Page 138 - DSOC102_Social Institutions

«¬’≈¬∆ñAA: ≈‹È∆«Â’ ÁÒ ¡Â∂ ÁÏ≈¡-√Ó»‘

Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ÍÃÁÙÈ’≈∆ ÁÏ≈¡ ◊π懪 Á∆ Ùπ»¡≈ Á≈ ’≈È «¬‘ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ √’≈ È؇
ÒØ’ª Á∆¡ª Óø◊ª ÚæÒ «Ë¡≈È È‘ƒ «ÁøÁ∆ ¡Â∂ ≈‹È∆«Â’ ÁÒ √≈∂ Â∑ª Á∂ ÒØ’ª Á∆¡ª Óø◊ª Á≈ √‘∆
ÍÃÂ∆«ÈËÂ≈ È‘ƒ ’Á∂, ‹Á ÙªÂ∆Í»Ú Óø◊ª ÚæÒ «Ë¡≈È È‘ƒ «ÁæÂ≈ ‹ªÁ≈ ª ÁÏ≈¡ ◊πæ‡ «ÚË≈«È’
„ª⁄∂ ÂØ∫ ‘æ‡ ’∂ ’øÓ ’È≈ Ùπ» ’ «ÁøÁ∂ ‘ÈÕ
√πÂøÂÂ≈ ÍÃ≈ÍÂ∆ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¡È∂’ª Ó‘æÂÚÍ»È ÎÀ√Ò∂ ÍÃÁÙÈ’≈∆ ◊π懪 Á∂ ÁÏ≈¡ Á∂ ÎÒ√»Í Ò¬∂
◊¬∂ ‘ÈÕ «¬È∑ª Á∂ ÁÏ≈¡ Á∂ ÎÒ√»Í ⁄∂Ȭ∆, ÓπøϬ∆, Í≥‹≈Ï ≈‹ª Á∆ Úø‚ ‘ج∆Õ ÍπÚ≈⁄Ò «Úæ⁄ ÈÚ∂∫
≈‹ª Á≈ «ÈÓ≈‰ ’È≈ «Í¡≈Õ √’≈ Á∆ ◊Ø-ÚæË È∆Â∆ Á∂ «ÚØË «Úæ⁄ √≈Ë»¡ª È∂ Ìπæ÷ ‘ÛÂ≈Ò ’∆Â∆
¡Â∂ «‘øÁ∆ Ì≈Ù≈ Á∂ √ÓÊ’ª È∂ ¡ø◊∂˜∆ Á∂ «ÚØË «Úæ⁄ √æ«Â¡≈◊ë‘ ’∆Â≈Õ Ïø◊≈Ò «Úæ⁄ È’√ÒÚ≈Á∆
◊πæÍ Á∆ Ùπ»¡≈ ‘ج∆, «‹√ È∂ «‘ø√≈, ‘æ«Â¡≈, ´æ‡Ó≈ ¡≈«Á √≈ËȪ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘ج∂ √’≈
Á≈ Ì»Ó∆-√πË≈, Ì»Ó∆ Á∆ √‘∆ Úø‚ ¡Â∂ Ì»-Ó˜Á»ª Á∆ ؘ≈È≈ Ó˜Á»∆ ÚË≈¿π‰ ÚæÒ «Ë¡≈È ¡≈’«ÙÂ
’∆Â≈Õ

11.7 Ì≈Â∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª Á∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª
(The Specific Features of Indian Model of Pressure Groups)

