÂÚ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ √ß√Ê≈Úª Á∆ ’∂∫Á∆ ̱«Ó’≈ ÍzÂ∆«Ïß«Ï ’Á∆ ˛Õ ÈÚ∆∫ ¿πÁ≈Ú≈Á∆
«Ú⁄≈Ë≈≈ Á≈ Ó±Ò Âæ «ÚæÂ∆ Í»ø‹∆ Á∆ Ë≈È≈ ˛Õ ÷∂Â ¡Â∂ ÚÀ«ÙÚ’ «Ú’≈√ «Úæ⁄ Í»ø‹∆ ¡Â∂ «ÚæÂ∆ ’ßÓ ’∂∫Á∆ ¡Â∂
«ÈÔ≈Ó’ Âæª Á∆ ̱«Ó’≈ «ÈÌ≈™Á∂ ‘È, «’™«’ ¡ßÂ≈Ù‡∆ ÚÍ≈ ¡Â∂ «Úæ «Úæ⁄ ’ج∆ √ÏßË È‘∆∫ ˛, ¡Â∂
ÓΩ«Á’ ¿πÂ≈-⁄Û≈¡ ¡Â∂ ¡È∂’ «ÚæÂ∆ ÍæÂ «Úæ⁄ √æ‡∂Ï≈˜∆ ¿πÂÍ≈ÁÈ ¡Â∂ Ú«‰‹ È≈Ò «˜¡≈Á≈ Ó‘æÂÚͱÈ ‘Ø
◊¬∂ ‘ÈÕ Ù∂¡ Ï≈˜≈ «Úæ⁄ BD ÿø‡∂ ÚÍ≈ Á∂ ¿πÂ≈-⁄Û≈¡ Á∂ ÷Â∂ ˘ ÚÀ«ÙÚ’ ±Í Á∂ «ÁæÂ≈ ˛Õ Ò≈Ì ¡ßÙ ¡Â∂
‡À’√ «Úæ⁄ √ÏßË ËπßÁÒ≈ ÍÀ «◊¡≈ ˛Õ «Èæ‹∆ «ÚæÂ∆ √ß√Ê≈Úª Á∆ ‡À’√ Á «Úæ⁄ ’Ó∆ ¡≈ ‘∆ ˛Õ ‡À’√ Á≈ √Ê≈È
√’≈ Á∆ ¡≈«Ê’ √Ï«√‚∆ ¡Â∂ ‘Ω∫√Ò≈¡Î˜≈¬∆ ÒÀ ‘∂ ‘ÈÕ «ÈÔÓª «Úæ⁄ «„æÒ ¡Â∂ √≈¬∆Ï-√Í∂√ ¡Â∂ Í‘πø⁄
È≈ «ÚæÂ∆ √ß√Ê≈Úª ˘ ¡≈͉∂ Á∂Ù Á∆¡ª √∆Ó≈Úª ÂØ∫ Ï≈‘ Íø‹∆«¥Â ’Ú≈¿π‰ ¡Â∂ ¡≈͉∂ Ò≈Ì ¡ßÙ ˘ «ÚÁ∂Ù∆
ÏÀ∫’ª «Úæ⁄ ‹Ó∑≈ ’Ú≈¿π‰ «Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ ’∆Â∆ ˛Õ «¬√ ÈÚ-¿πÁ≈Ú≈Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ «Úæ⁄ ¡√«ÊÂ≈ Á∂ ’¬∆
Âæ ‘È «‹Ú∂∫ (i) ÈÚ∂∫ ¿πÌÁ∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ «ÚæÂ∆ ¡√«ÊÂ≈, (ii) Ï∂’≈∆ ¡Â∂ ÈΩ’∆‘∆‰ «Ú’≈√ ¡Â∂ ÈΩ’Ù≈‘∆
Á∂ ’ßÓ «Úæ⁄ ⁄æÒ ‘∂ ÔßÂª Á≈ «˜¡≈Á≈ ÂØ∫ «˜¡≈Á≈ ÍzÔØ◊ (automation), (iii) √Ó≈‹ Á∂ «Úæ⁄ ¡√Ó≈ÈÂ≈ ¡Â∂
◊∆Ï∆, (iv) Ú≈Â≈Ú‰ √ÏßË∆ ÷Â∂, (v) ÚÀ«ÙÚ’ ÍæË ”Â∂ «˜¡≈Á≈ ¡Í±Â∆ Á≈ ÷Â≈, (vi) Ï≈˜≈ ¡Â∂ ≈Ù‡∆
ÍzÙ≈√È Á∂ «‘ª «Úæ⁄ «ÚØËÂ≈ ¡≈«ÁÕ «¬‘ √≈∂ Âæ ÌΩ«Â’ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ Ú√±¡ª Á∂ ¡Ó∆ ¡Â∂ ◊∆Ï Á∂Ùª
«Úæ⁄ ¿π«⁄ Úø‚ ”Â∂ ÍzÙÈ «⁄ßÈ∑ Ò◊≈ «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ
’πfi «Ú«◊¡≈È’ª Á∂ ¡Èπ√≈ ¿πÁ≈∆’È, «Èæ‹∆’È ¡Â∂ Óπ’ ÚÍ≈ √Óæ«√¡≈ Á≈ ‘æÒ È‘∆∫ ˛Õ «’√∂ È≈ «’√∂
Íz’≈ Á≈ «ÈÓÈ Â≈’ÂÚ ‹ª ’Ó˜Ø ÁØȪ Á∂ Ò¬∆ ÿæ‡ ‘πßÁ≈ ˛Õ «¬√ Â∑ª «¬‘ Ú∆ «¬’ Âæ ˛ «’ «ÏȪ ‡À’√
«¬’æ·≈ ’∆Â∂ √Ó≈‹ Á∂ Ó±Ò̱ „ª⁄∂ «‹Ú∂∫ «√æ«÷¡≈, «√‘Â, «ÈÚ≈√ ¡≈«Á È≈Ò √Ïß«Ë √π«ÚË≈Úª Á∂‰≈ ¡√ßÌÚ
˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «ÏȪ ‡À’√ Á∂ √Ú‹È’ ÷∂Â ‘∆ ÷ÂÓ ‘Ø ‹≈Ú∂◊≈, «ÏȪ √Ú‹È’ ÷∂Â Á∂ ≈‹ Á∆ √Ó≈-√∆Ó≈
Ú∆ ˜∆Ø ‘Ø ‹≈Ú∂◊∆ ¡Â∂ «ÏȪ √Ó≈-√∆Ó≈ Á∂ ÓΩ«Ò’ √πæ«÷¡≈ Ú∆ ÷Â∂ «Úæ⁄ ÍÀ √’Á∆ ˛Õ ¡√Ò «Úæ⁄ «¬’ Í≈√∂
¡ßÂ≈Ù‡∆ ÓπÁ≈ ’ØÙ ¡Â∂ «ÚÙÚ ÏÀ∫’ ¡Â∂ Á±√∂ Í≈√∂ √ßÔπ’ ≈Ù‡ Á∆¡ª √ß√Ê≈Úª «‹Ú∂∫ UNDP, UNCTAD,
UNICEF, UNESCO, UNEP «Úæ⁄ Ò◊≈Â≈ √ßÿÙ ⁄æÒ «‘≈ ˛Õ «¬æÊ∂ «ÚÙÚ ÏÀ∫’ ¡Â∂ «ÚÙÚ ÓπÁ≈’ØÙ «ÚæÂ
¡Â∂ Ú«‰‹ «‹Ú∂∫ ’·Ø «ÚÙ∂ÙÂ≈ Á∂ ±Í «Úæ⁄ ÒÀ‰-Á∂‰ ’Á≈ ˛, «¬æÊ∂ √ßÔπ’ ≈Ù‡ Á∆¡ª √ß√Ê≈Úª Á≈ √ÏßË
√Ó≈«‹’ ’«Ò¡≈‰, «√æ«÷¡≈, Ú≈Â≈Ú‰, ÓÈπæ÷∆ ¡«Ë’≈ ¡Â∂ «È¡≈ Ú◊∂ ’ØÓÒ «ÚÙ∂ È≈Ò ˛Õ

ÚÀ«ÙÚ’ ÍæË ”Â∂ «È¡≈ (Injustice at Global Level)
¡≈˙ ‘π‰ ¡√∆∫ ÚÀ«ÙÚ’ ÍæË ”Â∂ Íz⁄æ«Ò «È¡≈ √ÏøË∆ ’πfi «◊¡≈È Íz≈Í ’∆¬∂Õ ÚÀ«ÙÚ’ ÍæË ”Â∂ «È¡≈ ’¬∆
¡’‰ ¡Â∂ ’‰ (omissions and commissions) Âπ‡∆¡ª Á≈ ÈÂ∆‹≈ ˛Õ Í«‘Ò≈ ¡’‰ ’≈Ȫ «Úæ⁄,
ÚÀ«ÙÚ’ ¡Ê«ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ Úø‚ ÍÉ≈Ò∆ „ª⁄∂ Á∂ Ò≈Ì, «È¡≈ ÂØ∫ «¬Ò≈Ú≈ «Ú«ÚË √ß√Ê≈◊ √Ïß˪ ”Â∂ «ÈÌ
’Á∂ ‘È «‹Ú∂∫ ÚÍ≈ √ÓfiΩÂ∂, «¬Ò≈‹ ¿πÍ’Ó, «√æ«÷¡≈ ¡Á≈È-ÍzÁ≈È, ÍÃ√«ÊÂ∆, ‘Ω∫√Ò≈, Ú≈Â≈Ú‰ √∆Ó≈Úª
¡Â∂ ¡Â∆ Á∂ Â≈È≈Ù≈‘∆ Ù≈√’ª Áπ¡≈≈ Ò¬∂ ◊¬∂ ’˜∂ Á∆ ¡Á≈«¬◊∆ Á∂ È≈Ò «ÈÍæ÷ «ÚÚ‘≈Õ Á±√≈, ’‰
’≈Ȫ È≈Ò Ú∆ ’¬∆ ◊ßÌ∆ √Óæ«√¡≈Úª ÍÀÁ≈ ‘ßπÁ∆¡ª ‘È «‹√ ˘ ÍÃ≈Ê«Ó’ ÚÀ«ÙÚ’ «È¡≈ Íz≈Í ’È Á∂ Ò¬∆
√πÒfi≈«¬¡≈ ‹≈‰≈ ˜±∆ ˛ «‹Ú∂∫ ¡’πÙÒ ¡Â∂ ¡√Ó≈È ÚÍ≈ √∆Ó≈Úª ‹Ø ◊∆Ï Á∂Ùª È≈Ò ¡Ó∆ Á∂Ùª ˘ «ÈÔ≈Â
”Â∂ ÁÏ≈¡ Í≈™Á∆¡ª ‘È, Í∂‡À∫‡ ’≈˘È ‹Ø ‹∆ÚÈ æ«÷¡’ ÁÚ≈¬∆¡ª («‹Ú∂∫ ¬∂‚√) Â∂ ÍzÂ∆ÏßË Ò◊≈™Á∂ ‘È,
‘«Ê¡≈ª «Úæ⁄ ÚÀ«ÙÚ’ ÚÍ≈ ‹Ø ¡æÂÚ≈Á ˘ ÏÛ∑≈Ú≈ «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ √Ê≈È’ ÔπæË ¡Â∂ √À«È’ fi◊Û∂ ’∂ÚÒ ÷∂Â∆
ÁÏ≈¡ ˘ È‘∆∫ ÚË≈™Á∂, ¿π‘ ¡√Âª-Ù√Âª «Úæ⁄ ÚÀ«ÙÚ’ ÚÍ≈ ˘ Ú∆ ÏÛ∑≈Ú≈ «ÁßÁ∂ ‘ÈÕ ¡√Â-Ù√Â Á∂
¡ßÂ≈Ù‡∆ «ÈÔ≈ Á∂ D/E È≈Ò Ú∆ «˜¡≈Á≈ Ì≈◊ Á∂ Ò¬∆ ’¬∆ √≈Òª Âæ’ G8 Á∂ Á∂Ù «˜ßÓ∂Ú≈ ‘∂ ‘ÈÕ
ÚÀÀÙÚ∆’‰ Á∂ √Ó’≈Ò∆È √Ú±Í Í≈-≈Ù‡Δ √ß√Ê≈◊ ÍzÏßË (transnational institutional arrangement)
«Ú¡’Â∆ Á∆ ‹∆ÚÈ ÙÀÒ∆ «Úæ⁄ ⁄ß◊∂ Ó‘æÂÚ ◊둉 ’Á∂ ‹≈ ‘∂ ‘ÈÕ ÍØ◊∆ Á∂ ¡Èπ√≈ ÚÀÙÚ∆’‰ Á∂ Ï≈Ú‹±Á
¡√Ò∆¡Â «¬‘ ˛ «’ ÚÂÓ≈È ÚÀ«ÙÚ’ √ß√Ê≈◊ «ÚÚ√Ê≈ «˜¡≈Á≈ «È¡≈ͱÈ ˛ «’™«’ «¬‘ ‘ÓÒ≈ «˜¡≈Á≈
◊∆Ï∆ ÍÀÁ≈ ’Á≈ ˛Õ Ò◊Ì◊ √ßͱÈ «ÚÙÚ Á∆ ¡æË∆ ‹È-√ß«÷¡≈ BG@@ «ÓÒ∆¡È) ‘π‰ Ú∆ «ÚÙÚ ÏÀ∫’ Áπ¡≈≈
«ÈË≈« B ‚≈Ò ÍzÂ∆ «ÁÈ Á∆ ◊∆Ï∆ ∂÷≈ ÂØ∫ ‘∂·ª ‹∆¡ ‘∆ ˛Õ Ò◊Ì◊ AH «ÓÒ∆¡È ÒØ’ ‘ √≈Ò Ìπæ÷Ó∆

194 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY