Page 19 - DPOL101_POLITICAL_THEORY_PUNJABI

≈‹È∆«Â’ «√˪Â

È؇ «ÚÚ‘≈Ú≈Á Á∂ ÍzÌ»ÂÚ Á∂ Ôπæ◊ «Úæ⁄ ≈‹È∆«Â’ «√˪ª ˘ ≈‹È∆Â∆ «Ú«◊¡≈È È∂ ¡«Ì̱ ’∆Â≈ ‘Ø«¬¡≈
√∆Õ «√˪ª «Úæ⁄ «◊¡≈È ¡Â∂ ÷Ø‹ ˘ «È¡≈√ß◊ √Ê≈È È‘∆∫ «ÁæÂ≈ «◊¡≈Õ ‘≈Òª«’ «ÚÚ‘≈Ú≈Á Á∆ Ë≈È≈
≈‹È∆«Â’ «√˪ª ”Â∂ «˜¡≈Á≈ Á∂ Âæ’ ‘≈Ú∆ È‘∆∫ ‘∆, ÂÁ ≈‹È∆«Â’ ¡Â∂ √Ó≈«‹’ «Ú«◊¡≈Ȫ Á∂ «Ú’≈√
«Úæ⁄ «¬‘ “«Ú«◊¡≈ÈÚ≈Á” (scienticism) Á∂ ±Í «Úæ⁄ ¡≈͉∆ ¡«Óæ‡ ¤≈Í ¤æ‚ ◊¬∆Õ ≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á∂
Áπ¡≈≈ ‹≈◊‰ Á∆ Íë’«¡≈ Á∂ ’¬∆ √Ø ‘ÈÕ «¬æÊ∂ «¬’ Í≈√∂ ’¬∆ «⁄ßÂ’ª («‹Ú∂∫ ‡≈Ó√ ’±È) È∂ “«Ú«◊¡≈È”
Á∂ √ßͱÈ Ó≈‚Ò ˘ ‘∆ ⁄π‰ΩÂ∆ Á∂ «ÁæÂ∆, ¿πµÊ∂ ’πfi ‘Ø Ò∂÷’ª Á≈ «Ú⁄≈ √∆ «’ √Ó≈«‹’ Óπæ«Á¡ª ˘ √Ófi‰ Á∆¡ª
’πfi Ú«ÙÙ‡ √Óæ«√¡≈Úª ‘πßÁ∆¡ª ‘È ‹Ø ¬∂’∆«¥Â «Ú«◊¡≈È (unified science) Á∂ Ó≈‚Ò Áπ¡≈≈ È‘∆∫ √Ófi∆
‹≈ √’Á∆Õ «¬√ Á∂ ÁØ ’≈È ‘È-Í«‘Ò≈, √Ó≈«‹’ «Ú«◊¡≈È Á≈ ¿πÁ∂Ù √Ó≈«‹’ «Ú¡’Â∆ ¡Â∂ √Ó≈«‹’
√Óæ«√¡≈Úª Á≈ ¡«Ë¡ÀÈ ˛ ¡Â∂ Úæ÷-Úæ÷ «⁄øÂ’ «¬√ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ Úæ÷-Úæ÷ Â∆«’¡ª È≈Ò ’Á∂ ‘È ¡Â∂
Á»√≈, ≈‹È∆«Â’ «√˪ª ˘ ≈‹È∆Â∆ Á∂ ÒÛ∆Ú≈ Úȉ Âæ’ √∆«Ó ȑƒ ’∆Â≈ ‹≈ √’Á≈, «√˪ª ˘ ¡≈͉∆
¡≈ÒØ⁄È≈ÂÓ’ Ì»«Ó’≈ ˜» «ÈÌ≈¿π‰∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ ¿πÈ∑ª ˘ ≈‹È∆Â∆ Á∂ ¿π‘ √ÍæÙ‡∆’‰ Ú∆ Á∂‰∂ ⁄≈‘∆Á∂ ‘È ‹Ø
¡≈Ó «Ú¡’Â∆ Á∆ √Ófi ÂØ∫ Ï≈‘ ‘πøÁ∂ ‘ÈÕ Úæ÷-Úæ÷ «Ú⁄≈-Ú‡ªÁ∂ Á∂ ÈÂ∆‹∂ Ú‹Ø∫, ≈‹È∆«Â’ «√˪ª «Úæ⁄
’¬∆ Í«ÚÂÈ ‘ج∂, ‹Á «’ «¬È∑ª √≈∂ Í«ÚÂȪ Á∆ «Ú√Ê≈Í»Ú’ «Ú¡≈«÷¡≈ √øÌÚ È‘ƒ ˛, «Î Ú∆ «¬È∑ª
Á∆¡ª Óπæ÷ «ÚÙ∂ÙÂ≈Úª «Ë¡≈È Á∂‰ ÔØ◊ ‘ÈÕ Í«‘ÒΔ, ¡ÈπÌÚ∆ «√˪ª Á∆ «¬’ Ó‘æÂÚ «ÚÙ∂ÙÂ≈ ¿πÈ∑ª Á∂ «¬«Â‘≈√
ÂØ∫ Ï∂Óπ÷Â≈ √∆Õ √Ó’≈Ò∆È ≈‹È∆Â∆ «⁄øÂ’ª Á≈ Óøȉ≈ ˛ «’ «√˪ª ˘ «¬«Â‘≈√ ÂØ∫ ¡Òæ◊ È‘ƒ ’∆Â≈ ‹≈‰≈
⁄≈‘∆Á≈Õ «¬È∑ª «√˪ª È∂ ≈‹È∆«Â’ «⁄øÂÈ Á∂ «¬«Â‘≈√ Á∂ ¡«Ë¡ÀÈ ˘ ÍπÈ ÂΩ ”Â∂ «‹¿»∫Á≈ ’∆Â≈ ˛Õ Á»√∆,
ÓÈπæ÷∆ «’«¡≈Úª È≈Ò √Ïø«Ë √øÍ»È «◊¡≈È Á∆ ’¬∆ Â∑ª Á∆¡ª «Ú¡≈«÷¡≈Úª ‘Ø √’Á∆¡ª ‘ÈÕ ¡«Â¡øÂ
ÓπæÒ «Ú‘∆È ¡Â∂ Âæ‡√Ê ≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á∆ Ë≈È≈ Óπæ÷ ÂΩ ”Â∂ ◊Ò ˛Õ ÂΔ√Δ, ≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á≈
√ÏøË «Ú⁄≈Ë≈≈ Á∂ «ÚÙÒ∂Ù‰ È≈Ò Ú∆ ˛Õ «¬√ √øÁÌ «Úæ⁄ ≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á≈ ’≈‹ ÷∂Â ’πfi Óπæ÷
«Ú⁄≈Ë≈≈ «‹Ú∂∫ ÍÃÌ»√æÂ≈, ¡«Ë’≈, √πÂøÂÂ≈, «È¡≈ ¡≈«Á Á≈ ÒÛ∆Ú≈ ¡«Ë¡ÀÈ ’È≈ ˛Õ ⁄ΩÊΔ, ≈‹È∆«Â’
«√˪ª «Úæ⁄ ¡≈ÁÙ’ Âæ (Normative Element) Ú∆ Ó‘æÂÚÍ»È ‘ÈÕ √Ó’≈Ò∆È ≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á≈
√ÏøË «¬’ Í≈√∂ √≈‚∆ ≈‹È∆«Â’ ¡Â∂ ÈÀ«Â’ ◊Â∆«ÚË∆¡ª Á∂ Óπæ÷ „ª«⁄¡ª Á≈ ÒÛ∆Ú≈ «Ú√Ê≈ ’È≈ ˛, ¿πµÊ∂
Á»‹∂ Í≈√∂ «È¡≈, √πÂøÂÂ≈, √Ú‹È’ ÌÒ≈¬∆, √ÓπÁ≈«¬’ ‹∆ÚÈ Ú◊∂ ÍÃÓπæ÷ ≈‹È∆«Â’ ÓπæÒª Á≈ ÍÃ∆÷‰ ¡Â∂
¿πÈ∑ª Á∆ ÍπÈ ÂΩ ”Â∂ «Ú¡≈«÷¡≈ ’È≈ Ú∆ ˛Õ Í≥‹Úƒ, ≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á≈ √ÏøË ¡Ó» √ø«ÚË≈«È’ ÍÃÙȪ
¡Â∂ Ú«ÙÙ‡ ≈‹È∆«Â’ Óπæ«Á¡ª ÁØÚª È≈Ò ‘πøÁ≈ ˛Õ «¬‘ «¬√ Ó≈ÈÂ≈ ”Â∂ ¡Ë≈« ˛ «’ ¿πÈ∑ª ÍÃ√«ÊÂ∆¡ª Á≈
«Ú¡≈Í’ ÍÃ∆÷‰ ’∆Â∂ «ÏȪ ‹Ø «¬√ Á∆ ¿πÍÒæÏË∆ Ò¬∆ ˜»∆ ˛, ≈‹È∆«Â’ Ë≈È≈Úª ˘ ¿πÈ∑ª Á∂ √‘∆ ¡ʪ «Úæ⁄
È‘ƒ √Ó«fi¡≈ ‹≈ √’Á≈Õ ≈‹È∆«Â’ «√˪ª ˘ √Óæ«√¡≈Úª Á∂ ‘æÒ Ò¬∆ ‹≈◊»’ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ˛ ¡Â∂ «¬È∑ª
˘ ÍË≈ÂøÂ, Ï≈˜≈-¡Ê «ÚÚ√Ê≈, Ï≈Ï ÓΩ’∂ Ú◊∆¡ª √Óæ«√¡≈Úª Á∂ √øÁÌ «Úæ⁄ ‹ª⁄ ’È∆ ⁄≈‘∆Á∆ ˛Õ
≈‹È∆«Â’ «√˪ ≈‹È∆«Â’ «Ú«◊¡≈È Á≈ √ø«ÚË≈«È’ Íæ÷ ˛ ‹Ø ÍÃ∆÷‰ Á∂ ¡Ë≈ ”Â∂ «√˪ «ÈÓ≈‰ ’È
Á≈ ÔÂÈ ’Á∂ ‘È ¡Â∂ ¡ø «Úæ⁄ ‚∂«Ú‚ ˛Ò‚ Á∂ ¡Èπ√≈, √Ó’≈Ò∆È ≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á∆¡ª ⁄≈ Ú«ÙÙ‡
«ÚÙ∂ÙÂ≈Úª ‘È : (i) «¬‘ Á≈Ù«È’ ˛ ¡Ê≈ «¬‘ ÈÀ«Â’ ¡Â∂ «Ú⁄≈’ „ª«⁄¡ª È≈Ò √Ïø«Ë ˛, (ii) «¬‘
¡ÈπÌÚ∆ ˛, ¡Ê≈ «¬√ Á≈ √ÏøË Úæ÷-Úæ÷ «Ú⁄≈Ë≈≈ Á∆ «Ú¡≈«÷¡≈ ’È≈ ˛, (iii) «¬‘ «¬«Â‘≈«√’ ˛ ¡Ê≈Â
≈‹È∆«Â’ «√˪ Úæ÷-Úæ÷ ≈‹È∆«Â’ Ë≈≈Úª ˘ «¬«Â‘≈«√’ √øÁÌ «Úæ⁄ √Ófi‰≈ ⁄≈‘πøÁ∂ ‘È, (iv) «¬√ Á≈
√≈Ó«’ Ó‘æÂÚ ˛ ¡Ê≈ «¬‘ «¬√ √øÌ≈ÚÈ≈ Á≈ Ú∆ ÓπÒª’‰ ’Á∂ ‘È «’ ¡√ƒ «¬«Â‘≈√ Á∂ «’√ ÓØÛ ”Â∂
÷Û∑ª ‘ª ¡Â∂ «’æÊ∂ Í‘πø⁄ √’Á∂ ‘ª, «¬È∑ª ⁄≈ª Âæª Á∂ ÔØ◊ ÂØ∫ ‘∆ ≈‹È∆«Â’ «√˪ Á∆¡ª Ó»Ò Ì»Â √Óæ«√¡≈Úª
√πÒfi≈¬∆¡ª ‹≈ √’Á∆¡ª ‘ÈÕ
≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á∂ ÍπÈ ‹≈◊‰ ÂØ∫ Ï≈¡Á ¿π‘ «ÚÙ∂ ‹Ø ÚË∂∂ ¿π‹≈◊ ‘ج∂ ‘È, ¿π‘ ‘È : È∆Â∆ Ù≈√Â Á∂
√ÏøË «Úæ⁄ √Ó≈«‹’ «È¡≈ ¡Â∂ ’«Ò¡≈‰’≈∆-¡«Ë’≈ «√˪Â, ÍË≈ÂøÂ’ «√˪ ¡Â∂ Ï‘πÒÚ≈Á, È≈∆Ú≈Á,
¿πµÂ ¡≈Ëπ«È’Ú≈Á, ÈÚ∂∫ √Ó≈«‹’ ¡øÁØÒÈ, È≈◊«’ √Ó≈‹ ¡Â∂ ¿πÁ≈Ú≈Á-√ÓπÁ≈¬∂Ú≈Á-«ÚÚ≈Á, ¡√Ò «Úæ⁄
√ÓπÁ≈¬∂Ú≈Á È∂ Ó≈’√Ú≈Á Á∆ ÿææ‡Á∆ ÒØ’«ÍÃÔÂ≈ ÂØ∫ ÷≈Ò∆ ‘؉ Ú≈Ò∆ ʪ ˘ ÌÈ Á≈ ÔÂÈ ’∆Â≈ ˛Õ «¬‘ ÍπÈ
‹≈◊‰ «¬‘ Á√≈™Á≈ ˛ «’ ≈‹È∆«Â’ «√˪ª Á∂ ı≈ÂÓ∂ (Decline of Political Theory) √ÏøË∆ ’∆Â∂ ◊¬∂
√≈∂ ¡ÀÒ≈È ◊Ò √È, ÍÃø» «Ë¡≈È Á∂‰ ÔØ◊ ◊æÒ «¬‘ ˛ «’ ≈‹È∆«Â’ «√˪ Á≈ ÍπÈ ‹≈◊‰ √ÏøË∆ «¬‘
‹ØÙ ’∂ÚÒ ¿πÁ≈Ú≈Á∆ «Ú⁄≈Ë≈≈ Âæ’ ‘∆ √∆«Ó ˛, «’™«’ «¬‘ ’∂ÚÒ ¿πÁ≈Ú≈Á ‘∆ ˛ ‹Ø «Ú⁄≈ª Á∂ Óπ’Â
¡Á≈È-ÍÃÁ≈È Á≈ √ÓÊÈ ’Á≈ ˛Õ «¬‘ «√˪ ˘ «ÚÚ‘≈ Á∂ ¡Èπ√≈ √Ó«ÈÚ ’È ¡Â∂ ¡Í‰≈¿π‰ Á∆

12 LOVELY PROFESSIONAL UNIVERSITY