ÍÃØ. Ó≈«¬È «ÚÈ Á∆ ⁄È≈ “ÍØÒ∆«‡’√ ¡≈Î √’À«√‡∆” Ì≈ «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ ≈‹È∆Â∆ Á≈ «ÚÙÒ∂Ù‰ ’È Ú≈Ò∆
Í«‘Ò∆ «Ú«◊¡≈È’ ⁄È≈ ˛Õ «ÚÈ ÂØ∫ Ï≈¡Á √‡∂ÈÒ∆ ’Ø⁄È∆’ Á≈ ◊ÃøÊ “«Ï‹ÈÀµ√ ¡À∫‚ ÍØÒ∆«‡’√ «¬È «¬ø‚∆¡≈”
Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ÚÍ≈∆¡ª Á∂ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª Á∆ Ì»«Ó’≈ Á≈ √π÷Ó ¡«Ë¡ÀÈ Í∂Ù ’Á≈ ˛Õ «ÚÈ ¡Â∂ ’Ø⁄È∆’
Á∂ ‘æÒ ¡Èπ√≈ Ì≈ «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ ¡Â∂ «‘æ √Ó»‘ª Á∆ ‘∂· «Ò÷∆¡ª «È≈Ò∆¡ª «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘È-
A. Ì≈Â∆ ≈‹È∆Â∆ «Úæ⁄ ÍÃøÍ≈Ú≈Á∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ : «‹Ú∂∫ ‹≈Â∆, «¬’æ·, ËÓ ¡Â∂ ÍÃÁ∂«Ù’ ◊πæ‡ «È‰≈«¬’
Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈ ‘∂ ‘ÈÕ «˜¡≈Á≈Â ≈‹È∆«Â’ ÁÒ ‹≈Â∆ ¡Â∂ «¬’æ· Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ ‘∆ ¡≈͉∂ ¡ÈπÔ≈¬∆¡ª
˘ √ø◊«·Â ’Á∂ ‘ÈÕ ‹≈Â∆ «¬’æ· ˘ ¡æ‹ Ú∆ Ì≈ «Úæ⁄ “Ï∂Â≈‹ Á∂ √Â≈‹” «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛Õ
B. «˜¡≈Á≈Â √ÓπÁ≈«¬’ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ ”Â∂ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª Á≈ ’ø‡ØÒ ˛Õ ¿πÈ∑ª Á∆ ¡◊Ú≈¬∆ ≈‹È∆«Â’
ÁÒª Á∂ È∂Â≈Úª Á∂ ‘æʪ «Úæ⁄ ˛ ¡Â∂ ¿πÈ∑ª ˘ “ÁÒ Á∂ «Íæ¤∂ ÁÒ √æÂ≈” «’‘≈ ‹≈ √’Á≈ ˛ Í «¬‘ Ú∆
«¬’ «ÚÙ∂Ù √æ⁄ ˛ «’ ÍÃÓπæ÷ ÚÍ≈-¿πÁÔØ◊ «‘æ √Ó»‘ ÁÒ ’ø‡ØÒ È≈Ò √Ú≈Ô ‘ÈÕ
C. ¡≈͉∂ ≈‹È∆«Â’ «‘æª Á∆ Í»Â∆ Ò¬∆ ’Á∂ Ú∆ ≈‹È∆«Â’ ÁÒª È∂ ¡Ë-√À«È’ »Í Ú≈Ò∂ ◊πÍÂ
√ø◊·Èª Á≈ Ú∆ ÎÀ√Ò≈ ’∆Â≈ ˛Õ
D. √πÂøÂÂ≈ ÍÃ≈ÍÂ∆ ÂØ∫ Âπø Ï≈¡Á √Ú‹È’ È∆Â∆ Á∂ «ÈÓ≈‰ «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª Á∆ √∆«Ó ̻«Ó’≈
√≈‘Ó‰∂ ˛Õ
E. Ï∆Â∂ ’πfi √≈Òª «Úæ⁄ ’∂∫Á∆ √’≈ Á∆¡ª È∆Â∆¡ª ”Â∂ Ì≈Â∆ √øÿ Á∂ ≈‹ª Á≈ Ú∆ ÍÃÌ≈Ú ÍÀ‰ Òæ◊≈ ˛
¡Â∂ ≈‹ √ø◊«·Â ÁÏ≈¡ Í≈¿π‰ Á≈ ÔÂÈ ’È Òæ◊∂ ‘ÈÕ
F. ‹Á ≈‹ª «Úæ⁄ √«ÚøÁ ¡Â∂ ◊À-’ª◊√∆ √’≈ª ’øÓ ’ ‘∆¡ª √È Âª ¿πÈ∑ª ¡≈͉∆¡ª Óø◊ª Á∂
√ÓÊÈ «Úæ⁄ ’∂∫Á∆ √’≈ Á∂ «ÚØË «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ ◊π懪 ˘ ÍÃ∂« ’∆Â≈Õ ¡«‹‘∆¡ª Óø◊ª «‹Ú∂∫ ÚË∂∂
«ÚÙÚ «Ú«Á¡≈Ò≈, «¬√Í≈ ’≈÷≈È∂ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈, Â∂Ò √ØË’ ’≈÷≈È∂ Á∆ √Ê≈ÍÈ≈, √Ú‹È’ ¿πµÁÓ
Á∆ √Ê≈ÍÈ≈ ¡≈«Á Ò¬∆ ‹Á ’Á∂ ≈‹ª «Úæ⁄ ¡øÁØÒÈ ‘ج∂ ª ◊À-’ª◊√∆ √’≈ª È∂ ¡øÁØÒÈ’≈∆¡ª
ÍÃÂ∆ Á«¬¡≈ Á≈ Úæ¬∆¡≈ ¡Í‰≈«¬¡≈Õ
G. ≈‹È∆«Â’ ÁÒª «Úæ⁄ Ù≈«ÓÒ √ø√Ê≈◊ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ È∂ ÁÒ «ÚÚ√Ê≈ ˘ ‘∆ ‚≈Úª‚ØÒ ’È Á∆ ’Ø«ÙÙ
’∆Â∆ ˛Õ √æÂ≈Ë≈∆ ¡Â∂ «ÚØË∆ ÁÒª «Úæ⁄ ’øÓ ’ ‘∂ ◊π懪 È∂ Ï‘πÓ √’≈ Á∆ ’≈‹ ÍÉ≈Ò∆ ˘ ‘∆
¸‰ΩÂ∆ «ÁæÂ∆ ˛Õ
H. «ÚÁ∂Ù∆ √‘≈«¬Â≈ ¡Â∂ «ÚÁ∂Ù∆ «¬ø‹∆È∆¡ª ”Â∂ «ÈÌ ‘؉ ’≈È «ÚÁ∂Ù∆ Ò≈Ï∆ Ú∆ √≈‚∆¡ª È∆Â∆¡ª
˘ ÍÃÌ≈«Ú ’È Ò¬∆ ÁÏ≈¡ Í≈™Á∂ ‘ÈÕ
I. √ÓπÁ≈«¬’ ¡Â∂ ÍÃÁÙÈ’≈∆ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ «‘ø√≈, ‹È ¡øÁØÒÈ, ‘ÛÂ≈Ò, Ìπæ÷ ‘ÛÂ≈Ò ¡Â∂ √æ«Â¡≈◊ë‘
Ú◊∂ ◊À-«ÚË≈«È’ √≈ËȪ Á≈ «¬√Â∂Ó≈Ò ’Á∂ ‘ج∂ «fi‹’Á∂Õ
A@. Ì≈ «Úæ⁄ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ Óπæ÷ ÂΩ ”Â∂ ÍÃÙ≈√’ª ˘ ÍÃÌ≈«Ú ’È «Úæ⁄ Òæ◊∂ «‘øÁ∂ ‘È È≈ «’ È∆Â∆-
«ÈÓ≈‰ ˘Õ
AA. Ì≈ «Úæ⁄ ¡≈Ó Ë≈È≈ ÁÏ≈¡ √Ó»‘ª Á∆ ’≈‹ ÍÉ≈Ò∆ Á∂ ÍÃÂ∆’»Ò ‘ÈÕ «¬‘ ⁄ø◊≈ È‘ƒ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈
«’ «‘æ √Ó»‘ È∆Â∆-«ÈÓ≈Â≈Úª Á≈ Ó≈◊ ÁÙÈ ’ÈÕ ¡«‹‘≈ Ú∆ Óø«È¡≈ ‹ªÁ≈ ˛ «’ ‹∂’ «¬’

LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY 131