Page 244 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

«¬’≈¬∆ñAC: Ï≈˜≈ ¡Â∂ ÒØ’ ’«Ò¡≈‰

Ï≈Ï ÒØ’ª È≈Ò Ï≈Ï ÚÂ≈˙ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ È≈-Ï≈Ï ÒØ’ª Á∂ È≈Ò È≈-Ï≈Ï ÚÂ≈˙ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂ È؇
(Treating equally equal and unequals unequally)Õ ¡Â∂ «È¡≈ ’È ÂØ∫ Í«‘Òª «¬‘ ÍÂ≈ Ò◊≈¿π‰≈ ˜±∆
˛ «’ «’‘Û∂ ÒØ’ Ï≈Ï ‘È ¡Â∂ «’‘Û∂ È≈-Ï≈Ï ‘È? ¡√± È∂ ⁄∂Â≈ÚÈΔ «ÁæÂΔ √Δ «’ ‹Ø ÒØ’ «¬’ Â∑ª È≈Ò
Ï≈Ï ‘È, ’ÁΔ-’ÁΔ ¿π‘ «¬‘ √Ófi‰ Òæ◊Á∂ ‘È «’ ¿πÈ∑ª ˘ ‘ Â∑ª È≈Ò Ï≈Ï ‘؉≈ ⁄≈‘ΔÁ≈ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂
ÂΩ ”Â∂, ‹Ø ÒØ’ È≈◊«’ª (Citizens) Á∂ ±Í «Úæ⁄ Á±√«¡ª Á∂ Ï≈Ï ‹ª √≈‘Ó‰∂ ‘È, ¿π‘ «¬‘ √Ø⁄‰ Òæ◊Á∂ ‘È
«’ ¿πÈ∑ª ˘ ¿πÈ∑ª Á∂ Ï≈Ï Ù’Â∆, ËÈ-√ßÍÁ≈ ¡Â∂ Ó≈‰-Ó«Ô≈Á≈ Ú∆ Íz≈Í ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛, «’™«’ ¿πÈ∑ª ˘
«¬‘ √≈∂ «ÚÙ∂Ù-¡«Ë’≈ Íz≈Í ȑ∆∫ ‘πßÁ∂, «¬√ Ò¬∆ ¿πÈ∑ª Á∂ ÓÈ «Úæ⁄ ¡ø«È¡≈ (Injustice) ÁΔ Ì≈ÚÈ≈ ÍÀÁ≈ ‘πßÁΔ ˛Õ
«¬√ È≈Ò √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÚÀÓÈ√Ô Á∆ Ì≈ÚÈ≈ ¿πÂÍøÈ ‘؉ Òæ◊Á∆ ˛ ‹Ø ¡æ◊∂ ‹≈ ’∂ «ÚØË (Rebellion) Á≈ ±Í Ë≈
ÒÀ∫Á∆ ˛Õ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ÙªÂ∆ ’≈«¬Ó æ÷‰ Ò¬∆ ¡«‹‘∆ Ì≈ÚÈ≈ ÍÀÁ≈ È‘∆∫ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ¡Â∂ ≈‹ «Úæ⁄ Ï≈ÏÂ≈
