Page 59 - DSOC101_FUNDAMENTALS_OF_SOCIOLOGY_PUNJABI

√Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ Óπæ÷ ÂæÂ

È؇ Á∂ ¡≈ø«Ì’ √≈Òª «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á∂ «Ú’≈√ «Úæ⁄ ‡≈«È‹ Ú≈È «Ú‹, ÓÀ’√Ú∂Ï, ’≈Ò Ó≈’√, Ú∆’ªÂ,
«√ÓÀÒ ¡≈«Á «ÚÁÚ≈Ȫ Á≈ ’≈Î∆ ÔØ◊Á≈È «‘≈Õ ¡Ó∆’≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á≈ Ï‘π «Ú’≈√ ‘Ø«¬¡≈Õ ¿πÊ∂
«◊ø«‚’√, √ÓÈ, Ú≈‚, Í≈’, Ï◊∂√, √≈Ø«’È, «‹ÓÓÀÈ, ÓÀ’≈¬∆Ú, ¡≈◊ÏÈ, Í√ø√, Ó‡È, Ôø◊, ’≈‹,
≈√ ¡≈«Á È∂ «¬√ «ÁÙ≈ «Úæ⁄ «ÚÙ∂Ù √«‘ÔØ◊ «ÁæÂ≈Õ ¿πÊ∂ √øÈ AHGF «Úæ⁄ Ô∂Ò «ÚÙÚ«Ú«Á¡≈Ò≈ «Úæ⁄ √Ì ÂØ∫
Í«‘Òª √Ó≈‹ Ù≈√Â Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ, ¡«Ë¡≈ÍÈ Á≈ ’øÓ Ùπ» ‘Ø«¬¡≈Õ √øÈ AIBD «Úæ⁄ «Ó√ «Úæ⁄ ¡Â∂ AIDG «Úæ⁄
√Ú∆‚È «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â «ÚÌ≈◊ √Ê≈«Í ’∆Â∂ ◊¬∂Õ ÚÂÓ≈È «Úæ⁄ √≈∂ «Ú’«√ ¡Â∂ «Ú’≈√Ù∆Ò Á∂Ùª
«Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ √≈Ë≈‰Â≈ Ùπ» ‘Ø ¸æ«’¡≈ ˛, ‹Á«’ ’¬∆ Á∂Ù ¡ÍÚ≈Á ˜» ‘ÈÕ ÚÂÓ≈È
«Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á∆ ¿πÍÔØ◊Â≈ ¡Â∂ ÒØ’«ÍÃÔÂ≈ «ÁÈØ-«ÁÈ ÚËÁ∆ ‹≈ ‘∆ ˛Õ

B.C Ì≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ù≈√Â Á≈ «Ú’≈√ (Development of Sociology in India)

Ì≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ «Ú’≈√ ˘ «ÂøÈ Ôπ◊ª «Úæ⁄ Úø«‚¡≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ
A. ÍÃ≈⁄∆È Ì≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ù≈√Â Á≈ «Ú’≈√-ÍÃ≈⁄∆È Ì≈Â∆ ◊Ãøʪ, Ú∂Á, ¿πÍ«ÈÙ‡, Ó≈«¬‰, Ó‘≈Ì≈Â, ◊∆Â≈,
√Ó«Â∆¡ª ¡≈«Á «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ «⁄øÂÈ Á≈ «ÚÚ√«Ê »Í Á∂÷‰ ˘ «ÓÒÁ≈ ˛Õ «¬È∑ª ◊Ãøʪ Á∂ √»÷Ó ¡ÚÒØ’È ÂØ∫
ÍÂ≈ ⁄æÒÁ≈ ˛ «’ «¬Ê∂ ¿π√ √Ó∂∫ √Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈ Ï‘π ¿πµÈ Â∑ª Á∆ √∆ ¡Â∂ ‹∆ÚÈ ’∂ ˜»∆ Âæª ”Â∂ ◊«‘≈
«⁄øÂÈ Ùπ» ‘Ø ¸æ’≈ √∆Õ È≈Ò ‘∆ ¿π√ √Ó∂∫ √Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈ ˘ ω≈¬∆ æ÷‰ Ú≈Ò∂ ˜»∆ Âæª ”Â∂ Ú∆ ◊øÌ∆Â≈ È≈Ò
«Ú⁄≈ ⁄æÒ «‘≈ √∆Õ ¿π√ ’≈Ò Á∂ ◊Ãøʪ Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ÂØ∫ ÍÂ≈ ⁄æÒÁ≈ ˛ «’ ¿π√ √Ó∂∫ Ú‰≈ÙÓ «ÚÚ√Ê≈ «Ú¡’Â∆
¡Â∂ √Ó≈‹ Á∂ ‹∆ÚÈ ˘ «’√ Â∑ª √ø⁄≈«Ò ’ ‘∆ √∆Õ «¬‘ «ÚÚ√Ê≈ «Ú¡’Â∆ ¡Â∂ √Ó≈‹ Á∂ «Ú⁄’≈ √πøÁ
√ÓÈÚÔ Á≈ «¬’ ¿πµÂÓ ¿πÁ≈‘‰ ˛Õ ËÓ, ¡Ê, ’≈Ó ¡Â∂ ÓØ’Ù ⁄≈ ÍπÙ≈Ê ‹∆ÚÈ Á∂ ⁄≈ ÍÃÓπæ÷ ¿πÁ∂Ù
√È, «‹È∑ª ˘ ÍÃ≈Í ’È Á∂ Ò¬∆ «Ú¡’Â∆ ÔÂÈÙ∆Ò «‘øÁ≈ √∆ ¡Â∂ ¡≈͉∂ «Ú¡’Â∆ÂÚ Á≈ «Ú’≈√ ’Á∂
‘ج∂ √Ó≈«‹’ ‹∆ÚÈ ˘ ¿πµÈ ω≈¿π‰ «Úæ⁄ ÔØ◊Á≈È «ÁøÁ≈ √∆Õ ¿π√ √Ó∂∫ «Ú¡’Â∆ ˘ «¬øÈ≈ Ó‘æÂÚ È‘ƒ «ÁæÂ≈
«◊¡≈ «’ ¿π‘ √Ó≈‹ «Úæ⁄ ‘≈Ú∆ ‘Ø ‹≈Ú∂ ¡Â∂ È≈Ò ‘∆ √Ó≈‹ ˘ Ú∆ «¬øÈ≈ Ù’Â∆Ù≈Ò∆ È‘ƒ ÓøÈ «Ò¡≈ «◊¡≈ «’
«Ú¡’Â∆ Á≈ «Ú¡’Â∆ÂÚ ÁæÏ ’∂ «‘ ‹≈Ú∂ ¡Â∂ ¿π‘ (√Ó≈‹) «Ú¡’Â∆ ˘ «È◊Ò ‹≈Ú∂Õ ¿π√ √Ó∂∫ Á∂ «⁄øÂ’ «¬√
◊æÒ ÂØ∫ ‹≈‰» √È «’ ’∂ÚÒ ÌΩ«Â’Â≈ ¡Â∂ «Ú¡’Â∆Ú≈«ÁÂ≈ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «Ú¡’Â∆ Á∂ ‹∆ÚÈ ˘ Í»‰Â≈ ÍÃÁ≈È
È‘ƒ ’∆Â∆ ‹≈ √’Á∆Õ ¡ø ¿πÈ∑ª È∂ ¡«Ë¡≈ÂÓÚ≈Á Á≈ √‘≈≈ «Ò¡≈, ËÓ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «Ú¡’Â∆ Á∂ ¡≈⁄‰
˘ «ÈÙ«⁄ ’È Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈Õ «¬‘ √øÍ»‰ √Ó≈«‹’ «⁄øÂÈ √Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ «Ú’≈√ Á∆ «ÁzÙ‡∆ ÂØ∫ (¡Ó»ÒÔ)
√Óæ◊∆ ˛Õ
’Ω«‡ÒÔ (⁄≈‰’Ô) Á∂ ¡ÊÙ≈√Â, Ùπ’≈⁄≈«¡≈ Á∂ È∆Â∆Ù≈√Â, Ó˘ Á∆ Ó˘ √«ÓÃÂ∆, Ó»◊Ò ’≈Ò «Úæ⁄ «Ò÷∆
◊¬∆ ¡≈«¬È-¬∂-¡’Ï∆ ¡≈«Á ◊Ãøʪ ÂØ∫ ÍÂ≈ ⁄æÒÁ≈ ˛ «’ ¿π√ √Ó∂∫ √Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈ «’√ Â∑ª √∆, «’√ Â∑ª
Á∂ ∆«Â «Ú≈‹, √Ó≈«‹’ ÍÃÊ≈Úª, ÍøÍ≈Úª ¡∂ ¡≈⁄‰ √øÏøË∆ ¡≈ÁÙ-«ÈÔÓ ÍÃ⁄æ«Ò √ÈÕ «¬È∑ª ◊Ãøʪ Á∂
¡«Ë¡ÀÈ ÂØ∫ ¿π√ √Ó∂∫ Á∆ √Ó≈‹-«ÚÚ√Ê≈ ˘ √Ófi‰ ¡Â∂ ¿π√ «Úæ⁄ √Ó∂∫-√Ó∂∫ ”Â∂ ‘؉ Ú≈Ò∂ Í«ÚÂȪ ˘ ‹≈ȉ
«Úæ⁄ √‘≈«¬Â≈ «ÓÒÁ∆ ˛Õ ¿πÁ≈‘‰ Á∂ »Í «Ú⁄æ, ÓÈ»√ø«ÓÃÂ∆ «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ «◊¡≈È Ì«¡≈ «Í¡≈ ˛Õ «¬√ «Úæ⁄
Ú‰, ‹≈Â∆, «Ú¡≈‘, Í«Ú≈, ≈‹, ËÓ ¡≈«Á ”Â∂ ◊øÌ∆Â≈ È≈Ò «Ú⁄≈ ’∆Â≈ «◊¡≈Õ «¬√ ◊ÃøÊ È∂ √Ó≈‹ Á∂
Ì≈Ú∆ √Ú»Í ˘ «ÈË≈« ’È «Ú⁄æ ’≈Î∆ ÔØ◊Á≈È «ÁæÂ≈Õ ÍÃ≈⁄∆È ◊Ãøʪ Á≈ √Ó≈Ù≈Â∆ «ÁzÙ‡∆ ÂØ∫ ¡«Ë¡ÀÈ
’È Á∆ «ÁÙ≈ «Úæ⁄ ÍÃØ. «ÚÈÔ ’πÓ≈ √’≈, ÍÃØ. ÏË∂ÈÁÈ≈Ê, ‚≈. Ì◊Ú≈È Á≈√ ¡Â∂ ÍÃØ. ’∂ÚÒ ÓØÂÚ≈È∆ È∂
Ó‘æÂÚÍ»È ÔØ◊Á≈È «ÁæÂ≈Õ ÚÂÓ≈È «Úæ⁄ ÒØÛ «¬√ ◊æÒ Á∆ ˛ «’ ÍÃ≈⁄∆È Ì≈Â∆ «Ú⁄≈ª ”Â∂ √Ó≈‹Ù≈√Â∆
«ÁzÙ‡∆ È≈Ò «⁄øÂÈ ¡Â∂ ÓÈÈ ’∆Â≈ ‹≈Ú∂Õ «¬Ê∂ ¡√ƒ «¬øÈ≈ ˜» «Ë¡≈È «Úæ⁄ æ÷‰≈ ˛ «’ ¿π√ √Ó∂∫ Á∆ √Ó≈‹-
«ÚÚ√Ê≈ ¡Â∂ √≈Ó≈«‹’ «⁄øÂÈ ”Â∂ ËÓ Á≈ ’≈Î∆ ÍÃÌ≈Ú √∆Õ ¿πÍÔπ’ «ÚÚ‰ ÂØ∫ √ÍæÙ‡ ˛ «’ ÚÀ«Á’ ’≈Ò ÂØ∫
‘∆ Ì≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹Ù≈√Â Á∂ «Ú’≈√ Á∆ ÍÃøÍ≈ Ùπ» ‘Ø ¸æ’∆ √∆, ‹Á«’ ÓæË’≈Ò «Úæ⁄ «¬Ê∂ √Ó≈«‹’ «ÚÚ√Ê≈Úª
Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ”Â∂ «Ë¡≈È «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ
B. Ì≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á≈ (˙Í⁄≈«’) ÍÃÂ∆√Ê≈È Ôπæ◊-Ì≈ «Úæ⁄, √Ó≈‹Ù≈√Â «¬’ ÈÚª «Ú«◊≈È ˛Õ
‹Á«’ ¿πµÈ∆Úƒ ÙÂ≈ÏÁ∆ Á∂ ¡æË «Úæ⁄ Ô»Í «Úæ⁄ √Ó≈‹Ù≈√Â Á≈ «¬’ «ÚÚ√«Ê «ÚÙ∂ Á∂ »Í «Úæ⁄ «Ú’≈√
¡≈øÌ ‘Ø ¸æ’≈ √∆, Íø» Ì≈ «Úæ⁄ B@Úƒ ÙÂ≈ÏÁ∆ Á∂ Í«‘Ò∂ Âæ’ ¡«‹‘≈ ’ج∆ «Ú«◊¡≈È È‘ƒ √∆ ‹Ø √Ó≈‹ Á≈
√øÍ»‰Â≈ «Úæ⁄ ¡«Ë¡ÀÈ ’∂Õ Íæ¤Ó Á∂ Á∂Ùª «Úæ⁄ √Ó≈‹Ù≈√Â Á≈ «Ú’≈√ Â∂˜∆ È≈Ò ‘πøÁ≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ ¡«‹‘∆
«ÁÙ≈ «Úæ⁄ Ì≈Â∆¡ª Á≈ «Ë¡≈È Ú∆ Ì≈ «Úæ⁄ √Ó≈‹ Ù≈√Â Á∂ «¬’ «ÚÙ∂ Á∂ »Í «Úæ⁄ «Ú’«√ ’È ÚæÒ ‘Ø

52 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY