Page 136 - DSOC102_Social Institutions

«¬’≈¬∆ñAA: ≈‹È∆«Â’ ÁÒ ¡Â∂ ÁÏ≈¡-√Ó»‘

C. ◊ØÙ‡∆¡ª ¡≈ÔØ«‹Â ’È≈- ¡æ‹-’æÒ∑ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ «Ú⁄≈-Ú‡ªÁ≈ ¡Â∂ Ú≈Á-«ÚÚ≈Á Ò¬∆ ◊ØÙ‡∆¡ª, È؇
√ÀÓ∆È≈ ¡Â∂ Ì≈Ù‰ ¡Â∂ Ú≈Â≈ ¡≈ÔØ«‹Â ’Á∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª ◊ØÙ‡∆¡ª «Úæ⁄ «ÚË≈«¬’ª ¡Â∂ ÍÃÙ≈√È Á∂
ÍÃÓπæ÷ ¡«Ë’≈∆¡ª ˘ √æÁ≈ «ÁøÁ∂ ‘È ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ Óæ ÂØ∫ ÍÃÌ≈«Ú ’È Á≈ ÔÂÈ ’Á∂ ‘ÈÕ
D. √ø√Á Á∆¡ª Ò≈Ï∆¡ª «Úæ⁄ √◊Ó «‘‰≈- ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ¡≈͉∂ ¬∂‹ø‡ª ¡Â∂ Ú’∆Òª Á∂ Ó≈«Ë¡Ó È≈Ò
√ø√Á Á∂ √Ì≈ Á∂ ’Ó«¡ª «Úæ⁄ ‹≈ ’∂ ÓÀ∫Ïª ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’È Á≈ ÔÂÈ ’Á∂ ‘ÈÕ

E. «ÙÚÂ, Ï∂¬∆Ó≈È∆ ¡Â∂ ‘Ø ¿πÍ≈¡- ¡≈͉∂ ‘Ω∫√Ò∂ Á∆ æ«÷¡≈ Ò¬∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ «ÙÚ Á∂‰ ÂØ∫ È‘ƒ
’Â≈™Á∂Õ «’Â∂-«’Â∂ ª ˜» ¡Èπ√≈ Èæ⁄‰-◊≈¿π‰ ¡Â∂ √πøÁ∆ Á≈ Ú∆ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘ÈÕ
F. Ò≈«Ïø◊- Ò≈«Ïø◊ ÂØ∫ Ì≈Ú ˛ “√’≈ ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’È≈Õ” «¬‘ «¬’ ≈‹È∆«Â’ ¿πÍ≈¡ ˛Õ Ò≈«Ï√‡ Á≈
’øÓ ’È Ú≈Ò∂ «Ú¡’Â∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ¡Â∂ √’≈ Á«Ó¡≈È ÓæË√Ê ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Ò≈«Ï√‡ Á∂ Ó≈«Ë¡Ó
È≈Ò ÁÏ≈¡ √Ó»‘ «ÚË∆ «ÈÓ≈Â≈Úª ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’Á∂ ‘È ¡Â∂ ÓÈ⁄≈‘∆¡ª Óø«˜Òª Á∆ ÍÃ≈ÍÂ∆ ’Á∂
‘ÈÕ
G. √ø√Á ÓÀ∫Ïª Á∂ ÓÈØÈÔÈ «Úæ⁄ π⁄∆- ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ¡«‹‘∂ «Ú¡’Â∆¡ª ˘ ⁄؉ª «Úæ⁄ ÁÒ Á≈ ¿πÓ∆ÁÚ≈
¡ÀÒ≈ȉ «Úæ⁄ ÓÁÁ «ÁøÁ∂ ‘È ‹Ø ¡æ◊∂ ⁄æÒ ’∂ √ø√Á «Úæ⁄ ¿πÈ∑ª Á∂ «‘æª Á∂ Ú≈Ë∂ «Úæ⁄ √‘≈«¬’ ‘؉Õ
H. ÍÃÁÙÈ- ’Á∂-’Á∂ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ Úæ‚∂ ¡øÁØÒȪ ¡Â∂ ÍÃÁÙÈ’≈∆ √≈ËȪ Á≈ Ú∆ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘ÈÕ
¡æ‹-’æÒ∑ ª ÁÏ≈¡ ◊πæ‡ ‘ÛÂ≈Ò, ‹¨√, ÀÒ∆ ¡≈«Á √≈ËȪ Á≈ ¡≈Ó ÂΩ ”Â∂ «¬√Â∂Ó≈Ò ’È «Úæ⁄
Òæ◊∂ ‘ÈÕ

11.5 Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ (Pressure Groups in Indian Politics)

¬∂Ù∆¡≈ Á∆ ≈‹È∆Â∆ Á∂ «ÂøÈ ¡«Ë¡≈«¬¡ª (’≈«‘È, Í≈’, «‡ø’) Á≈ «¬‘ ‘æÒ Ì≈ ”Â∂ Ú∆ Ò≈◊» ‘πøÁ≈ ˛ «’
““Íæ¤Ó∆ Á∂Ùª Á∆ ≈‹È∆«Â’ Íë’«¡≈ «Úæ⁄ «‘æ √Ó»‘ª Á≈ √ÍÙ‡ ÍÃ◊‡≈Ú≈ ‘Ø«¬¡≈ ˛, ‹Á «’ ◊À Íæ¤Ó∆ Á∂Ùª
«Úæ⁄ ¡«‹‘≈ È‘ƒ ‘Ø«¬¡≈Õ”” Ì≈ «Úæ⁄ ¡Ó∆’≈ Úª◊ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ «Ú’«√ ȑƒ ‘Ø √’∂, ‹Á «’ ’Á∂ Ú∆ ’≈ØÏ≈∆
√ø◊·È ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª Á∂ »Í «Úæ⁄ √◊Ó ˜» ‘È Í ‘Ø «¬’æ·ª Á∂ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ÓæË Ú◊∆ ¡◊Ú≈¬∆ ’≈È
ø
π
√◊Ó «Ú⁄ ≈‹È∆«Â’ Í«’«¡≈ «Ú⁄ Î√«Ò¡ª ˘ ¡≈Ë«È’ „◊ È≈Ò ÍÌ≈«Ú ȑƒ ’ √’Õ ¡≈«Ê’ «ÚÍÈÂ≈
Ã
æ
À
Ã
∂
≥
æ
’≈È ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª Á∆ Óø◊ ¡Â∂ Ù≈√’∆ √ÓæÊ Á∂ ÓæË «¬’ Úæ‚≈ ¡øÂ Ì≈ «Úæ⁄ Á∂÷‰ÔØ◊ ˛Õ √Ú‹È’
«Ú¡√’ Ú؇ ¡«Ë’≈ Á∆ ⁄؉, ≈‹È∆«Â’ ¡«Ë’≈ª ”⁄ Ú≈Ë≈, ‹ÈÂ≈ ˘ ÍÃ≈Í «ÚÙ∂Ù ¡«Ë’≈ª ¡Â∂ ¡≈«Ê’
Â∂ √Ó≈«‹’ ÷∂Âª «Úæ⁄ ¡≈ÔØ«‹Â ÍÃØ◊≈Óª Á∂ «Ú√Ê≈ ’≈È Ì≈ Á∆ ≈‹È∆«Â’ ⁄È≈ «Úæ⁄ √ø◊«·Â ÁÏ≈¡
¡Â∂ «‘æ √Ó»‘ª Á≈ «Ú√Ê≈ ‘πøÁ≈ ‹≈ «‘≈ ˛Õ
11.6 ÁÏ≈¡ √Ó»‘ Á∂ ÍÃ’≈ (Kinds of Pressure Groups)
Ì≈ «Úæ⁄ «’«¡≈Ù∆Ò ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª ˘ ¡≈ÒÓø‚ ¡Â∂ Í≈Ú∂Ò “Ó≈‚Ò” Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ⁄≈ √Ó»‘ª «Úæ⁄ Úø«‚¡≈
‹≈ √’Á≈ ˛-
(A) √ø√Ê≈È≈ÂÓ’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ (Institutional Pressure Groups)
(B) √ÓπÁ≈«¬’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ (Associational Pressure Groups)
(C) ◊À-√ÓπÁ≈«¬ÂÓ’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ (Non-associational Pressure Groups)
(D) ÍÃÁÙÈ≈ÂÓ’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ (Anomic Pressure Groups)Õ

Ì≈ «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ √Ó»‘
√ø√Ê≈È≈ÂÓ’ √ÓπÁ≈«¬’ ◊À-√ÓπÁ≈«¬’ ÍÃÁÙÈ≈ÂÓ’
ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ÁÏ≈¡ √Ó»‘
A. ’ª◊√ ’≈‹ A. Ó˜Á» √øÿ A. √øÍÃÁ≈«¬’ ¡Â∂ A. «√æ÷ √‡»‚À∫‡ ÎÀ‚∂ÙÈ
√øÓÂ∆ Ë≈«Ó’ «¬’æ·

B. ’ª◊√ √ø√Á∆ ÏØ‚ B. ’≈ØÏ≈∆ √øÿ B. ‹≈Â∆◊ «¬’æ· B. È’√ÒÚ≈Á∆

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 129