Á∂ «Ú⁄≈ ˘ ÏÛ∑≈Ú≈ È‘∆∫ Á∂‰≈ ⁄≈‘∆Á≈Õ ¡æ‹ Á∂ Ôπæ◊ «Úæ⁄ ‹Ø ÒØ’ Ù’Â∆, ËÈ-√ßÍÂ∆ ¡Â∂ Ó≈‰-Ó«Ô≈Á≈ Á∆¡ª
Íz⁄æ«Ò ’«·È≈¬∆¡ª (Inequalities) ˘ ’≈«¬Ó æ÷‰≈ ⁄≈‘πßÁ∂ ‘È, ¿π‘ Ú∆ «È¡≈ Á∂ È≈Ó ”Â∂ ¡√± Á∂ «Ú⁄≈ ˘
Áπ‘≈™Á∂ ‘ÈÕ ¿π‘ Ú≈-Ú≈ ⁄∂Â≈ÚÈ∆ «ÁßÁ∂ ‘È «’ ÒØ’ª ˘ «È¡≈ Â∂ ÚÂÓ≈È «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ ¡≈Ó±Ò Í«ÚÂÈ
Á∆ Óß◊ È‘∆∫ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ ÂΩ ”Â∂, √Ó’≈Ò∆È ¡≈√‡z∆¡≈ «Ú⁄≈’ ¡ÀµÎ. ¬∂. ‘∂Ô’ (AHII-AIIB)
È∂ ¡≈͉∆ ÈÚƒ «’Â≈Ï “Ò≈ Ò∂«‹√Ò∂ÙÈ ¡À∫‚ «ÒÏ‡∆: Á≈ «Ó≈‹ ¡≈Î ÙØÙÒ ‹√«‡√” (’≈˘È «ÚË∆ «ÈÓ≈‰ ¡Â∂
√ÚÂßÂÂ≈: √Ó≈«‹’ «È¡≈ Á∆ Óπæ÷ ÒØÛ) (÷ß‚ ÁØ) (AIGF) Á∂ ÁΩ≈È «¬‘ «Ú⁄≈ «ÁæÂ≈ ˛ «’ “√Ó≈«‹’ «È¡≈” Á≈
«Ú⁄≈ ‘Δ «Ú¡Ê ˛Õ «È¡≈ Ú√ÂπÂ: ÓÈπæ÷ Á∂ ⁄«æÂ (Human Conduct) Á∆ «ÚÙ∂ÙÂ≈ ˛, ’ج∆ √Ó≈‹ «È¡≈-
ͱÈ ‹ª ¡ø«È¡≈ͱÈ È‘ƒ∫ ‘Ø √’Á≈Õ ‹∂’ Ï≈ÏÂ≈ Á∂ «‘æ «Úæ⁄ √ÚÂßÂÂ≈ ”⁄ ’‡ΩÂ∆ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ˛ ª
‹∆ÚÈ-√Óæ◊∆ (Life’s Goods) Á∂ ¡ø«È¡≈ͱÈ Úß‚ Á∂ ÍzÙÈ ”Â∂ ‰≈¡, ’Ò∂Ù ¡Â∂ «ÚÚ≈Á ˜± ÍÀÁ≈ ‘؉◊∂Õ
«È¡≈ ÁΔ ÂÒ≈Ù ’∂ÚÒ Íz«’«¡≈ (Procedure) Á≈ «ÚÙ∂ ˛, «‹√ Á≈ ÓÂÒÏ √ÚÂßÂÂ≈ ˘ ÏÛ∑≈Ú≈ «ÁßÁ≈ ˛Õ «¬√
ÁΩ≈È ‘ «Ú¡’Â∆ ˘ ¡≈͉∂-¡≈͉∂ «◊¡≈È ¡Â∂ ¡≈͉∂-¡≈͉∂ «‘æ Á∆ √Ófi Á∂ ¡Èπ√≈ ¡≈͉∂-¡≈͉∂
√Ú≈Ê √≈ËÈ Á≈ «˜¡≈Á≈ ÓΩ’≈ «ÓÒ‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛Õ

√ÚÀ «¬æ¤≈ÂßÂ (Libertarianism)

≈‹È∆Â∆ Á≈ «¬’ √Ó’≈Ò∆È «√˪ ‹Ø «Ú¡’Â∆ Á∆ √ÚÂßÂÂ≈(Liberty) ˘ √Ú‹È’ È∆Â∆ Á≈ ÍzÓ≈‰’
¡Ë≈ ÓßÈÁ≈ ˛Õ «¬‘ «√˪ ’«Ò¡≈‰’≈∆ ≈‹ (Welfare State) Á≈ ÷ø‚È ’Á∂ ‘ج∂ Óπ’ Ï≈˜≈ ¡Ê
«ÚÚ√Ê≈ (Free market Economy) ˘ √ÚÂßÂÂ≈ Á≈ Ó±Ò ÓßÂ ÓßÈÁ≈ ‘À ¡Â∂ «Ú¡’Â∆¡ª Á∂ √Ó≈È
«ÚÚ‘≈ «Úæ⁄ ≈‹ Á∂ «È¿»ÈÂÓ Á÷Ò (Minimum Intervention) Á≈ √ÓÊÈ ’Á≈ ˛Õ
‘∂Ô’-«‹Ú∂∫ «Ú⁄≈’ √ÚÂßÂÂ≈ Á∂ È≈Ó ”Â∂ √ÚÀ «¬æ¤≈ÂßÂ (Libertarianism) Á≈ √ÓÊÈ ’Á∂ ‘ÈÕ √ÚÀ-
«¬æ¤≈ÂßÂ ¡«‹‘Δ «ÚÚ√ʪ ÁΔ Óß◊ ’Á≈ ˛ «‹√ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Á∂ √ÓÊ ¡Â∂ √≈ËÈ √ßÍÈ ÓÀ∫Ïª ˘ ¡≈Í‰Δ ¿πµÈÂΔ
Á∂ Ó≈◊ «Úæ⁄ «’√∂ π’≈Ú‡ Á≈ √≈‘Ó‰≈ ’È≈ È≈ ÍÚ∂∂Õ ¿πÈ∑ª È∂ Á±√«¡ª Á∆ ◊∆Ï∆ ¡Â∂ ÓøÁÌ≈◊Â≈ È≈Ò ’ج∆
√Ø’≈ æ÷‰ Á∆ ˜± ȑ∆∫ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆, «¬æÊØ∫ Âæ’ «’ √Ó≈‹ Á∂ ¡ÓΔ ¡Â∂ ◊ΔÏ Ú◊ Á∂ ’«Ò¡≈‰ Ò¬Δ
√ÓæÊ ¡Â∂ √ßÍÈ Ú◊ª ”Â∂ ’ج∫Δ ÏØfi È‘Δ∫ Í≈¿π‰≈ ⁄≈‘ΔÁ≈Õ √ÚÀ-«¬æ¤≈ÂßÂ Íz«’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ (Procedural
Justice) Á≈ √ÓÊÈ ’Á≈ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄ ’∂ÚÒ ¿πÍ⁄≈’ Ï≈ÏÂ≈ (Formal Equality) Á∆ Óß◊ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆
˛ ª «’ ‹Ø ÒØ’ √ÓÊÈ ¡Â∂ √≈ËÈ √ßÍÈ ‘È, ¿πÈ∑ª ˘ ¡≈͉∂ Ò≈Ì Ò¬∆ Á±√∂ Á∂ È≈Ò √Ïø«Ë (Contract) ‹ª
ÒÀ‰ Á∂‰ «Úæ⁄ «’√∂ π’≈Ú‡ Á≈ √≈‘Ó‰≈ È≈ ’È≈ ÍÚ∂Õ Íz«’«¡≈ÂÓ’ «È¡≈ √≈∂ √Ó≈«‹’ √Ïß˪ ˘ Ϙ≈Δ √Ïß˪
(Market Relations) «Úæ⁄ ÏÁÒ Á∂‰ ÁΔ ‘Ó≈«¬Â ’Á≈ ˛Õ ¿π‘ Ï≈ÏÂ≈ Á≈ «¬‘ ¡Ê Ò◊≈™Á≈ ˛ «’ √≈∂
’≈«¬Á∂ ’≈˘È √Ó≈‹ Á∂ √≈∂ ÓÀ∫Ïª ”Â∂ Ï≈Ï ±Í «Úæ⁄ Ò≈◊± ‘؉∂ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÈÕ «¬√ Á∂ ¡Èπ√≈ ≈‹ Á≈ ’ßÓ ’∂ÚÒ
«¬‘ Á∂÷‰≈ ˛ «’ ’Ø¬Δ «Ú¡’ÂΔ ‹ª Ú◊ ËØ÷∂ È≈Ò ‹ª ˜Ø È≈Ò Á±√∂ «Ú¡’ÂΔ ‹ª Ú◊ Á∂ «‘æª Á≈ Èπ’√≈È È≈
’ √’‰Õ «¬√ ÁΩ≈È ÓÈπæ÷ª Á∂ √Ó≈È «ÚÚ‘≈ Á∆ ÂπÒÈ≈ ÁΩÛ ÍzÂ∆ÔØ◊Â≈ È≈Ò ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ ÁΩÛ «Úæ⁄ ’Ω‰
¡æ◊∂ ‘∂◊≈, ’Ω‰ «Íæ¤∂ «‘ ‹≈Ú∂◊≈-«¬√ Ï≈∂ «’ج∆ «⁄ßÂ≈ ’È Á∆ ˜± ȑ∆∫ ˛Õ ÁΩÛ ÍzÂ∆ÔØ◊Â≈ Á∂ «È∆÷’
Á≈ ’ßÓ ’∂ÚÒ «¬‘ Á∂÷‰≈ ˛ «’ ’ج∆ ÍzÂ∆ÔØ◊∆ Á±√∂ ˘ ËØ÷≈ È≈ Á∂Ú∂, ’ج∆ ÁΩÛ Á∂ «ÈÔÓª Á≈ ¿π¶ÿ‰ È≈ ’∂,
‹ª ’ج∆ Â∂˜ ÁÚ≈¬∆ ÒÀ ’∂ ˜ÏÁ√Â∆ Á±√«¡ª ÂØ∫ ¡æ◊∂ «È’Ò‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ È≈ ’∂Õ

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 237