Page 217 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

√Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ

È؇ ‹≈Â∆ Á≈ ≈‹È∆«Â’ ±Í : ‹È∆ ’Ø·≈∆ Á≈ «ÁzÙ‡∆’؉
ÍzØ. ‹È∆ ’Ø·≈∆ È∂ ¡≈͉∆ Íπ√Â’ “’≈√‡ «¬’ «¬ß‚∆¡≈ ÍØÒ«‡’√” (Caste in Indian Politics) «Úæ⁄ Ì≈Â∆
≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ‹≈Â∆ Á∆ ̱«Ó’≈ Á≈ «Ú√Ê≈ «ÚÙÒ∂Ù‰ ’∆Â≈ ˛Õ ¿πÈ∑ª Á≈ «Ú⁄≈ ˛ «’ ¡’√ «¬‘ ÍzÙÈ Íπ櫤¡≈
‹ªÁ≈ ˛ «’ ’∆ Ì≈ «Úæ⁄ ‹≈Â∆ ÍzÊ≈ ÷ÂÓ ‘Ø ‘∆ ˛? «¬√ ÍzÙÈ Á∂ «Íæ¤∂ «¬‘ Ë≈È≈ ˛ ÓßÈ Ò˙ ‹≈Â∆ ¡Â∂
≈‹È∆Â∆ ÍÃ√Í «ÚØË∆ √ß√Ê≈Úª ‘ÈÕ «˜¡≈Á≈ √‘∆ √Ú≈Ò «¬‘ ‘ØÚ∂◊≈ «’ ‹≈Â∆-ÍzÊ≈ ≈‹È∆Â∆ Á≈ ’∆ ÍzÌ≈Ú
ÍÀ∫Á≈ «‘≈ ˛ ¡Â∂ ‹≈Â-Í≈ Ú≈Ò∂ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ≈‹È∆Â∆ ’∆ ±Í ÒÀ ‘∆ ˛? ‹Ø ÒØ’ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ‹≈Â∆Ú≈Á
Á∆ «Ù’≈«¬Â ’Á∂ ‘È ¿π‘ È≈ ª ≈‹È∆Â∆ Á∂ √Ú±Í ˘ ·∆’ È≈Ò √Ófi √’∂ ‘È ¡Â∂ È≈ ‹≈Â∆ Á∂ √Ú±Í ˘Õ
Ì≈ Á∆ ‹ÈÂ≈ ‹≈Â∆¡ª Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ √ß◊·Â ˛ ¡Â∂ È≈ ⁄≈‘πßÁ∂ ‘ج∂ Ú∆ ≈‹È∆Â∆ ˘ ‹≈Â∆ √ß√Ê≈ Á≈ ¿πÍÔØ◊
’È≈ ‘∆ ÍÚ∂◊≈Õ ¡Â∂ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ‹≈Â∆Ú≈Á Á≈ ¡Ê ‹≈Â∆ Á≈ ≈‹È∆«Â’È ˛Õ ‹È∆ ’Ø·≈∆ Á∂ ÙÏÁª
«Úæ⁄, ““‹≈Â∆ ˘ ¡≈͉∂ Á≈«¬∂ «Úæ⁄ «÷æ⁄ ’∂ ≈‹È∆Â∆ ¿π√ ˘ ¡≈͉∂ ’ßÓ «Úæ⁄ «Ò¡≈¿π‰ Á≈ ÔÂÈ ’Á∆ ˛Õ
Á±√∂ Í≈√∂ ≈‹È∆Â∆ È≈Ò ‹≈Â∆ ‹ª Ï≈Á∆ ˘ Á∂Ù Á∆ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ «Úæ⁄ Ì≈◊ ÒÀ‰ Á≈ ÓΩ’≈ «ÓÒÁ≈ ˛Õ””
≈‹È∆«Â’ È∂Â≈ √æÂ≈ Íz≈Í ’È Á∂ Ò¬∆ ‹≈Â∆ √ß◊·Èª Á≈ ¿πÍÔØ◊ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ ‹≈Â∆¡ª Á∂ ±Í «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª
Á≈ Ï«‰¡≈-ω≈«¬¡≈ √ß◊·È «ÓÒ ‹ªÁ≈ ˛ «‹√ È≈Ò ≈‹È∆«Â’ √ß◊·È «Úæ⁄ ¡≈√≈È∆ ‘πßÁ∆ ˛Õ
‹≈Â∆ «ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ¡Â∂ «’«¡≈ Á∂ √ÏßË «Úæ⁄ ÍzØ. ‹È∆ ’Ø·≈∆ È∂ ‹≈Â-ÍzÊ≈ Á∂ «ÂßÈ ±Í Í∂Ù
’∆Â∂ ‘È : (i) (The secular aspect), (ii) ¬∂’∆’È Á≈ ±Í (The integration aspect), ¡Â∂ (iii) ⁄∂ÂÈ ±Í
(The aspect of consciousness) Õ
(i) ‹≈ «ÚÚ√Ê≈ Á≈ ÒΩ«’’ ±Í-‹È∆ ’Ø·≈∆ È∂ ‹≈ «ÚÚ√Ê≈ Á∂ ÒΩ«’’ ±Í ˘ «Ú¡≈Í’ «ÁzÙ‡∆ È≈Ò Á∂÷‰
Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ ‹≈ «ÚÚ√Ê≈ Á∆¡ª ’πfi ◊æÒª ”Â∂ √Ì Á≈ «Ë¡≈È «◊¡≈ ˛ «‹Ú∂∫ ‹≈ Á∂ ¡ßÁ «Ú¡≈‘,
¤±¡≈-¤±Â ¡Â∂ ∆Â∆-«Ú≈˜ª È≈Ò ‹≈ Á∆ Í«‘Ò∆ «¬’≈¬∆ ˘ ’≈«¬Ó æ÷‰ Á≈ ÔÂÈÕ «¬√ ◊æÒ ÚæÒ Ï‘π ÿæ‡
ÒØ’ª Á≈ «Ë¡≈È «◊¡≈ ˛ «’ ‹≈ª «Úæ⁄ ¡≈͉∆ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ ¡Â∂ ◊πæ‡ÏßÁ∆ «‘ßÁ∆ ˛, ‘∂’ ‹≈ ÍzÂ∆Ù· ¡Â∂
√æÁ≈ Á∆ Íz≈ÍÂ∆ Á∂ Ò¬∆ √ßÿÙÙ∆Ò ‘∆ ˛Õ ‹≈ «ÚÚ√Ê≈ Á∂ «¬√ ÒΩ«’’ Íæ÷ Á∂ ÁØ ±Í √È- «¬’ Ù≈√’∆ ±Í
Ô≈È∆ ‹≈ ÚæÒ «Íø‚ Á∆ Íø⁄≈«¬Â ¡Â∂ ⁄ΩË≈‘‡Õ Á±√≈ ±Í ≈‹È∆«Â’ √∆ Ô≈È∆ ‹≈ Á∆ ¡ßÁÒ∆ ◊æπ‡ÏßÁ∆ ¡Â∂
‘Ø ‹≈ª È≈Ò ◊·‹ØÛ ¡Â∂ ÍzÂ∆«ÈËÂ≈Õ Í«‘Òª «¬È∑ª ‹≈ª Á≈ √ÏßË ‹≈ ‹ª «Íø‚ Á∆ Íø⁄≈«¬Â ¡Â∂ ≈‹≈ ‹ª
«˜Ó∆∫Á≈ È≈Ò «‘ßÁ≈ √∆Õ ‘π‰ ‹≈ Íø⁄≈«¬Â Á∂ √Ê≈È ”Â∂ «ÚË≈È √Ì≈ ¡Â∂ √ß√Á ‘È ¡Â∂ ≈‹≈ Á∂ √Ê≈È ”Â∂
≈Ù‡∆ √’≈ ˛Õ
(ii) ‹≈ «ÚÚ√Ê≈ Á≈ ¬∂’∆’È Á≈ ±Í-‹≈ Á≈ Á±√≈ ±Í ¬∂’∆’È Á≈ ˛ ¡Â∂ «Ú¡’Â∆ ˘ √Ó≈‹ È≈Ò ÏßÈ∑‰
Á≈ ˛Õ ‹≈ ÍzÊ≈ ‹ÈÓ Á∂ È≈Ò ‘∆ ‘∂’ «Ú¡’Â∆ Á≈ √Ó≈‹ «Úæ⁄ √Ê≈È «ÈÔ«Ó ’ «ÁßÁ∆ ˛Õ ‹≈ Á∂ ¡Ë≈
”Â∂ ‘∆ ¿π√ «Ú¡’Â∆ Á≈ ’≈ØÏ≈ ¡Â∂ ¡≈«Ê’ ̱«Ó’≈ «ÈÙ«⁄ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ ⁄≈‘∂ «‹ßÈ≈ Ú∆ Úæ‚≈ «Ú¡’Â∆ «’™
È≈ ‘ØÚ∂, ¿π√ Á≈ ¡≈͉∆ ‹≈ È≈Ò Ò◊≈¡ ÍÀÁ≈ ‘Ø ‹ªÁ≈ ˛, ‹≈ Á∂ ÍzÂ∆ Ú∆ ¿π√ Á∆ π⁄∆ Úˉ Òæ◊Á∆ ˛Õ «¬‘∆
π⁄∆ ¡æ◊∂ ⁄æÒ ’∂ Úæ‚∆¡ª π⁄∆¡ª ¡Â∂ ÒØ’ÂßÂ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ «ÚÚ√Ê≈ Á∂ ÍzÂ∆ «Ú’«√ ‘Ø ‹ªÁ∆ ˛Õ «¬√
Â∑ª ‹≈Â∆¡ª ‹ØÛ‰ Ú≈Ò∆¡ª ’Û∆¡ª ω ‹ªÁ∆¡ª ‘ÈÕ ÒØ’ÂßÂ Á∂ ¡ßÁ «Ú«ÌßÈ √Ó±‘ª «Úæ⁄ Ù’Â∆ Á∂ Ò¬∆
ÍzÂ∆«ÈËÂ≈ ‘πßÁ∆ ˛ ¡Â∂ «Ú«ÌßÈ ‹≈ª «Úæ⁄ ¡≈Í√ «Úæ⁄ «ÓÒ ‹πÒ ’∂ ◊·‹ØÛ Ï‰≈¿π‰ Á∆ Íz«ÚÂ∆ ÍÀÁ≈ ‘ππßÁ∆ ˛
ª «’ ¿π‘ √æÂ≈ Á≈ Ò≈Ì Íz≈Í ’ √’‰Õ
(iii) ‹≈ «ÚÚ√Ê≈ Á≈ ⁄∂ÂÈ ±Í- ‹≈ ÍzÊ≈ Á≈ Â∆√≈ ±Í ⁄∂ÂÈ≈ ÏØË ˛Õ ’πfi ‹≈ª ¡≈͉∂-¡≈Í ˘ ¿π⁄ √ÓfiÁ∆¡ª
‘È ¡Â∂ «¬√ ’≈È √Ó≈‹ «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª Á∆ «ÚÙ∂Ù π⁄∆ ‘πßÁ∆ ˛Õ «¬√ ’≈È ’πfi È∆Ú∆∫ √Ófi∆¡ª ‹≈‰ Ú≈Ò∆¡ª ‹≈ª
Ú∆ ¡≈͉∂-¡≈Í ˘ È≈Ò ‹ØÛÈ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’Á∆¡ª ‘ÈÕ ’ÙæÂ∆ Ú◊ Á∂ È≈Ò ‹Ø π⁄∆¡ª ‹πÛ∆¡ª ‘ج∆¡ª ‘È,
¿π√ Á∂ ’≈È Á∂Ù Á∂ Úæ÷-Úæ÷ Ì≈◊ª «Úæ⁄ ’¬∆ ‹≈ª È∂ «¬√ Úȉ Á≈ Á≈¡Ú≈ ’∆Â≈ ˛Õ ’πfi ‹≈ª È∂ «¬√ Â∑ª
Ïz≈‘Ó‰ ÍÁ Á≈ Ú∆ Á≈¡Ú≈ ’∆Â≈ ˛Õ ≈‹È∆«Â’, ¡≈«Ê’ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ √«ÊÂ∆ «Úæ⁄ Í«ÚÂÈ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫
‹≈ «ÚÙ∂ Á∆ √«ÊÂ∆ Ú∆ ÏÁÒÁ∆ ˛Õ
ÍzØ. ‹È∆ ’Ø·≈∆ È∂ ‹Â≈ Á∂ ≈‹È∆«Â’È Á∆ ⁄⁄≈ ’Á∂ ‘ج∂ «’‘≈ ˛ ““«¬√ È≈Ò Íπ≈‰≈ √Ó≈‹ ÈÚ∆∫ ≈‹È∆«Â’
«ÚÚ√Ê≈ Á∂ ȘÁ∆’ ¡≈«¬¡≈ ˛Õ”” «¬√ Íz«’«¡≈ ˘ ¿πÈ∑ª È∂ «ÂßÈ ⁄‰ª «Úæ⁄ Úß«‚¡≈ ˛ :
(i) Ù’Â∆ ¡Â∂ ÍzÌ≈Ú Á∆ ÍzÂ∆√ÍÁ≈- ¿πµ⁄∆¡ª ‹≈ª Âæ’ √∆«Ó ‘∆-Ì≈ Á≈ Íπ≈‰≈ √Ó≈‹ ‹ÁØ∫ ÈÚ∆∫ «ÚÚ√Ê≈
Á∂ √ßÍ’ «Úæ⁄ ¡≈¿π‰ Òæ◊≈ ª √Ì ÂØ∫ Í«‘Òª Ù’Â∆ ¡Â∂ ÍzÌ≈Ú Á∆ √ÍÁ≈ √Ó≈‹ Á∆ ÍzÂ∆Ù·Â ¡Â∂ ‹øÓ∆¡ª
‘ج∆¡ª ‹≈ª Âæ’ √∆«Ó ‘∆¡ªÕ

210 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY